ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ – ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ

                    ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ – ΜΕΣΑ ΠΕΙΘΟΥΣ

H ΠΕΙΘΩ επιδιώκεται με ΕΠΙΚΛΗΣΗ στη λογική, στο συναίσθημα, στην

αυθεντία, στο ήθος.

1) Τρόπος πειθούς :ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ

Μέσα πειθούς :

 Επιχειρήματα*

• συλλογισμοί

• προτάσεις κρίσεως

• ερωτηματικές προτάσεις ή

ρητορικά ερωτήματα

Τεκμήρια

• αποδείξεις

• παραδείγματα

• στατιστικά στοιχεία

• πορίσματα ερευνών

• εμπειρικές αλήθειες

• παραθέματα

• μαρτυρίες

• γεγονότα (ιστορικά κ.ά.)

ΕΙΔΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΝ

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Παραδείγματα «Πολλοί φοβούνται ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας έχει διαστάσεις

και μορφές που απειλούν τον πολιτισμό. Το προφανές

παράδειγμα είναι αυτό των πυρηνικών όπλων, που μπορούν

να καταστρέψουν και την ανθρωπότητα και τον πολιτισμό

της». (Θ. Λιανός)

Γεγονότα «Ο σεισμός του Μπαμ στο Ιράν, που έγινε ακριβώς ένα

χρόνο πριν, προκάλεσε ολοκληρωτική καταστροφή».

Στατιστικά στοιχεία

«Εδώ και σαράντα χρόνια, παρά την σημαντική αύξηση του

πλούτου που παράγεται στον πλανήτη, παρατηρήθηκε έκρηξη

των ανισοτήτων: το 1960, το άνοιγμα της ψαλίδας ανάμεσα

στο 20% των φτωχότερων και στο 20% των πλουσιότερων

ήταν 1 προς 30. Σήμερα είναι 1 προς 80». (από τη Le

Monde diplomatique)

Αποτελέσματα ερευνών

«Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύθηκε στην

εφημερίδα «Βήμα», υπάρχουν 80.000 πτυχιούχοι αυτών των ειδικοτήτων

που εμπίπτουν σε μια από τις τρεις κατηγορίες που

ανέφερα πιο πάνω».

Γενικές αλήθειες Αποτελεί κοινό τόπο ότι ζούμε στην εποχή της πληροφόρησης.

Αυθεντία «O Στέφαν Bολφ, καθηγητής πολιτικής επιστήμης στο αγγλικό Πανεπιστήμιο του Mπαθ, αποκαλεί τους νέους αυτούς «Γενιά Erasmus», σύμφωνα με το πρόγραμμα φοιτητικών ανταλλαγών της E.E.».

Αξιολόγηση τεκμηρίων:

Τα τεκμήρια αξιολογούνται ως προς το βαθμό αξιοπιστίας τους. Ειδικότερα:

Αξιόπιστα και εξακριβωμένα θεωρούνται τα τεκμήρια τα οποία στηρίζονται σε:

Ø  Συγκεκριμένα στοιχεία

Ø  Συγκεκριμένα και εύστοχα παραδείγματα

Ø  Εξακριβωμένες και αναμφισβήτητες αλήθειες

Ø  Αριθμητικά δεδομένα

Ø  Στατιστικά στοιχεία

Ø  Πραγματικά γεγονότα

Ø  Ιστορικά δεδομένα

Ø  Έγκυρες παραπομπές σε ειδικούς (αυθεντίες)

Ø  Πειραματικά δεδομένα

Ø  Αποτελέσματα ερευνών

Ø Η συστηματική παρατήρηση ως επιστημονική μέθοδος

Ø …

Αναξιόπιστα και μη εξακριβωμένα θεωρούνται τα τεκμήρια τα οποία στηρίζονται σε:

Ø  Γενικές και αόριστες κρίσεις

Ø  Αυθαίρετες προσωπικές κρίσεις

Ø  Επισφαλείς και βεβιασμένες γενικεύσεις

Ø  Στερεότυπα και προκαταλήψεις

Ø  Υπεραπλουστεύσεις

Ø  Υποκειμενικούς αξιολογικούς χαρακτηρισμούς

Ø  Παραπομπές σε μη ειδικούς

Ø  Προσωπική εμπειρία ή παρατήρηση, η οποία δεν πληροί τους επιστημονικούς όρους για συναγωγή έγκυρων συμπερασμάτων

Ø  Κάτι που προβάλλεται ως αυταπόδεικτο

Αθέμιτη κρίνεται η χρήση της επίκλησης στη λογική, όταν στηρίζεται σε παραπειστικά επιχειρήματα ή ελλιπή και αμφισβητούμενα τεκμήρια

2)Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ

Μέσα πειθούς :

 Περιγραφή

• εικόνα.

 Αφήγηση

- Χρήση συγκινησιακού – μεταφορικού

λόγου (λέξεις συναισθηματικά

φορτισμένες, ειρωνεία, σαρκασμός,

χιούμορ, υπερβολή, μεταφορά,

λογοπαίγνιο, δισημία, συνειρμός)

- Χρήση ρητορικών ερωτημάτων

-Ποιητική γλώσσα

1. Περιγραφή ή αφήγηση : Η περιγραφή και η αφήγηση κινητοποιούν τη φαντασία του δέκτη και διεγείρουν συναισθήματα θετικά (ενθουσιασμός, ευχαρίστηση κ.λπ.) ή αρνητικά (αποστροφή, απέχθεια, δυσαρέσκεια, αγανάκτηση, οργή κ.λπ.).

Π.χ.

Ο πολιτικός περιγράφει παραστατικά την έκταση, τον παλμό και τη συμμετοχή μιας πολιτικής συγκέντρωσης του κόμματος του, για να προκαλέσει ενθουσιασμό και αυτοπεποίθηση στους οπαδούς του, ανησυχία και ανασφάλεια στους πολιτικούς αντιπάλους.

2. Χιούμορ : Το χιούμορ (πνευματώδης αστεϊσμός) δημιουργεί ευχάριστη ατμόσφαιρα, κεντρίζει την προσοχή και καθιστά το ακροατήριο ευνοϊκό προς τον ομιλητή.

Π.χ.

Ο καθηγητής στην τάξη αντιμετωπίζει με χιούμορ μια μικρή «παρεκτροπή» κάποιου μαθητή, για να εκτονώσει την ένταση και να εξασφαλίσει θετικό κλίμα.

3. Ειρωνεία : Η ειρωνική αντιμετώπιση – όταν είναι διακριτική, «λεπτή» και δεν ενοχλεί συμβάλλει στην υποτίμηση του αντιπάλου. Επειδή ο δέκτης έχει την τάση να συμμερίζεται την περιπαιχτική διάθεση, χωρίς να το αντιλαμβάνεται συμμερίζεται και την άποψη που εκφράζει.

Π.χ.

Ο πολιτικός της αντιπολίτευσης αναφέρεται περιπαιχτικά στο «τεράστιο έργο της κυβέρνησης» και στην «εμπειρία των στελεχών της» για να αποκαλύψει την απουσία έργου και την απειρία. Το κοινό γελά, επιδοκιμάζει τη σκωπτική διάθεση του ομιλητή και τον υπαινιγμό του.

4. Ποιητική γλώσσα : Ο ποιητικός λόγος με τα πολλά σχήματα (μεταφορές, παρομοιώσεις, εικόνες κ.λπ.) είναι συγκινησιακά φορτισμένος λόγος.

Π.χ.

Σε εθνική εορτή ο ομιλητής χρησιμοποιεί ποιητικές εκφράσεις για να διεγείρει την περηφάνια και το θαυμασμό για τα ηρωικά κατορθώματα των προγόνων.

«Αισθάνομαι τον εαυτόν μου ισχνόφωνον, προκειμένου να εκφράσω από της

θέσεως αυτής τον δίκαιον εθνικόν έπαινον προς τους τιμίους συμπολίτας μας, οι

οποίοι έδωσαν το δυναμικόν «παρόν» εις το προσκλητήριον της Ελευθερίας και του

αγνού Πατριωτισμού».

5. Ρητορικά ερωτήματα : Οι ρητορικές ερωτήσεις επιδιώκουν να αφυπνίσουν και να ταρακουνήσουν το δέκτη από τον εφησυχασμό του, καθώς διεγείρουν το ενδιαφέρον του και τον δεσμεύουν να συμφωνήσει, εφόσον οι απαντήσεις είναι δεδομένες.

Π.χ.

Ο αρθρογράφος με ρητορικές ερωτήσεις προσπαθεί να αφυπνίσει τον εφησυχασμένο

και ανυποψίαστο αναγνώστη, διεγείροντας συναισθήματα ανησυχίας και φόβου για τους πιθανούς κινδύνους της ανεξέλεγκτης επιστημονικής ανάπτυξης στον τομέα της Γενετικής : «Ποιος θα καθορίσει πού αρχίζουν και πού τελειώνουν τα όρια της ανθρώπινης παρεμβάσεως στο έργο της Φύσης; Αν αύριο τροποποιήσουμε το γονίδιο της νόσου Αλτσχάιμερ, γιατί μεθαύριο δε θα παρέμβουμε στο γονίδιο του ύψους, του χρώματος των ματιών ή της (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό) ευφυίας, ζωντανεύοντας τους χειρότερους εφιάλτες που νομίζαμε ότι είχαμε οριστικά ξορκίσει;» (Από την Καθημερινή)

Αθέμιτη κρίνεται η χρήση της όταν αποσκοπεί στην υποβολή ή χαρακτηρίζεται από υπερβολή.

3)Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ

Μέσα πειθούς :

Αναφορά σε λόγια μιας

προσωπικότητας

 Αποφθέγματα

 Ρητά

 Γνωμικά

 Παροιμίες

Παράδειγμα

Και θυμίστε της ότι ο Περικλής είχε πει στον "Επιτάφιο": όποιος αδιαφορεί για τα πολιτικά πράγματα του τόπου του είναι, όχι φιλήσυχος, αλλ' άχρηστος, "αχρείος" πολίτης. Και μη ξεχνάτε, στις σημερινές δύσκολες για την Πατρίδα μας και το Λαό μας περιστάσεις, τα λόγια του ποιητή και θέλω μ' αυτά να σας αποχαιρετήσω: «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία». (Αρ. Μάνεσης)

Περιπτώσεις κατάχρησης της επίκλησης στην αυθεντία

1. Προσπάθεια υποκατάστασης επιχειρημάτων με συνεχείς αναφορές σε απόψεις και λόγια σοφών.

Η τακτική αυτή δηλώνει αδυναμία προσωπικής επιχειρηματολογίας, προσπάθεια εντυπωσιασμού και δέσμευσης του δέκτη, εφόσον το μέγεθος της αυθεντίας λειτουργεί εκφοβιστικά πάνω στην κρίση του.

2. Αναφορά σε πρόσωπο που είναι αυθεντία σε θέμα διαφορετικό από αυτό για το οποίο χρησιμοποιείται.

Ο δέκτης αδυνατεί να διακρίνει τη διαφορά, εξαπατάται και λαμβάνει τις απόψεις αυτές ως απόψεις ειδικού πάνω στο θέμα.

3. Όταν προβάλλει τη γνώμη μη ειδικών για το θέμα προσώπων ή παραποιεί τα λεγόμενα ειδικών.

4) Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ

Μέσα πειθούς :

 Αξιόπιστος λόγος

 Έπαινοι

 Εγκώμια

Λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός

Παράδειγμα

Εγώ λοιπόν πρώτα, αν και δε μου απέμεινε μεγάλη περιουσία εξαιτίας των συμφορών του πατέρα μου και της πόλης, πάντρεψα τις δύο αδερφές μου, αφού έδωσα στην καθεμιά τους προίκα. Με τον αδερφό μου έτσι μοίρασα την πατρική περιουσία, ώστε εκείνος να ομολογεί ότι έχει περισσότερα από μένα από την πατρική περιουσία. Και σε σχέση με όλους τους άλλους έχω ζήσει έτσι, ώστε να μην έχω δώσει καμιά αφορμή παραπόνου εναντίον μου ποτέ ως τώρα , ούτε σε έναν από τους συμπολίτες. (απόσπασμα από τον «Υπέρ Μαντιθέου» λόγο του Λυσία)

  Ο ομιλητής αναφέρει τη στάση του σε πλευρές της ιδιωτικής του ζωής που αποδεικνύουν το ήθος του ( ανιδιοτελής, αφιλοχήματος, υπεύθυνος φιλήσυχος, καλός οικογενειάρχης.

Μέσα επίκλησης στο ήθος του πομπού

· Αυτοπροβολή : θετικοί χαρακτηρισμοί με συχνή χρήση α ενικού προσώπου.

· Αναφορά σε ενέργειες ή συμπεριφορές του στην ιδιωτική ή δημόσια ζωή που αποδεικνύουν και προβάλλουν το ήθος του.

· Προβολή της προσωπικότητας του και των αρχών ή της ιδεολογίας του.

· Αξιόπιστος λόγος.

Περιπτώσεις κατάχρησης της επίκλησης στο ήθος του πομπού

Όταν προβάλλει πλαστές ιδιότητες του δέκτη. Επίσης η  αυτοπροβολή, όταν υπερβαίνει κάποια όρια, αποκαλύπτει τις προθέσεις του πομπού και αναδεικνύει σκοπιμότητα. Ο πομπός τότε χάνει την αξιοπιστία του και ο δέκτης γίνεται καχύποπτος και δύσπιστος.

5)Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΔΕΚΤΗ

Μέσα πειθούς :

 Άμεσος ή λανθάνων αξιολογικός

Χαρακτηρισμός

Παράδειγμα

Μην επιτρέψετε να σας εξανδραποδίσουν. Διατηρήστε, μέσα στους ζοφερούς και άρρωστους καιρούς, άγρυπνη και ανυπόταχτη τη σκέψη σας, περιφρουρήστε την άγια υγεία και ρωμαλεότητα της ψυχής σας, κρατήστε στητό και αγέρωχο το ωραίο ανάστημά σας. (Αριστ. Μάνεσης, "Συνταγματική Θεωρία και Πράξη" )

Μέσα επίκλησης στο ήθος του δέκτη

Άμεσος ή έμμεσος αξιολογικός χαρακτηρισμός, ο οποίος τονίζει τις αρετές της προσωπικότητας του δέκτη επιδιώκοντας να τον ωθήσει να προσπαθήσει να τις αποδείξει με τη στάση του.

Π.χ. Ο δημοκρατικός πολίτης θα συμφωνούσε μαζί μου ότι …

Π.χ. Το σημαντικό είναι να διατηρήσετε τις αρχές σας και να μην ενδώσετε…

Επισήμανση : Αυτός ο τρόπος πειθούς συνδέεται άμεσα και με την επίκληση στο συναίσθημα, αφού ο πομπός προσπαθεί να διεγείρει στο δέκτη θετικά συναισθήματα για τον εαυτό του και να κεντρίσει τη φιλοτιμία του.

6)Τρόπος πειθούς : ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ

Μέσα πειθούς :                                                           

 Κριτικές

 Κατηγορητήρια

Παράδειγμα

Η κυβέρνηση και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός είναι πλέον αναξιόπιστοι. Άλλα υποστήριζαν ως αντιπολίτευση και άλλα πράττουν ως κυβέρνηση. Ξέχασαν γρήγορα τις υποσχέσεις που αφειδώς έδιναν και με την πολιτική τους οδηγούν τον τόπο σε αδιέξοδο. Οι προγραμματικές τους διακηρύξεις ήταν «τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα». (απόσπασμα από πολιτική ομιλία)

Ο πομπός που μάλλον ανήκει στο χώρο της αντιπολίτευσης επιτίθεται με αρνητικούς χαρακτηρισμούς στην αξιοπιστία των ανθρώπων του κυβερνώντος κόμματος, τονίζει την ασυνέπεια («Άλλα υποστήριζαν ως αντιπολίτευση και άλλα πράττουν ως κυβέρνηση»), την ανευθυνότητα ( «οδηγούν τον τόπο σε αδιέξοδο») και την ανειλικρίνεια («τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα»).

Μέσα επίθεσης στο ήθος του αντιπάλου

Αρνητική κριτική στο χαρακτήρα και τη ζωή του αντιπάλου.

Περιπτώσεις κατάχρησης : αθέμιτη επίθεση στην ιδιωτική ζωή

Όταν η επίθεση στο χαρακτήρα και τη ζωή του αντιπάλου καταλήγει σε λασπολογία, συκοφαντία και αποβλέπει στη δυσφήμιση, αποκαλύπτει την αδυναμία του πομπού να στηρίξει τις απόψεις του με λογικό τρόπο και την κακοπροαίρετη διάθεσή του.

ΤΡΟΠΟΙ ΠΕΙΘΟΥΣ

Με την επίκληση στη λογική επιχειρείται να προβληματιστεί, να πεισθεί λογικά ο δέκτης, ούτως ώστε να κινητοποιηθεί, να αναλάβει δράση, να αλλάξει τρόπο ζωής, να… (στόχος του συγγραφέα). Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση επιχειρημάτων ή/και τεκμηρίων.

Με την επίκληση στο συναίσθημα επιχειρείται να ευαισθητοποιηθεί ο δέκτης για το σοβαρό πρόβλημα που θίγεται, να βιώσει συναισθήματα ενοχής, ντροπής, φόβου, δυσπιστίας, απογοήτευσης κτλ. ή χαράς, ικανοποίησης, θάρρους, εμπιστοσύνης, ενθουσιασμού κτλ., ούτως ώστε να ανησυχήσει, να προβληματιστεί, να κινητοποιηθεί, να … (στόχος του συγγραφέα). Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση συγκινησιακού μεταφορικού λόγου στην περιγραφή ή/και την αφήγηση. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί το ρητορικό ερώτημα, το οποίο κεντρίζει το συναισθηματικό κόσμο του δέκτη.

Με την επίκληση στην αυθεντία επιχειρείται να τεκμηριωθεί η αξιοπιστία των απόψεων του συγγραφέα, να ενισχυθεί η επιχειρηματολογία του, να φωτιστεί ένα δυσερμήνευτο ζήτημα μέσα από τη σοφία μιας προσωπικότητας ή μιας καταξιωμένης κοινωνικής ομάδας (π.χ. επιστημονική αυθεντία) ή ακόμη και μέσα από τη λαϊκή σοφία.

Με την επίκληση στο ήθος του πομπού επιχειρείται να κερδηθεί η εμπιστοσύνη στο πρόσωπο του πομπού, ώστε οι θέσεις – εισηγήσεις του να γίνουν αποδεκτές. Προβολή της εικόνας του ως έντιμου, αξιόπιστου, υπεύθυνου

κ.λπ. Αυτό επιτυγχάνεται π.χ. με λανθάνοντα αξιολογικό χαρακτηρισμό, ώστε ο πομπός να ταυτιστεί με ένα θετικό πρότυπο συμπεριφοράς και να αποκτήσει κύρος.

Με την επίκληση στο ήθος του δέκτη επιχειρείται να αισθανθεί ο δέκτης την ευθύνη απέναντι σε όσα του προβάλλονται και να αποδεχτεί τις απόψεις –εισηγήσεις του πομπού. Αυτό επιτυγχάνεται με άμεσο ή έμμεσο (λανθάνοντα) αξιολογικό χαρακτηρισμό, ο οποίος ανάγει το δέκτη σε ξεχωριστή προσωπικότητα, ηθικά και κοινωνικά αποδεκτή, ώστε να τον ταυτίσει με ένα θετικό πρότυπο συμπεριφοράς και να τον ωθήσει να προσπαθήσει να το αποδείξει με τη στάση του.  Παρακίνηση της φιλοτιμίας του δέκτη με αναφορά στην ηθική και τις αρετές του.

(π.χ. Οι καλές μητέρες φροντίζουν τα παιδιά τους με γάλα Χ, Ο δημοκρατικός

πολίτης θα συμφωνούσε μαζί μου ότι …).

Με την επίθεση στο ήθος του αντιπάλου επιχειρείται να αντικρουστούν τα αντίθετα επιχειρήματα που (τυχόν) προβάλλονται, με την καταρράκωση του κύρους αυτού που τα αντιπροσωπεύει. Προσπάθεια ηθικής μείωσης του αντιπάλου με αρνητικούς χαρακτηρισμούς για το χαρακτήρα και τη συμπεριφορά του.

ΤΡΟΠΟΙ	ΜΕΣΑ
Επίκληση στη λογική	Επιχειρήματα Τεκμήρια*
Επίκληση στο συναίσθημα	Περιγραφή - Αφήγηση - Χιούμορ - Ειρωνεία -  Φορτισμένος λόγος - Εικόνες
Επίκληση στην αυθεντία	Αναφορά σε διάσημο πρόσωπο (ή φορέα) και στα λεγόμενά του
Επίκληση στο ήθος του πομπού	Αυτοπροβολή του πομπού / συγγραφέα
Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου	Υπονόμευση από τον πομπό/ συγγραφέα αντίπαλων απόψεων
* Είδη τεκμηρίων: Αλήθειες - Γνώμες – Γεγονότα – Παραδείγματα – Στατιστικά στοιχεία & αποτελέσματα μελετών

(Πίνακας του ΚΩΔΩΝΑΚΗ Γ.)

ΟΡΙΣΜΟΙ – ΕΝΝΟΙΕΣ

Επιχείρημα ονομάζεται ένα οργανωμένο σύνολο λογικών προτάσεων – κρίσεων

(προκείμενες) από τις οποίες προκύπτει ένα λογικό συμπέρασμα. Είναι δυνατόν μία από τις προτάσεις αυτές να εκφέρεται με ερώτηση (ρητορικό ερώτημα).

Συλλογισμός ονομάζεται η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία καταστρώνεται ένα επιχείρημα. Ένας ολοκληρωμένος συλλογισμός αποτελείται από τρία βασικά μέρη: Τη μείζονα προκείμενη, την ελάσσονα προκείμενη και το συμπέρασμα.

Προκείμενες είναι προτάσεις, κρίσεις, υποθέσεις, ερωτήματα Συμπέρασμα είναι πρόταση / περίοδος στην αποδοχή της οποίας καταλήγουν οι προκείμενες. Είναι δηλαδή το λογικό επακόλουθο των προκείμενων.

 Οι συλλογισμοί της λογικής έχουν μορφή καθαρά τυπική, στεγνή και σύντομη,

περιέχουν μόνο προτάσεις-κρίσεις. Τα επιχειρήματα σ’ ένα κείμενο έχουν

ανάπτυξη, σύνταξη και διατύπωση πολυποίκιλη.

► Το επιχείρημα, λοιπόν, εμπεριέχει συλλογισμό ή σειρά συλλογισμών για τη στήριξη ή την ανατροπή μιας θέσης.

*Τα επιχειρήματα θα αναπτυχθούν σε ξεχωριστό κεφάλαιο.

Βιβλιογραφία

• Έκφραση Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο, τεύχος γ΄, ΟΕΔΒ, Αθήνα, 2004.

• Γιαννακόπουλος Σπ., Ζαμάρια Κ., Σαφλαγιούρα Φ., Χριστόπουλος Δ., Έκφραση Έκθεση Γ’

Ενιαίου Λυκείου, εκδ. Ε. ΡΩΣΣΗ, Αθήνα, 2001.

• Γιαννακόπουλος Σπ., Χριστόπουλος Δ., Νεοελληνική Γλώσσα για το Λύκειο, Αλφαβητάρι ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ κειμένων, εκδ. Ε. ΡΩΣΣΗ, Αθήνα, 2002.

• Κωστάλα Τ., Έκφραση Έκθεση Γ΄Λυκείου, τόμος Β΄, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2001.

• Φράγκος Ν. , Έκφραση Έκθεση γ΄ενιαίου λυκείου, εκδ. ΖΗΤΗ, Θεσσαλονίκη, 2003.

• Τσολάκης Χρ. Από το λόγο στη συνείδηση του λόγου Έκθεση: ανοιχτή πληγή, Θεσσαλονίκη Βάνιας 1995.

      •  ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΜΕ ΕΝΘΕΤΟ

Αλέξανδρος Μητσέλος, Σπύρος Μητσέλος, Ελληνοεκδοτική

• http://vprassas.blogspot.gr/

 (Το βασικό κείμενο ανήκει στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού)