ΠΑΙΔΕΙΑ: ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΘΕΜΑΤΟΣ

Έκθεση

Η παιδεία αποτελεί την αξία με την οποία προάγεται η ανθρώπινη κοινωνία. Ποιοι είναι οι παράγοντες φορείς της παιδείας; Πώς συμβάλουν στη δημιουργία της και τι χαρακτήρα πρέπει να έχει για τη δημιουργία ανθρώπων ικανών να αντεπεξέλθουν στα σύγχρονα προβλήματα; «Παιδεία είναι ένα σύστημα αγωγής που αποσκοπεί να διαμορφώσει προσωπικότητες αυθύπαρκτες, αυτοδύναμες, ελεύθερες και ολοκληρωμένες, ικανές ν’ αντεπεξέλθουν στις απαιτήσεις της κοινωνικής ζωής». Η παιδεία δηλαδή έχει ως αποστολή της να εξανθρωπίσει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, να χαλιναγωγήσει τα ζωώδη ένστικτα και τις ορμές και να εγκαθιδρύσει ένα σύστημα αξιών που να προικίζουν με νόημα την παρουσία του στον κόσμο. Στον όρο παιδεία περιλαμβάνονται η εκπαίδευση, η αγωγή, η μόρφωση, η κουλτούρα. Χρειάζεται να διαχωρίσουμε την εκπαίδευση από τον ευρύτερο όρο παιδεία γιατί συχνά συγχέονται. Η εκπαίδευση είναι η συστηματική καλλιέργεια γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων, που αποσκοπεί στην απόκτηση ειδικών προσόντων ώστε το άτομο να αποκατασταθεί επαγγελματικά για να μπορεί να καλύπτει τις βιοτικές του ανάγκες. Αντίθετα η παιδεία είναι η ορθή περιαγωγή της ψυχής, δηλαδή ο εξευγενισμός της ψυχής μέσα από την καλλιέργεια του όλου ψυχοπνευματικού κόσμου, που αποσκοπεί στη διαμόρφωση ενός ηθικά και πνευματικά ολοκληρωμένου χαρακτήρα. Η σπουδαιότερη λειτουργία της κοινωνίας είναι η παιδεία. Αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την ομαλή και δημιουργική συμβίωση στην κοινωνία. Γιατί μέσω της παιδείας το άτομο εξημερώνεται, κατανοεί και σέβεται τους όρους και τις απαιτήσεις της κοινωνικής ζωής και αποβαίνει ως ελεύθερη, αυτόνομη προσωπικότητα στην υπηρεσία της κοινότητας, εκτελώντας παράλληλα και τα καθήκοντα που του επιβάλλονται. Επιπλέον η παιδεία καθιστά τον άνθρωπο σκεπτόμενο, στοχαστικό, προβληματιζόμενο οδηγώντας τον έτσι στην αυτοκριτική και την αυτογνωσία. Διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες, τον προφυλάσσει από κάθε φανατισμό και παρωπιδισμό και τον βοηθά να απολυτρωθεί από τυχόν προκαταλήψεις και οπισθοδρομικές ιδέες. Συνεπώς η παιδεία αποτελεί την αξία με την οποία προάγεται η ανθρώπινη κοινωνία. Πράγματι οι ολοκληρωμένοι πια άνθρωποι φροντίζουν για τη δημιουργία έργων πολιτισμού, φτάνουν σε επιτεύγματα που καταξιώνουν την ύπαρξη τους και καλλιεργούν τις αξίες και τους θεσμούς. Ακόμη έχουν ιστορική μνήμη, ενδιαφέρονται για τον τόπο τους και την παράδοση. Επιπρόσθετα η στάθμη ζωής των ατόμων ανυψώνεται και βελτιώνονται ουσιαστικά οι όροι ζωής, γιατί ο άνθρωπος παύει να κυνηγά τα υλικά αγαθά και ενδιαφέρεται για το ποιοτικό περιεχόμενο της ζωής του. Το άτομο δεν αποκτά παιδεία σε μια ορισμένη ηλικία αλλά τη δέχεται σ’ όλη την πορεία της ζωής του. Παιδευτική λειτουργία ασκούν η οικογένεια, το σχολείο και το κοινωνικό περιβάλλον που αποτελούν τους άμεσους παράγοντες, και τα Μ.Μ.Ε., οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, ο ελεύθερος χρόνος και το επάγγελμα που είναι οι έμμεσοι παράγοντες. Αναμφισβήτητα η οικογένεια είναι από τους βασικότερους παράγοντες της παιδείας γιατί είναι η πρώτη κοινωνική ομάδα στην οποία εντάσσεται το άτομο με τη γέννηση του. Η οικογένεια διαπλάθει το χαρακτήρα του παιδιού, το διαπαιδαγωγεί σύμφωνα με τις ηθικές αξίες, το βάζει στο δρόμο της αρετής και του υποδεικνύει τα σωστά και ηθικά πρότυπα. Επιπλέον το άτομο μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον μαθαίνει την αξία της συνεργασίας, της αλληλοβοήθειας και του σεβασμού, για την πρόοδο της οικογένειας αλλά και της κοινωνίας.

Παράλληλα το σχολείο ενισχύει το έργο της παιδείας με τη παροχή γνώσεων και τη πνευματική καλλιέργεια. Το παιδί στο σχολείο καλλιεργεί την κριτική σκέψη, δηλαδή μαθαίνει να προβληματίζεται, να αξιολογεί και να προβαίνει σε συμπεράσματα σύμφωνα με τη λογική. Επιπρόσθετα μέσα από το σχολικό περιβάλλον μαθαίνει να πιστεύει στο συλλογικό βίο, να αναπτύσσει τις κοινωνικές αρετές όπως τη συνεργασία, την αλληλεγγύη και να γίνεται υπεύθυνος και ευσυνείδητος με την ανάληψη καθηκόντων και την πειθαρχία στους σχολικούς κανόνες.
Το κοινωνικό περιβάλλον το οποίο αποτελούν οι φίλοι, οι συναναστροφές, η εκκλησία, και οι διάφορες ομάδες βοηθά στην παιδεία του ατόμου. Το άτομο μέσα στην κοινωνία μαθαίνει να αναπτύσσει κοινωνικές αρετές όπως την αλληλοβοήθεια, τον αλτρουισμό, την αγάπη, τον διάλογο, την ισότητα για την προαγωγή του ιδίου αλλά και του συνόλου. Ταυτόχρονα αναλαμβάνει κάποια καθήκοντα, υπακούοντας βέβαια στους κανόνες συμπεριφοράς, και αυτό τον καθιστά υπεύθυνο και ώριμο άτομο. Παίρνει παραδείγματα από διάφορες συμπεριφορές και έτσι μπορεί να βρει τα σωστά πρότυπα.
Τα Μ.Μ.Ε. ενισχύουν εξίσου την αποστολή της παιδείας διότι εκτός από τον διαφωτιστικό τους ρόλο έχουν και παραδειγματιστικό γιατί φέρνουν τους ανθρώπους κοντά σε ανώτερες μορφές ζωής και σε υψηλά πρότυπα. Μέσα από αυτά τα οποία προβάλλουν καλλιεργείται η γλώσσα του ατόμου, ο προβληματισμός και οξύνεται η κρίση, φυσικά πάντοτε μετά από τη σωστή επιλογή αυτών που παρακολουθούμε.
Από την άλλη οι διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις που οργανώνονται, προάγουν την παράδοση και τον πολιτισμό γιατί προβάλλουν τα ήθη και τα έθιμα του λαού. Επίσης συντελούν στην κοινωνικοποίηση του ατόμου και στη διαμόρφωση μιας υπεύθυνης προσωπικότητας αφού αποκτούν ανάληψη ευθυνών και συνεργασία.
Ο ελεύθερος χρόνος επιδρά εποικοδομητικά στην αγωγή του ατόμου όταν είναι δημιουργικός και οδηγεί στην ψυχική ικανοποίηση. Επιπλέον βοηθά στην ομαδοποίηση του ατόμου και του δίνει την ευκαιρία να συμμετέχει σε διάφορες εκδηλώσεις.
Το επάγγελμα επίσης εκτός από την επαγγελματική αποκατάσταση και την ικανοποίηση των αναγκών του ατόμου όταν είναι λειτούργημα, καλλιεργεί ψυχικά και πνευματικά το άτομο. Ακόμα δίνει στο άτομο την ευκαιρία να συμμετέχει και να προσφέρει στον οικονομικό μηχανισμό της χώρας.
Οι πιο πάνω λοιπόν παράγοντες συμβάλλουν λυσιτέλεστα στην παιδεία και την αγωγή του ατόμου. Η ίδια η παιδεία τώρα ως θεσμός πρέπει να έχει και ανθρωπιστικό και γνωσιολογικό χαρακτήρα για να δημιουργήσει ανθρώπους ικανούς να αντεπεξέλθουν στα σύγχρονα προβλήματα που μαστίζουν την κοινωνία. `Οσον αφορά τον ανθρωπιστικό τομέα οφείλει να καλλιεργήσει την ανθρωπιά και την αγάπη στο άτομο, την αίσθηση των ορίων της ελευθερίας και να το αποτρέψει από κάθε είδος εγωκεντρισμού και φιλαυτίας. Σχετικά με τον γνωσιολογικό τομέα η παιδεία χρειάζεται να προσφέρει παντοειδείς γνώσεις, ώστε να διευρυνθούν οι πνευματικοί ορίζοντες του ατόμου. Η παιδεία όμως έχει ειδική αποστολή και συγκεκριμένους στόχους.
Βασικότερος στόχος της παιδείας είναι η διάπλαση της προσωπικότητας του ατόμου και η διαμόρφωση των πεποιθήσεων του, των στάσεων και των αξιών του, έτσι ώστε το άτομο να είναι σε θέση να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος. Επίσης η παιδεία προσφέρει στον άνθρωπο την πνευματική καλλιέργεια.
Αυτή η καλλιέργεια λοιπόν συνιστάται στην κατάρτιση γνώσεων που στηρίζουν το προσωπικό οικοδόμημα. Οι γνώσεις που αφορούν τον εσωτερικό κόσμο του ατόμου οδηγούν στην αυτογνωσία με την οποία το άτομο αποκρυπτογραφεί το «είναι» του. Δηλαδή εντοπίζει όλα του τα χαρακτηριστικά και αναλαμβάνει κατά συνέπεια ένα αγώνα αυτοελέγχου για να φτάσει στην ολοκλήρωση. Από την άλλη οι γνώσεις που έχουν σχέση με το περιβάλλον συντελούν στην κατανόηση της δομής και της λειτουργίας του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Παράλληλα βοηθούν το άτομο να βλέπει τις πραγματικές διαστάσεις του περιβάλλοντος και να εντάσσεται ομαλότερα σ’ αυτό.
Η καλλιέργεια του πνεύματος σύγχρονης συνίσταται στην καλλιέργεια της λογικής, της κριτικής ικανότητας και του προβληματισμού. Συγκεκριμένα η παιδεία αποβλέπει στη διαμόρφωση λογικών, ατομικών κριτηρίων που συντελούν στην δυνατότητα του ατόμου να λειτουργεί ως αυτόνομη και ανεξάρτητη προσωπικότητα. `Ετσι το άτομο απαλλάσσεται από κάθε είδους προκατάληψη, έρχεται σε άμεση επαφή με την πραγματικότητα και σε άμεση αντίληψη των πραγμάτων αφού ελέγχει τις αποφάσεις του εξετάζει σε βάθος τα γεγονότα. Βέβαια για την καλλιέργεια της λογικής ο άνθρωπος έχει ως μέσο τον διάλογο.
Η παιδεία παράλληλα οφείλει να καλλιεργήσει την ευαισθησία του ατόμου που τον βοηθά να αντιλαμβάνεται και να απολαμβάνει κάθε τι όμορφο, και τον φέρνει σε επαφή με τις αιώνιες αισθητικές αξίες του ωραίου και του υψηλού. Η ευαισθητοποίηση είναι ο εξωραϊσμός και εξευγενισμός του εσωτερικού κόσμου που οδηγούν στην τελείωση και την αρμονία. `Ετσι ο άνθρωπος με τις γνώσεις, τη λογική και την ευαισθησία ολοκληρώνεται πνευματικά. Δεν αρκεί όμως αυτό γιατί το άτομο παρουσιάζεται και ως ψυχική μονάδα με τεράστιες δυνατότητες ηθικοποίησης.
Η παιδεία λοιπόν αναλαμβάνει να εξανθρωπίσει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου, να χαλιναγωγήσει τα ζωώδη ένστικτα του φέρνοντας τον κοντά στις αναλλοίωτες ηθικές αξίες. Η διαμόρφωση αυτών των αξιών βοηθά το άτομο να κάνει τις επιλογές του. Σ’ αυτό το σημείο η παιδεία πρέπει να προσέξει ώστε να εγκαθιδρύσει στο άτομο κριτήρια που είναι κοινωνικά αποδεκτά ώστε να μην συγκρούονται άτομο και κοινωνία. Αλλά να εναρμονίζεται η ατομική και η κοινωνική συνείδηση ώστε το άτομο να ανυψώνεται και να καταξιώνεται.
Ο δεύτερος στόχος της παιδείας είναι η κοινωνικοποίηση του ατόμου. Η παιδεία δηλαδή φροντίζει να μεταλαμπαδεύσει σ’ αυτό τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για την ύπαρξη, τη λειτουργία και τη συνοχή της κοινωνίας, καθώς και για την ομαλή ένταξη του στους κόλπους της και τη συμμετοχή του στις διαδικασίες της.
Συγκεκριμένα η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου συνίσταται στην επαγγελματική αποκατάσταση ώστε το άτομο να ενταχθεί στις οικονομικές διαδικασίες. Το άτομο δηλαδή αφού επιλέξει το καταλληλότερο επάγγελμα σύμφωνα με τις κλίσεις, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητές του και αφού δεχθεί τις απαραίτητες γνώσεις, είναι σε θέση να ικανοποιεί τις βιοτικές του ανάγκες και να συμμετέχει στον οικονομικό μηχανισμό της χώρας. `Ετσι ανεξαρτητοποιημένο οικονομικά μπορεί να προχωρήσει και να ανέβει στα ψηλότερα σκαλοπάτια της κοινωνικής κλίμακας.
Μια άλλη προσφορά της παιδείας είναι η πολιτικοποίηση του ατόμου. Η δημιουργία δηλαδή πολιτικής συνείδησης που αναλαμβάνει τη διαμόρφωση πολιτικών κριτηρίων ενημερώνοντας το αντικειμενικά σχετικά με τις πολιτικές δομές και διαδικασίες της κοινωνίας καθιστώντας το έτσι υπεύθυνο και συνειδητοποιημένο πολίτη.
Παράλληλα η παιδεία εντάσσει το άτομο στις πολιτιστικές διαδικασίες. Του δίνει τα εφόδια να συμμετέχει στις εξελίξεις στο χώρο των γραμμάτων, της επιστήμης και της τέχνης. Τώρα πια το άτομο είναι έτοιμο να αναλάβει τη μεταλαμπάδευση της πολιτιστικής κληρονομιάς στη νέα γενιά.
Βασισμένοι στα πιο πάνω βλέπουμε την αξία της παιδείας για την προόδο του ανθρώπου και γενικά για την πρόοδο της κοινωνίας. Στην εποχή μας όμως εξαιτίας των πολύπλοκων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η κοινωνία όπως η κρίση των αξιών και των θεσμών, η αλλοτρίωση, η έλλειψη ανθρωπίνων σχέσεων και επικοινωνίας, ο ωφελιμισμός, η χρησιμοθηρία, η ανηθικότητα, η βία, ο χουλιγκανισμός, τα ναρκωτικά είναι επιτακτική ανάγκη να ενδυναμωθεί ο ρόλος της παιδείας στη ζωή του ανθρώπου. Η παιδεία οφείλει να εξανθρωπίσει τον άνθρωπο ώστε αυτός να είναι σε θέση να λύσει τα προβλήματα αυτά.
Επιβάλλεται λοιπόν όσο ποτέ άλλοτε όλοι μας να βγούμε από τον πνευματικό λήθαργο, να αναζητήσουμε την αγωγή και την παιδεία του πνεύματος και της ψυχής μας. Να επιδιώξουμε τη διαφώτιση και την εσωτερική ανάταση ώστε να λυτρωθούμε από το σκοταδισμό και το συνειδησιακό εφησυχασμό, τα οποία υποθάλπουν την όξυνση των προβλημάτων άρα την κρίση της εποχής. Από την άλλη το κράτος χρειάζεται να συμβάλλει στον αγώνα της παιδείας με την αναβάθμιση του θεσμού της εκπαίδευσης και του εκσυγχρονισμού των σχολείων. Επίσης μέσω των κοινωνικών φορέων οφείλει να διαπαιδαγωγεί τα άτομα.
Με τη συνεργασία λοιπόν του καθενός μας, του κράτους και των φορέων η παιδεία θα γίνει αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης μας ζωής. Θα εκτελεί αβίαστα την αποστολή της για πολύπλευρη καλλιέργεια του ανθρώπου ώστε τελικά να αποτελέσει τον κινητήριο μοχλό για την πρόοδο τόσο του ιδίου του ανθρώπου όσο και της κοινωνίας.