ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΓΝΩΣΤΟ)
Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΛΥΣΙΟΥ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ
ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1 – 3
1. Πόσο σημαντική ήταν η δοκιμασία ως θεσμός του δημοκρατικού πολιτεύματος;
Η δοκιμασία αποτελούσε βασικό θεσμό της αθηναϊκής πολιτείας των κλασικών χρόνων που επαλήθευε και κατοχύρωνε το δημοκρατικό πολίτευμα, γιατί:
α. Διαπαιδαγωγούσε τους πολίτες, ώστε να γίνουν ενάρετοι, ευσυνείδητοι και υπεύθυνοι.
β. Επιβράβευε την αξιοκρατία.
γ. Συντελούσε στην ομαλή λειτουργία της πόλης
δ. Παραμέριζε από τα δημόσια αξιώματα τους ανάξιους, κακοήθεις και καιροσκόπους
ε. Εδραίωνε τη δημοκρατία με την άνοδο των δημοκρατικών μόνο πολιτών στις ανώτατες δημόσιες θέσεις
2. Ο Μαντίθεος αρχίζει το λόγο του με ένα παράδοξο. Ποιο είναι αυτό και τι σκοπό έχει;
Ο Μαντίθεος ξεκινά τον λόγο του λέγοντας κάτι που πράγματι δεν θα περίμενε κανείς να το πει ένας δοκιμαζόμενος πολίτης. Ευχαριστεί τους κατηγόρους για την ευκαιρία που του δίνουν να παρουσιάσει όσα έχει κάνει στη ζωή του. Για την ακρίβεια, και για να δείξει πως τελικά οι σκοποί των κατηγόρων είναι ιδιοτελείς και χωρίς να στηρίζονται στην αλήθεια, συμπληρώνει λέγοντας ἐκ παντός τρόπου βλάπτειν με. Αυτό το ἐκ παντός τρόπου μετριάζει πράγματι την δύναμη της φράσης του Μαντιθέου και την έκπληξη των ακροατών. Ο Μαντίθεος πετυχαίνει τον σκοπό του που είναι η πρόσεξις, δηλαδή το κέντρισμα της προσοχής του ακροατηρίου, και που αποτελεί έναν από τους τρεις (πρόσεξις – εὔνοια – εὐμάθεια) αντικειμενικούς σκοπούς του προλόγου. Συμπληρωματικά μπορούμε να πούμε ότι αυτό το είδος προλόγων ( όπου ο κατηγορούμενος ευχαριστεί τον κατήγορο!) είναι προσφιλές στον Λυσία.
ΔΙΗΓΗΣΙΣ – ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ
3. Γιατί ο Μαντίθεος αναφέρεται στη συμπεριφορά που επέδειξε στη δημόσια ζωή του;
Ο Μαντίθεος αναφέρεται στον δημόσιο βίο του, γιατί γνωρίζει ότι δημόσια εικόνα του θα επηρεάσει περισσότερο τους βουλευτές στην επικύρωση της εκλογής του ως βουλευτή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Αθηναίος εκείνης της εποχής καταξιωνόταν περισσότερο ως ενεργό και υπεύθυνο μέλος της πόλης του, ως πολίτης και όχι ως ιδιώτης. Η ολοκλήρωσή του εξαρτιόταν από το βαθμό συμμετοχής του στα κοινά, δηλαδή από την πολιτική του κοινωνικοποίηση. Αντίθετα, αν ήταν αδιάφορος προς τα κοινά, έμενε απλά ιδιώτης και απομονωνόταν από τα δημόσια δρώμενα, αφού δεν καλλιεργούσε πολιτική συνείδηση.
Για όλους τους παραπάνω λόγους λοιπόν ο Μαντίθεος αναφέρεται στη δημόσια ζωή του και θεωρεί μέγιστη απόδειξη της εντιμότητάς του τις κακολογίες εκείνων που δεν ενδιαφέρονται για τα κοινά, εκείνων που είναι αργόσχολοι και συχνάζουν σε κακόφημα μέρη. Τα μέρη αυτά θεωρούνταν τόποι διαφθοράς όπου δυστυχώς σύχναζαν πολλοί νεαροί Αθηναίοι. Το ότι λοιπόν τέτοιου είδους άνθρωποι των συκοφαντούν, δείχνει ότι ο ίδιος δεν έχει καμία σχέση με αυτούς, δεν είναι όμοιός τους και ότι είναι άνθρωπος ανώτερος, γι’ αυτό και προκαλεί τον φθόνο τους. Οι κακολογίες και οι ψευδολογίες εις βάρος του είναι συνέπεια του φθόνου που νιώθουν κάποιοι εξαιτίας της ηθικής του ανωτερότητας.
4. Τι ώθησε το Μαντίθεο, ώστε να πάρει την πρωτοβουλία και να ζητήσει από το φύλαρχο τη μετάταξή του από το σώμα των ιππέων σ’ αυτό των οπλιτών;
Αυτό που ώθησε το Μαντίθεο να ζητήσει από τον φύλαρχο της φυλής του, Ορθόβουλο, να τον μετατάξει στο σώμα των οπλιτών ήταν η αντίθεσή του με την καθιερωμένη αντίληψη των πατριωτών του, ότι οι ιππείς έπρεπε να εκστρατεύσουν με ασφάλεια, ενώ οι οπλίτες να διακινδυνεύσουν περισσότερο από όλους. Για τον Μαντίθεο κάτι τέτοιο ήταν ηθικά ανέντιμο αλλά και κατακριτέο όχι μόνο προς την πατρίδα αλλά και προς τους συμπολίτες του. Η πρωτοβουλία του αυτή δείχνει μεγάλη φιλοπατρία, αυταπάρνηση και ηρωισμό. Η πράξη του καταξιώνεται ηθικά, αφού εναρμονίζεται με αυτό που θεωρείται ύψιστη υποχρέωση όλων, δηλαδή τη συμμετοχή στους κινδύνους για τη σωτηρία της πόλης.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
5. Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις;
Η φιλοδοξία του Μαντιθέου να υιοθετήσει έμπρακτα και συνειδητά την υπόδειξη του Περικλή στον Επιτάφιο για ενεργή πολιτικοποίηση των Αθηναίων, οφείλεται στο γεγονός ότι υπήρχε προγονική παράδοση να ασχολούνται με τα κοινά οι πολίτες. Ο ίδιος αισθάνεται την ανάγκη να ακολουθήσει αυτή την αρχή. Επηρεάστηκε από την επικρατούσα αντίληψη της πολιτείας, άρα και των λειτουργών της Δημοκρατίας‐βουλευτών, δικαστών‐ ότι μόνο οι ασχολούμενοι με τα κοινά θεωρούνται άξιοι πολίτες. Στην αθηναϊκή Δημοκρατία συνειδητοποιημένος, υπεύθυνος, αξιόλογος πολίτης θεωρείτο μόνο αυτός που είχε ενεργή συμμετοχή στα της πολιτείας. Ο αδιάφορος προς τα κοινά δεν θεωρείτο ήσυχος αλλά άχρηστος πολίτης. Ο ίδιος ο Μαντίθεος εκτίμησε ότι η υιοθέτηση αυτού του προγονικού προτύπου θα τον καταξίωνε τόσο στη συνείδηση των συμπολιτών του όσο και στη δική του.
ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1‐2
6. Κατά το Δημοσθένη ποια σχέση έχει η λήψη μιας απόφασης με την υλοποίησή της;
Σύμφωνα με τον Δημοσθένη όσο απέχει η σκέψη από την απόφαση άλλο τόσο απέχει και η απόφαση από την πραγματοποίησή της. Είναι φανερό ότι ο Δημοσθένης επικρίνει τους συμπολίτες του σε σχέση με την αποφασιστικότητα που δείχνουν για να μετουσιώσουν σε πράξη αυτά που κρίνουν στην εκκλησία του Δήμου ότι πρέπει να γίνουν. Η συμπεριφορά αυτή των Αθηναίων, την οποία μέμφεται ο Δημοσθένης, σχετίζεται αμεσότατα με τις συνθήκες της εποχής. Η Αθήνα τότε βρισκόταν σαφέστατα σε φάση παρακμής, και δεν επιθυμούσε ο λαός της την παρέμβαση σε όλα τα πράγματα του ελληνικού κόσμου, όπως ήταν λογικό να κάνει η Αθήνα του Περικλέους. Επίσης αναδεικνυόταν η Μακεδονία σε νέα μεγάλη δύναμη του ελληνικού χώρου, αποτελώντας έτσι παράγοντα ανάσχεσης στις βλέψεις της Αθήνας για επανάκτηση των πρωτείων. Ο Δημοσθένης, έχοντας στο νου του την σπουδαία και τολμηρή Αθήνα του 5ου αιώνα και θέλοντας να ξαναγίνει τέτοια είναι λογικό να
δυσανασχετεί με αυτή την έλλειψη διάθεσης για δράση των συμπολιτών του.
7. «διδόναι παρρησίαν»: Τι ζητάει με τη φράση αυτή ο Δημοσθένης από τους Αθηναίους και γιατί, κατά τη γνώμη σας;
Στην αρχαία Αθήνα παραχωρούνταν σε κάθε εκκλησιαζόμενο το πολιτικό δικαίωμα της ισηγορίας, της ελεύθερης συμμετοχής στις συνελεύσεις του λαού. Αυτή όμως η ελευθερία θα ήταν φαινομενική αν δεν ενισχυόταν από ένα άλλο πολιτικό δικαίωμα, εξίσου θεμελιώδες, της παρρησίας, της απόλυτης ελευθερίας λόγου, για να μπορεί ο κάθε ρήτορας να εκθέτει την προσωπική του άποψη και μ’ αυτό τον τρόπο να φωτίζεται κάθε πτυχή του υπό συζήτηση θέματος. Η παρρησία, λοιπόν, ως κοινωνική αρετή και ως πολιτικό δικαίωμα συναντούσε και τότε, όπως και τώρα, αντιδράσεις από τους παρευρισκόμενους, οι οποίοι υποκινούνταν από τους δημοπιθήκους, όπως πολύ χαρακτηριστικά τους ονομάζει ο Αριστοφάνης, ή, αλλιώς, τους δημοκολάκους, τους δημαγωγούς δηλαδή που είχαν ως κύριο μέλημα να γίνουν δημοφιλείς κολακεύοντας το πλήθος. Ο Δημοσθένης, λοιπόν, τονίζοντας τη σοβαρότητα του θέματος και ζητώντας «διδόναι παρρησίαν» προκαταλαμβάνει το ακροατήριό του για να μη προβεί σε αποδοκιμασίες, αφού γνωρίζει ότι η θέση που θα πάρει για το προκείμενο θέμα είναι αντίθετη προς το κοινό λαϊκό αίσθημα. Σκοπεύει να ζητήσει από τους συμπολίτες του να βοηθήσουν τους Ροδίους για τους οποίους δικαιολογημένα έτρεφαν εχθρικά και φιλέκδικα συναισθήματα εξαιτίας της αποστασίας τους και της συμβολής τους στη διάλυση της δεύτερης αθηναϊκής συμμαχίας (378/77 – 357 π.Χ.). Συνεπώς, οι αντιδράσεις από τους εκκλησιαζόμενους εκείνους που πρόσκεινταν στην πολιτική παράταξη του φιλειρηνιστή Εύβουλου ήταν αναμενόμενες για τον Δημοσθένη, γι’ αυτό και σπεύδει να προδιαθέσει το ακροατήριό του, υποστηρίζοντας και εδώ, όπως και άλλους λόγους του, ότι δεν αρκεί να υπάρχει ισηγορία στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου, αλλά αυτή πρέπει να συνοδεύεται από την παρρησία, για να μπορούν να εκφράζονται οι πιο χρήσιμες απόψεις.
ΠΡΟΘΕΣΗ 3‐4
8. Σε ποια περίπτωση η Αθήνα θα αποβεί σύμβολον κατά τον Δημοσθένη και για ποιους ανθρώπους;
Ο Δημοσθένης θεωρεί ότι σε περίπτωση που οι Αθηναίοι δεχθούν να εκστρατεύσουν σε βοήθεια των Ροδίων , τότε θα αποτελέσουν για όλους τους δημοκρατικούς πολίτες και τις παρατάξεις τους σε όλες τις ελληνικές πόλεις σύμβολον δηλαδή εγγύηση της ελευθερίας τους. Αυτό είναι κάτι
πολύ σημαντικό για τον Δημοσθένη για δύο λόγους. Πρώτον, διότι έτσι θα αποκατασταθεί, στο ηθικό επίπεδο, η φήμη των Αθηναίων. Δεύτερον , διότι θα αποτελέσει τη βάση νέας, ισχυρής και ειλικρινούς συμμαχίας μεταξύ των Αθηναίων και των δημοκρατικών πόλεων, η οποία θα ξαναδώσει στην Αθήνα τον ηγετικό ρόλο που πιστεύει ό Δημοσθένης ότι πρέπει να έχει.
9. Ο Δημοσθένης χρησιμοποιεί τη λέξη «ὓβρις», για να αιτιολογήσει τη συμπεριφορά των Ροδίων. Ποιο το περιεχόμενο της λέξης και πώς εξηγείται στην περίπτωση των Ροδίων;
«διά τήν αυτων υβριν» : Η λέξη «υβρις» χρησιμοποιείται εδώ από το ρήτορα,για να δηλώσει την αυθάδεια, την αλαζονεία, την προπέτεια. Οι Ρόδιοι υπέπεσαν σε ύβρη, όταν αποστάτησαν από την Αθηναϊκή συμμαχία, γιατί υπερεκτίμησαν τις δυνάμεις τους και περιφρόνησαν τους ισχυροτέρους τους. Η τιμωρία της ύβρης των Ροδίων ήταν η έσχατη ταπείνωση, δηλαδή να ζητούν βοήθεια από αυτούς που πριν λίγο καιρό πολεμούσαν. Ο Δημοσθένης κατηγορεί τους Ροδίους, για να μην αποδοκιμαστεί από τους ακροατές. Καταφέρνει όμως την κατηγορία να την μετατρέψει σε υπεράσπιση, δίνοντας έμφαση στην ταπείνωσή τους και λέγοντας πως μετά την τιμωρία αυτή οι Αθηναίοι θα δείξουν έλεος και μεγαλοψυχία. (σχολικό βιβλίο σελ.130)
ΑΠΟΔΕΙΞΗ 5‐16
10. Να εξετάσετε, με βάση το παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο, ποια θα είναι η συμπεριφορά της Αρτεμισίας σε περίπτωση νίκης ή ήττας στην Αίγυπτο του μεγάλου βασιλιά και ποια είναι τα κριτήρια που την καθορίζουν.
«Η γνώμη μου είναι πως, αν όλες οι επιχειρήσεις του Βασιλέως στην Αίγυπτο ευδοκιμούν, όπως αυτός τις σχεδίασε, η Αρτεμισία με πολύ μεγάλο ζήλο θα προσπαθήσεις να του προσφέρει τη Ρόδο, όχι γιατί τον συμπαθεί ,αλλά επειδή θέλει, τώρα που αυτός συμβαίνει να βρίσκεται πλησίον της, να του προσφέρει κάποια μεγάλη εκδούλευση, για να εξασφαλίσει την ανεπιφύλακτη εύνοιά του. Αν ,όμως, οι υποθέσεις του εξελίσσονται όπως λέγουν οι φήμες και έχει αποτύχει σε όλες του τις επιχειρήσεις, νομίζω πως αν ( η Αρτεμισία) θεωρεί, όπως και πράγματι συμβαίνει, ότι αυτό το νησί σε τίποτε δε χρησιμεύει σήμερα στον Βασιλέα παρά μόνο ως βάση της σατραπείας της, ώστε να μην μπορεί καθόλου να κινηθεί εναντίον του. Επομένως, μου φαίνεται πως αυτή προκρίνει να κατέχετε εσείς το νησί, χωρίς να σας το παραχωρήσει φανερά, παρά να το καταλάβει εκείνος.»
Η Αρτεμισία έπρεπε να προσαρμόσει τη συμπεριφορά της προς το συμφέρον της ανάλογα με την έκβαση του πολέμου στην Αίγυπτο. Σε περίπτωση που τα ζητήματα της Αιγύπτου εξελιχθούν ευνοϊκά γι’ αυτόν, πράγμα που τελικά δεν έγινε. Η ίδια διέθετε ισχυρό ναυτικό και άφθονα υλικά μέσα. Θα μπορούσε, λοιπόν, να προσφέρει τη Ρόδο ως δώρο σ’ αυτόν, έτσι ώστε εκείνος να την αναγνωρίσει ως νόμιμη διάδοχο του Μαυσώλου. Αν, όμως, ο βασιλιάς αποτύχαινε στην Αίγυπτο τότε η Αρτεμισία δεν θα είχε κανένα συμφέρον να υποτάξει τη Ρόδο. Το νησί αυτό δεν θα χρησίμευε στο βασιλιά και φυσικά ούτε θα συνέφερε την Αρτεμισία να κατέχει ο βασιλιάς το νησί.
Από την άλλη πλευρά ο Δημοσθένης πιστεύει ότι η Αρτεμισία δεν θα εναντιωνόταν στην ενέργεια των Αθηναίων να βοηθήσουν τους Ροδίους, γιατί θα προτιμούσε η ίδια να κατέχουν το νησί οι Αθηναίοι. Και αυτό διότι η θέση του νησιού ήταν τέτοια που, αν το κατείχε ο βασιλιάς, θα μπορούσε να ελέγχει τη σατραπεία της Αρτεμισίας και τις κινήσεις της και φυσικά θα την εμπόδιζε. Είναι αλήθεια πως ο βασιλιάς δεν την εμπιστευόταν, από τότε που ο Μαύσωλος είχε στηρίξει την επανάσταση των σατραπών εναντίον του και είχε αυτονομηθεί.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η πολιτική της Αρτεμισίας δε διέπεται από ηθικές αρχές. Την Αρτεμισία την ενδιαφέρει να απομακρύνει το βασιλιά των Περσών, για να μην παρακολουθεί και εμποδίζει τις δικές της επεκτατικές κινήσεις. Οι πράξεις της, συνεπώς, δεν έχουν γνώμονα τη δικαιοσύνη αλλά το συμφέρον. Θέλει να επιβεβαιώσει και να σταθεροποιήσει την κυριαρχία της στην περιοχή και είναι αποφασισμένη να πράξει το καθετί, για να το επιτύχει αυτό. Οι κινήσεις της είναι καλά υπολογισμένες από πριν και καμιά της πράξη δε γίνεται χωρίς σκέψη. Άλλωστε, θα προτιμούσε να κατέχουν οι Αθηναίοι το νησί όχι, επειδή τους συμπαθεί ιδιαίτερα και θέλει να τους υποστηρίξει, αλλά επειδή αυτοί θα είναι εμπόδιο για το βασιλιά.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ 17‐20
11. Ποια μορφή πολιτεύματος, σύμφωνα με τον Δημοσθένη, μπορεί να εξασφαλίσει την σταθερότητα μεταξύ της Αθήνας και των άλλων ελληνικών πόλεων; Ποιο είναι το σκεπτικό του;
Ο Δημοσθένης επιχειρηματολογώντας υπέρ της άποψης του να παρέμβουν οι Αθηναίοι στην Ρόδο προτάσσει την άποψη ότι είναι προτιμότερο να υπάρχουν δημοκρατικά πολιτεύματα στον ελληνικό χώρο παρά ολιγαρχικά. Αυτήν την άποψη την υποστηρίζει για το συμφέρον της Αθήνας και όχι από αισθήματα συμπάθειας προς τους Ροδίους. Στην μεν πρώτη περίπτωση ακόμα και αν υπάρχουν διαφορές και εχθρότητα, αυτές μπορούν να λυθούν γιατί είναι διαφορές που επιδέχονται διαπραγμάτευση και αμοιβαία συνεννόηση, όπως τα σύνορα. Αντίθετα αν υπάρχει διαφορά με πόλη που έχει ολιγαρχικό πολίτευμα τότε είναι δύσκολο να υπάρξει συνεννόηση γιατί όποια και αν είναι η αφορμή, η ουσιαστική διαφορά μεταξύ των δύο πόλεων είναι η ύπαρξη ή η κατάλυση της δημοκρατίας, εφόσον οι ολιγαρχικοί πάντοτε έχουν ως σκοπό την διάλυση των δημοκρατικών πολιτευμάτων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 35
12. Ποιος είναι ο σκοπός του επιλόγου σε έναν ρητορικό λόγο; Τι προτιμά να κάνει ο Δημοσθένης στον συγκεκριμένο επίλογο;
Σκοπός του κάθε επιλόγου γενικά είναι η ανακεφαλαίωση των προαναφερθέντων και η διέγερση από πλευρά ρήτορα τέτοιων συναισθημάτων στο ακροατήριο , ώστε η απόφασή τους να γίνει όχι μόνο βάσει λογικών αλλά και συναισθηματικών ‐ ψυχολογικών κριτηρίων. Στον συγκεκριμένο επίλογο, ο Δημοσθένης δεν θεωρεί σκόπιμο να ανακεφαλαιώσει αυτά που ανέφερε στον λόγο του, αλλά επιθυμεί να κεντρίσει τους Αθηναίους συναισθηματικά και να τους φέρει μπροστά στην τεράστια κληρονομιά στην οποία πρέπει να ανταποκριθούν ως άξιοι απόγονοι άξιων προγόνων. Τους παροτρύνει, λοιπόν, να μην είναι παθητικοί θαυμαστές αλλά ενεργητικοί συνεχιστές του έργου των Αθηναίων του 6ου αλλά κυρίως του 5ου αιώνα που άφησαν την σφραγίδα τους στην ιστορία της ανθρωπότητας.
ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ ΠΕΡΙ ΕΙΡΗΝΗΣ
13. Είναι γνωστό ότι ο λόγος «περὶ εἰρήνης» κυκλοφόρησε ως πολιτικό φυλλάδιο προς ανάγνωση. Με ποιες λέξεις και ποιες φράσεις δημιουργείται η εντύπωση ότι ο λόγος εκφωνήθηκε;
Ο Ισοκράτης εξαιτίας της φυσικής του δειλίας και της ασθενικής φωνής του δεν εκφωνούσε ποτέ τους λόγους του αλλά τους έγραφε και τους κυκλοφορούσε ως πολιτικά φυλλάδια προς ανάγνωση. Όμως σε όλούς τους λόγους του υπάρχουν κάποιες λέξεις ή φράσεις που δημιουργούν την εντύπωση ότι έχουν εκφωνηθεί. Υπάρχει λοιπόν δραματοποίηση στο συγκεκριμένο προοίμιο που φαίνεται από τις παρακάτω λέξεις και φράσεις:
‐ οἱ παριόντες ἐνθάδε
‐ συμβουλεύσειν
‐ περὶ τῶν νῦν παρόντων
‐ Ἥκομεν γὰρ ἐκκλησιάζοντες
‐ δοκεῖ μοι ποιήσασθαι τὴν ἀρχήν
‐ συνεληλύθαμεν
14. ἣκομεν ἐκκλησιάζοντες περί πολέμου και εἰρήνης . Τι πετυχαίνει με αυτή τη φράση ο Ισοκράτης;
Από τη φράση αυτή κατανοούμε ότι οι Αθηναίοι συγκεντρώθηκαν στην Εκκλησία του Δήμου για να συζητήσουν και να αποφασίσουν ή σύναψη πολέμου ή για διεξαγωγή πολέμου. Έτσι πετυχαίνει και τη ευμάθεια – ενημέρωση των ακροατών του. Πρόκειται για ένα θέμα που έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή των ανθρώπων καθώς είναι κοινωνικό, πολιτικό και στρατιωτικό. Κοινωνικό, γιατί θα επηρεάσει θετικά ή αρνητικά όλους τους πολίτες. Πολιτικό, γιατί ανάλογα με την απόφαση θα κυριαρχήσει και η πολιτική μερίδα που την επέβαλε. Στρατιωτικό, γιατί, σε περίπτωση που θα αποφασιστεί πόλεμος, θα πρέπει να υπολογίσουν τις δυνατότητες της πόλης για μια τέτοια απόφαση.
15. Για ποιο λόγο ο Ισοκράτης επικαλείται τη συνήθεια των ρητόρων να ισχυρίζονται πως θα αναφερθούν σε ζητήματα μείζονος σημασίας για την πόλη;
Ο Ισοκράτης μιλά για την συνήθεια ου είχαν οι ρήτορες να λένε ότι τα θέματα για τα οποία μιλούσαν ήταν μεγάλης σημασίας για την πόλη. Χρησιμοποιεί εδώ την τεχνική της γενίκευσης. Σκοπός αυτής της υπενθύμισης είναι η πρόσεξις των ακροατών η οποία μπορεί να έρθει μέσα από κάποιο τέχνασμα, όπως έχουμε δει και στους προηγούμενους ρητορικούς λόγους.
16. Να επισημάνετε τις αντιθέσεις που, κατά τον Ισοκράτη, απεικονίζουν την αλλαγή του ήθους της Αθηναϊκής κοινωνίας, να προσπαθήσετε να εξηγήσετε τα αίτια τους και να αναπτύξετε αυτή που κατά τη γνώμη σας είναι περισσότερο σημαντική.
Η πρώτη αντίθεση που επισημαίνει ο Ισοκράτης είναι ότι, μολονότι το πολίτευμα της Αθήνας είναι η δημοκρατία, δεν υπάρχει «παρρησία», δηλαδή δεν παραχωρείται ελευθερία λόγου. Δυστυχώς οι Αθηναίοι τυφλωμένοι από τους δημαγωγούς μπορούσαν να ανεχθούν μόνο όσους εξέφραζαν απόψεις αρεστές στα αφτιά τους, ενώ όσοι τολμούσαν να διατυπώσουν κάτι διαφορετικό από εκείνο πού είχαν συνηθίσει να ακούν – αλλά κατά τα άλλα απόλυτα συμφέρον για την πόλη και τους ίδιους – θορυβούσαν διακόπτοντας την αγόρευσή τους· στερώντας τους δηλαδή το δικαίωμα που αυτονόητα διασφάλιζε το δημοκρατικό πολίτευμα. Αυτό το δικαίωμα, κατά τον ρήτορα, παραχωρούνταν στην εποχή του μόνο στους ασύνετους ρήτορες και στους ποιητές των κωμωδιών, παρόλο που αποκάλυπταν στους ξένους τις αδυναμίες της πόλης. Σ’ αυτό το σημείο βρίσκεται η δεύτερη αντίθεση, ενώ η τρίτη έγκειται στο ότι οι Αθηναίοι θεωρούσαν πως έπρεπε να χρωστούν ευγνωμοσύνη σ’ αυτούς τους ανθρώπους – τους δημοκόλακες – όση δεν ένιωθαν ότι έπρεπε να χρωστούν στους ευεργέτες τους και, αντίθετα, όσους νοιάζονταν για αυτούς και τους έκριναν αυστηρά για να βελτιωθούν, τους αντιμετώπιζαν εχθρικά.
Περισσότερο σημαντική είναι η πρώτη αντίθεση, γιατί υπηρετεί τη δημοκρατία. Η κατοχύρωση αυτού του δικαιώματος, της πλήρους δηλαδή ελευθερίας του λόγου, θα είχε ως αποτέλεσμα να ακούγονται όλες οι απόψεις και οι ορθές και οι μη, και οι συμφέρουσες ή όχι και στη συνέχεια υπεύθυνα οι πολίτες θα επέλεγαν την ορθότερη.
17. Τι εννοεί με την φράση«ὅ και πάντων ἐστί δεινότατον, ὅτι τοῖς μέν ... την πόλην ἐργαζομένους» ο Ισοκράτης;
Ο Ισοκράτης μέμφεται τη συνήθεια των συμπολιτών του να ευγνωμονούν τους ανόητους ρήτορες και τους κωμικούς ποιητές, που κάνουν γνωστές τις αδυναμίες της πόλης στους ξένους, περισσότερο κι από αυτούς που τους ευεργετούν, ενώ όσους πραγματικά ενδιαφέρονται για εκείνους και τους δίνουν σωστές συμβουλές τους αποδοκιμάζουν και οργίζονται μαζί τους. Όπως ειπώθηκε παραπάνω, η συμπεριφορά αυτή αντίκειται στην ουσία της δημοκρατίας. Η δημοκρατία στηρίζεται στο δικαίωμα της πλήρους ελευθερίας λόγου, για να δίνεται η δυνατότητα να ακουστούν όλες οι απόψεις και στο τέλος να επιλέγονται οι πιο σωστές, οι πιο ωφέλιμες, οι πιο νόμιμες, οι πιο ευχάριστες, οι πιο ευεργετικές για όλους τους πολίτες. Και η ευθύνη του ρήτορα είναι να εκθέτει στους συμπολίτες του την κατάσταση στις πραγματικές της διαστάσεις, να τους επιπλήττει, όταν υπάρχει κίνδυνος να παρασυρθούν από τους δημοκόλακες, να τους κρίνει για τις επιλογές τους και, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του το πολιτικό κόστος, να προτείνει όσα συνάδουν με το συμφέρον της πόλης. Ουσιαστικά, η μομφή αυτή του Ισοκράτη προς τους Αθηναίους ισοδυναμεί με έκκληση για εξασφάλιση της παρρησίας. Είναι προφανές ότι θα διαφωνήσει με τους προλαλήσαντες αλλά και το κοινό αίσθημα.
18. Σχολιάστε την φράση του Ισοκράτη: «προτοστατούντες τούς Ἕλληνας αυτόνομους εἶναι καί τάς φρουράς ἐκ τῶν ἀλλοτρίων πόλεων ἐξίεναι καί τήν αὑτῶν ἔχειν ἑκάστους»:
Ο Ισοκράτης υποδεικνύει στους συμπολίτες του ποιοι θα έπρεπε να είναι οι σημαντικότεροι όροι της ειρήνης. Δηλαδή, η κατοχύρωση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας κάθε πόλης και η απομάκρυνση κάθε είδους φρουράς μη εγχώριας. Πρόκειται για τους όρους της ειρήνης που είχε προτείνει ο Εύβουλος, η οποία κινείται στο πνεύμα των όρων της Ανταλκιδείου ειρήνης που υπέγραψαν οι Έλληνες με τον Πέρση βασιλιά. Τους όρους της ειρήνης, που τώρα αποδέχεται, τους είχε επικρίνει στον Πανηγυρικό λόγο του το 380 π.Χ. και η αλλαγή των απόψεών του οφείλεται στο γεγονός ότι οι εμφύλιες διαμάχες των Ελλήνων είχαν κορυφωθεί και ήταν πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί η περσική απειλή, αν δεν εδραιωνόταν η ενότητα των Ελλήνων. Η υπόδειξη του Ισοκράτη έχει τεράστια σημασία κυρίως για μικρότερα κράτη, τα οποία θα μπορούσα, ελεύθερα πια, να καθορίσουν από μόνα τους την τύχη τους και θα ήταν ανεξάρτητα και αυτόνομα.
( Προτεινόμενα απαντημένα θέματα στα Αρχαία κατεύθυνσης Β΄ Λυκείου
(γνωστό), επιμέλεια: Τζούρος Αθανάσιος, φιλόλογος)
ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ (ΓΝΩΣΤΟ)
Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΛΥΣΙΟΥ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ
ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1 – 3
1. Πόσο σημαντική ήταν η δοκιμασία ως θεσμός του δημοκρατικού πολιτεύματος;
Η δοκιμασία αποτελούσε βασικό θεσμό της αθηναϊκής πολιτείας των κλασικών χρόνων που επαλήθευε και κατοχύρωνε το δημοκρατικό πολίτευμα, γιατί:
α. Διαπαιδαγωγούσε τους πολίτες, ώστε να γίνουν ενάρετοι, ευσυνείδητοι και υπεύθυνοι.
β. Επιβράβευε την αξιοκρατία.
γ. Συντελούσε στην ομαλή λειτουργία της πόλης
δ. Παραμέριζε από τα δημόσια αξιώματα τους ανάξιους, κακοήθεις και καιροσκόπους
ε. Εδραίωνε τη δημοκρατία με την άνοδο των δημοκρατικών μόνο πολιτών στις ανώτατες δημόσιες θέσεις
2. Ο Μαντίθεος αρχίζει το λόγο του με ένα παράδοξο. Ποιο είναι αυτό και τι σκοπό έχει;
Ο Μαντίθεος ξεκινά τον λόγο του λέγοντας κάτι που πράγματι δεν θα περίμενε κανείς να το πει ένας δοκιμαζόμενος πολίτης. Ευχαριστεί τους κατηγόρους για την ευκαιρία που του δίνουν να παρουσιάσει όσα έχει κάνει στη ζωή του. Για την ακρίβεια, και για να δείξει πως τελικά οι σκοποί των κατηγόρων είναι ιδιοτελείς και χωρίς να στηρίζονται στην αλήθεια, συμπληρώνει λέγοντας ἐκ παντός τρόπου βλάπτειν με. Αυτό το ἐκ παντός τρόπου μετριάζει πράγματι την δύναμη της φράσης του Μαντιθέου και την έκπληξη των ακροατών. Ο Μαντίθεος πετυχαίνει τον σκοπό του που είναι η πρόσεξις, δηλαδή το κέντρισμα της προσοχής του ακροατηρίου, και που αποτελεί έναν από τους τρεις (πρόσεξις – εὔνοια – εὐμάθεια) αντικειμενικούς σκοπούς του προλόγου. Συμπληρωματικά μπορούμε να πούμε ότι αυτό το είδος προλόγων ( όπου ο κατηγορούμενος ευχαριστεί τον κατήγορο!) είναι προσφιλές στον Λυσία.
ΔΙΗΓΗΣΙΣ – ΑΠΟΔΕΙΞΙΣ
3. Γιατί ο Μαντίθεος αναφέρεται στη συμπεριφορά που επέδειξε στη δημόσια ζωή του;
Ο Μαντίθεος αναφέρεται στον δημόσιο βίο του, γιατί γνωρίζει ότι δημόσια εικόνα του θα επηρεάσει περισσότερο τους βουλευτές στην επικύρωση της εκλογής του ως βουλευτή. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο Αθηναίος εκείνης της εποχής καταξιωνόταν περισσότερο ως ενεργό και υπεύθυνο μέλος της πόλης του, ως πολίτης και όχι ως ιδιώτης. Η ολοκλήρωσή του εξαρτιόταν από το βαθμό συμμετοχής του στα κοινά, δηλαδή από την πολιτική του κοινωνικοποίηση. Αντίθετα, αν ήταν αδιάφορος προς τα κοινά, έμενε απλά ιδιώτης και απομονωνόταν από τα δημόσια δρώμενα, αφού δεν καλλιεργούσε πολιτική συνείδηση.
Για όλους τους παραπάνω λόγους λοιπόν ο Μαντίθεος αναφέρεται στη δημόσια ζωή του και θεωρεί μέγιστη απόδειξη της εντιμότητάς του τις κακολογίες εκείνων που δεν ενδιαφέρονται για τα κοινά, εκείνων που είναι αργόσχολοι και συχνάζουν σε κακόφημα μέρη. Τα μέρη αυτά θεωρούνταν τόποι διαφθοράς όπου δυστυχώς σύχναζαν πολλοί νεαροί Αθηναίοι. Το ότι λοιπόν τέτοιου είδους άνθρωποι των συκοφαντούν, δείχνει ότι ο ίδιος δεν έχει καμία σχέση με αυτούς, δεν είναι όμοιός τους και ότι είναι άνθρωπος ανώτερος, γι’ αυτό και προκαλεί τον φθόνο τους. Οι κακολογίες και οι ψευδολογίες εις βάρος του είναι συνέπεια του φθόνου που νιώθουν κάποιοι εξαιτίας της ηθικής του ανωτερότητας.
4. Τι ώθησε το Μαντίθεο, ώστε να πάρει την πρωτοβουλία και να ζητήσει από το φύλαρχο τη μετάταξή του από το σώμα των ιππέων σ’ αυτό των οπλιτών;
Αυτό που ώθησε το Μαντίθεο να ζητήσει από τον φύλαρχο της φυλής του, Ορθόβουλο, να τον μετατάξει στο σώμα των οπλιτών ήταν η αντίθεσή του με την καθιερωμένη αντίληψη των πατριωτών του, ότι οι ιππείς έπρεπε να εκστρατεύσουν με ασφάλεια, ενώ οι οπλίτες να διακινδυνεύσουν περισσότερο από όλους. Για τον Μαντίθεο κάτι τέτοιο ήταν ηθικά ανέντιμο αλλά και κατακριτέο όχι μόνο προς την πατρίδα αλλά και προς τους συμπολίτες του. Η πρωτοβουλία του αυτή δείχνει μεγάλη φιλοπατρία, αυταπάρνηση και ηρωισμό. Η πράξη του καταξιώνεται ηθικά, αφού εναρμονίζεται με αυτό που θεωρείται ύψιστη υποχρέωση όλων, δηλαδή τη συμμετοχή στους κινδύνους για τη σωτηρία της πόλης.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
5. Πού οφείλεται η φιλοδοξία του Μαντιθέου και ποιο ήταν το στοιχείο που τον ώθησε περισσότερο στην ενασχόλησή του με τις δημόσιες υποθέσεις;
Η φιλοδοξία του Μαντιθέου να υιοθετήσει έμπρακτα και συνειδητά την υπόδειξη του Περικλή στον Επιτάφιο για ενεργή πολιτικοποίηση των Αθηναίων, οφείλεται στο γεγονός ότι υπήρχε προγονική παράδοση να ασχολούνται με τα κοινά οι πολίτες. Ο ίδιος αισθάνεται την ανάγκη να ακολουθήσει αυτή την αρχή. Επηρεάστηκε από την επικρατούσα αντίληψη της πολιτείας, άρα και των λειτουργών της Δημοκρατίας‐βουλευτών, δικαστών‐ ότι μόνο οι ασχολούμενοι με τα κοινά θεωρούνται άξιοι πολίτες. Στην αθηναϊκή Δημοκρατία συνειδητοποιημένος, υπεύθυνος, αξιόλογος πολίτης θεωρείτο μόνο αυτός που είχε ενεργή συμμετοχή στα της πολιτείας. Ο αδιάφορος προς τα κοινά δεν θεωρείτο ήσυχος αλλά άχρηστος πολίτης. Ο ίδιος ο Μαντίθεος εκτίμησε ότι η υιοθέτηση αυτού του προγονικού προτύπου θα τον καταξίωνε τόσο στη συνείδηση των συμπολιτών του όσο και στη δική του.
ΔΗΜΟΣΘΕΝΟΥΣ ΥΠΕΡ ΤΗΣ ΡΟΔΙΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ
ΠΡΟΟΙΜΙΟ 1‐2
6. Κατά το Δημοσθένη ποια σχέση έχει η λήψη μιας απόφασης με την υλοποίησή της;
Σύμφωνα με τον Δημοσθένη όσο απέχει η σκέψη από την απόφαση άλλο τόσο απέχει και η απόφαση από την πραγματοποίησή της. Είναι φανερό ότι ο Δημοσθένης επικρίνει τους συμπολίτες του σε σχέση με την αποφασιστικότητα που δείχνουν για να μετουσιώσουν σε πράξη αυτά που κρίνουν στην εκκλησία του Δήμου ότι πρέπει να γίνουν. Η συμπεριφορά αυτή των Αθηναίων, την οποία μέμφεται ο Δημοσθένης, σχετίζεται αμεσότατα με τις συνθήκες της εποχής. Η Αθήνα τότε βρισκόταν σαφέστατα σε φάση παρακμής, και δεν επιθυμούσε ο λαός της την παρέμβαση σε όλα τα πράγματα του ελληνικού κόσμου, όπως ήταν λογικό να κάνει η Αθήνα του Περικλέους. Επίσης αναδεικνυόταν η Μακεδονία σε νέα μεγάλη δύναμη του ελληνικού χώρου, αποτελώντας έτσι παράγοντα ανάσχεσης στις βλέψεις της Αθήνας για επανάκτηση των πρωτείων. Ο Δημοσθένης, έχοντας στο νου του την σπουδαία και τολμηρή Αθήνα του 5ου αιώνα και θέλοντας να ξαναγίνει τέτοια είναι λογικό να
δυσανασχετεί με αυτή την έλλειψη διάθεσης για δράση των συμπολιτών του.
7. «διδόναι παρρησίαν»: Τι ζητάει με τη φράση αυτή ο Δημοσθένης από τους Αθηναίους και γιατί, κατά τη γνώμη σας;
Στην αρχαία Αθήνα παραχωρούνταν σε κάθε εκκλησιαζόμενο το πολιτικό δικαίωμα της ισηγορίας, της ελεύθερης συμμετοχής στις συνελεύσεις του λαού. Αυτή όμως η ελευθερία θα ήταν φαινομενική αν δεν ενισχυόταν από ένα άλλο πολιτικό δικαίωμα, εξίσου θεμελιώδες, της παρρησίας, της απόλυτης ελευθερίας λόγου, για να μπορεί ο κάθε ρήτορας να εκθέτει την προσωπική του άποψη και μ’ αυτό τον τρόπο να φωτίζεται κάθε πτυχή του υπό συζήτηση θέματος. Η παρρησία, λοιπόν, ως κοινωνική αρετή και ως πολιτικό δικαίωμα συναντούσε και τότε, όπως και τώρα, αντιδράσεις από τους παρευρισκόμενους, οι οποίοι υποκινούνταν από τους δημοπιθήκους, όπως πολύ χαρακτηριστικά τους ονομάζει ο Αριστοφάνης, ή, αλλιώς, τους δημοκολάκους, τους δημαγωγούς δηλαδή που είχαν ως κύριο μέλημα να γίνουν δημοφιλείς κολακεύοντας το πλήθος. Ο Δημοσθένης, λοιπόν, τονίζοντας τη σοβαρότητα του θέματος και ζητώντας «διδόναι παρρησίαν» προκαταλαμβάνει το ακροατήριό του για να μη προβεί σε αποδοκιμασίες, αφού γνωρίζει ότι η θέση που θα πάρει για το προκείμενο θέμα είναι αντίθετη προς το κοινό λαϊκό αίσθημα. Σκοπεύει να ζητήσει από τους συμπολίτες του να βοηθήσουν τους Ροδίους για τους οποίους δικαιολογημένα έτρεφαν εχθρικά και φιλέκδικα συναισθήματα εξαιτίας της αποστασίας τους και της συμβολής τους στη διάλυση της δεύτερης αθηναϊκής συμμαχίας (378/77 – 357 π.Χ.). Συνεπώς, οι αντιδράσεις από τους εκκλησιαζόμενους εκείνους που πρόσκεινταν στην πολιτική παράταξη του φιλειρηνιστή Εύβουλου ήταν αναμενόμενες για τον Δημοσθένη, γι’ αυτό και σπεύδει να προδιαθέσει το ακροατήριό του, υποστηρίζοντας και εδώ, όπως και άλλους λόγους του, ότι δεν αρκεί να υπάρχει ισηγορία στις συνεδριάσεις της Εκκλησίας του Δήμου, αλλά αυτή πρέπει να συνοδεύεται από την παρρησία, για να μπορούν να εκφράζονται οι πιο χρήσιμες απόψεις.
ΠΡΟΘΕΣΗ 3‐4
8. Σε ποια περίπτωση η Αθήνα θα αποβεί σύμβολον κατά τον Δημοσθένη και για ποιους ανθρώπους;
Ο Δημοσθένης θεωρεί ότι σε περίπτωση που οι Αθηναίοι δεχθούν να εκστρατεύσουν σε βοήθεια των Ροδίων , τότε θα αποτελέσουν για όλους τους δημοκρατικούς πολίτες και τις παρατάξεις τους σε όλες τις ελληνικές πόλεις σύμβολον δηλαδή εγγύηση της ελευθερίας τους. Αυτό είναι κάτι
πολύ σημαντικό για τον Δημοσθένη για δύο λόγους. Πρώτον, διότι έτσι θα αποκατασταθεί, στο ηθικό επίπεδο, η φήμη των Αθηναίων. Δεύτερον , διότι θα αποτελέσει τη βάση νέας, ισχυρής και ειλικρινούς συμμαχίας μεταξύ των Αθηναίων και των δημοκρατικών πόλεων, η οποία θα ξαναδώσει στην Αθήνα τον ηγετικό ρόλο που πιστεύει ό Δημοσθένης ότι πρέπει να έχει.
9. Ο Δημοσθένης χρησιμοποιεί τη λέξη «ὓβρις», για να αιτιολογήσει τη συμπεριφορά των Ροδίων. Ποιο το περιεχόμενο της λέξης και πώς εξηγείται στην περίπτωση των Ροδίων;
«διά τήν αυτων υβριν» : Η λέξη «υβρις» χρησιμοποιείται εδώ από το ρήτορα,για να δηλώσει την αυθάδεια, την αλαζονεία, την προπέτεια. Οι Ρόδιοι υπέπεσαν σε ύβρη, όταν αποστάτησαν από την Αθηναϊκή συμμαχία, γιατί υπερεκτίμησαν τις δυνάμεις τους και περιφρόνησαν τους ισχυροτέρους τους. Η τιμωρία της ύβρης των Ροδίων ήταν η έσχατη ταπείνωση, δηλαδή να ζητούν βοήθεια από αυτούς που πριν λίγο καιρό πολεμούσαν. Ο Δημοσθένης κατηγορεί τους Ροδίους, για να μην αποδοκιμαστεί από τους ακροατές. Καταφέρνει όμως την κατηγορία να την μετατρέψει σε υπεράσπιση, δίνοντας έμφαση στην ταπείνωσή τους και λέγοντας πως μετά την τιμωρία αυτή οι Αθηναίοι θα δείξουν έλεος και μεγαλοψυχία. (σχολικό βιβλίο σελ.130)
ΑΠΟΔΕΙΞΗ 5‐16
10. Να εξετάσετε, με βάση το παρακάτω μεταφρασμένο κείμενο, ποια θα είναι η συμπεριφορά της Αρτεμισίας σε περίπτωση νίκης ή ήττας στην Αίγυπτο του μεγάλου βασιλιά και ποια είναι τα κριτήρια που την καθορίζουν.
«Η γνώμη μου είναι πως, αν όλες οι επιχειρήσεις του Βασιλέως στην Αίγυπτο ευδοκιμούν, όπως αυτός τις σχεδίασε, η Αρτεμισία με πολύ μεγάλο ζήλο θα προσπαθήσεις να του προσφέρει τη Ρόδο, όχι γιατί τον συμπαθεί ,αλλά επειδή θέλει, τώρα που αυτός συμβαίνει να βρίσκεται πλησίον της, να του προσφέρει κάποια μεγάλη εκδούλευση, για να εξασφαλίσει την ανεπιφύλακτη εύνοιά του. Αν ,όμως, οι υποθέσεις του εξελίσσονται όπως λέγουν οι φήμες και έχει αποτύχει σε όλες του τις επιχειρήσεις, νομίζω πως αν ( η Αρτεμισία) θεωρεί, όπως και πράγματι συμβαίνει, ότι αυτό το νησί σε τίποτε δε χρησιμεύει σήμερα στον Βασιλέα παρά μόνο ως βάση της σατραπείας της, ώστε να μην μπορεί καθόλου να κινηθεί εναντίον του. Επομένως, μου φαίνεται πως αυτή προκρίνει να κατέχετε εσείς το νησί, χωρίς να σας το παραχωρήσει φανερά, παρά να το καταλάβει εκείνος.»
Η Αρτεμισία έπρεπε να προσαρμόσει τη συμπεριφορά της προς το συμφέρον της ανάλογα με την έκβαση του πολέμου στην Αίγυπτο. Σε περίπτωση που τα ζητήματα της Αιγύπτου εξελιχθούν ευνοϊκά γι’ αυτόν, πράγμα που τελικά δεν έγινε. Η ίδια διέθετε ισχυρό ναυτικό και άφθονα υλικά μέσα. Θα μπορούσε, λοιπόν, να προσφέρει τη Ρόδο ως δώρο σ’ αυτόν, έτσι ώστε εκείνος να την αναγνωρίσει ως νόμιμη διάδοχο του Μαυσώλου. Αν, όμως, ο βασιλιάς αποτύχαινε στην Αίγυπτο τότε η Αρτεμισία δεν θα είχε κανένα συμφέρον να υποτάξει τη Ρόδο. Το νησί αυτό δεν θα χρησίμευε στο βασιλιά και φυσικά ούτε θα συνέφερε την Αρτεμισία να κατέχει ο βασιλιάς το νησί.
Από την άλλη πλευρά ο Δημοσθένης πιστεύει ότι η Αρτεμισία δεν θα εναντιωνόταν στην ενέργεια των Αθηναίων να βοηθήσουν τους Ροδίους, γιατί θα προτιμούσε η ίδια να κατέχουν το νησί οι Αθηναίοι. Και αυτό διότι η θέση του νησιού ήταν τέτοια που, αν το κατείχε ο βασιλιάς, θα μπορούσε να ελέγχει τη σατραπεία της Αρτεμισίας και τις κινήσεις της και φυσικά θα την εμπόδιζε. Είναι αλήθεια πως ο βασιλιάς δεν την εμπιστευόταν, από τότε που ο Μαύσωλος είχε στηρίξει την επανάσταση των σατραπών εναντίον του και είχε αυτονομηθεί.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η πολιτική της Αρτεμισίας δε διέπεται από ηθικές αρχές. Την Αρτεμισία την ενδιαφέρει να απομακρύνει το βασιλιά των Περσών, για να μην παρακολουθεί και εμποδίζει τις δικές της επεκτατικές κινήσεις. Οι πράξεις της, συνεπώς, δεν έχουν γνώμονα τη δικαιοσύνη αλλά το συμφέρον. Θέλει να επιβεβαιώσει και να σταθεροποιήσει την κυριαρχία της στην περιοχή και είναι αποφασισμένη να πράξει το καθετί, για να το επιτύχει αυτό. Οι κινήσεις της είναι καλά υπολογισμένες από πριν και καμιά της πράξη δε γίνεται χωρίς σκέψη. Άλλωστε, θα προτιμούσε να κατέχουν οι Αθηναίοι το νησί όχι, επειδή τους συμπαθεί ιδιαίτερα και θέλει να τους υποστηρίξει, αλλά επειδή αυτοί θα είναι εμπόδιο για το βασιλιά.
ΑΠΟΔΕΙΞΗ 17‐20
11. Ποια μορφή πολιτεύματος, σύμφωνα με τον Δημοσθένη, μπορεί να εξασφαλίσει την σταθερότητα μεταξύ της Αθήνας και των άλλων ελληνικών πόλεων; Ποιο είναι το σκεπτικό του;
Ο Δημοσθένης επιχειρηματολογώντας υπέρ της άποψης του να παρέμβουν οι Αθηναίοι στην Ρόδο προτάσσει την άποψη ότι είναι προτιμότερο να υπάρχουν δημοκρατικά πολιτεύματα στον ελληνικό χώρο παρά ολιγαρχικά. Αυτήν την άποψη την υποστηρίζει για το συμφέρον της Αθήνας και όχι από αισθήματα συμπάθειας προς τους Ροδίους. Στην μεν πρώτη περίπτωση ακόμα και αν υπάρχουν διαφορές και εχθρότητα, αυτές μπορούν να λυθούν γιατί είναι διαφορές που επιδέχονται διαπραγμάτευση και αμοιβαία συνεννόηση, όπως τα σύνορα. Αντίθετα αν υπάρχει διαφορά με πόλη που έχει ολιγαρχικό πολίτευμα τότε είναι δύσκολο να υπάρξει συνεννόηση γιατί όποια και αν είναι η αφορμή, η ουσιαστική διαφορά μεταξύ των δύο πόλεων είναι η ύπαρξη ή η κατάλυση της δημοκρατίας, εφόσον οι ολιγαρχικοί πάντοτε έχουν ως σκοπό την διάλυση των δημοκρατικών πολιτευμάτων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ 35
12. Ποιος είναι ο σκοπός του επιλόγου σε έναν ρητορικό λόγο; Τι προτιμά να κάνει ο Δημοσθένης στον συγκεκριμένο επίλογο;
Σκοπός του κάθε επιλόγου γενικά είναι η ανακεφαλαίωση των προαναφερθέντων και η διέγερση από πλευρά ρήτορα τέτοιων συναισθημάτων στο ακροατήριο , ώστε η απόφασή τους να γίνει όχι μόνο βάσει λογικών αλλά και συναισθηματικών ‐ ψυχολογικών κριτηρίων. Στον συγκεκριμένο επίλογο, ο Δημοσθένης δεν θεωρεί σκόπιμο να ανακεφαλαιώσει αυτά που ανέφερε στον λόγο του, αλλά επιθυμεί να κεντρίσει τους Αθηναίους συναισθηματικά και να τους φέρει μπροστά στην τεράστια κληρονομιά στην οποία πρέπει να ανταποκριθούν ως άξιοι απόγονοι άξιων προγόνων. Τους παροτρύνει, λοιπόν, να μην είναι παθητικοί θαυμαστές αλλά ενεργητικοί συνεχιστές του έργου των Αθηναίων του 6ου αλλά κυρίως του 5ου αιώνα που άφησαν την σφραγίδα τους στην ιστορία της ανθρωπότητας.
ΙΣΟΚΡΑΤΟΥΣ ΠΕΡΙ ΕΙΡΗΝΗΣ
13. Είναι γνωστό ότι ο λόγος «περὶ εἰρήνης» κυκλοφόρησε ως πολιτικό φυλλάδιο προς ανάγνωση. Με ποιες λέξεις και ποιες φράσεις δημιουργείται η εντύπωση ότι ο λόγος εκφωνήθηκε;
Ο Ισοκράτης εξαιτίας της φυσικής του δειλίας και της ασθενικής φωνής του δεν εκφωνούσε ποτέ τους λόγους του αλλά τους έγραφε και τους κυκλοφορούσε ως πολιτικά φυλλάδια προς ανάγνωση. Όμως σε όλούς τους λόγους του υπάρχουν κάποιες λέξεις ή φράσεις που δημιουργούν την εντύπωση ότι έχουν εκφωνηθεί. Υπάρχει λοιπόν δραματοποίηση στο συγκεκριμένο προοίμιο που φαίνεται από τις παρακάτω λέξεις και φράσεις:
‐ οἱ παριόντες ἐνθάδε
‐ συμβουλεύσειν
‐ περὶ τῶν νῦν παρόντων
‐ Ἥκομεν γὰρ ἐκκλησιάζοντες
‐ δοκεῖ μοι ποιήσασθαι τὴν ἀρχήν
‐ συνεληλύθαμεν
14. ἣκομεν ἐκκλησιάζοντες περί πολέμου και εἰρήνης . Τι πετυχαίνει με αυτή τη φράση ο Ισοκράτης;
Από τη φράση αυτή κατανοούμε ότι οι Αθηναίοι συγκεντρώθηκαν στην Εκκλησία του Δήμου για να συζητήσουν και να αποφασίσουν ή σύναψη πολέμου ή για διεξαγωγή πολέμου. Έτσι πετυχαίνει και τη ευμάθεια – ενημέρωση των ακροατών του. Πρόκειται για ένα θέμα που έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή των ανθρώπων καθώς είναι κοινωνικό, πολιτικό και στρατιωτικό. Κοινωνικό, γιατί θα επηρεάσει θετικά ή αρνητικά όλους τους πολίτες. Πολιτικό, γιατί ανάλογα με την απόφαση θα κυριαρχήσει και η πολιτική μερίδα που την επέβαλε. Στρατιωτικό, γιατί, σε περίπτωση που θα αποφασιστεί πόλεμος, θα πρέπει να υπολογίσουν τις δυνατότητες της πόλης για μια τέτοια απόφαση.
15. Για ποιο λόγο ο Ισοκράτης επικαλείται τη συνήθεια των ρητόρων να ισχυρίζονται πως θα αναφερθούν σε ζητήματα μείζονος σημασίας για την πόλη;
Ο Ισοκράτης μιλά για την συνήθεια ου είχαν οι ρήτορες να λένε ότι τα θέματα για τα οποία μιλούσαν ήταν μεγάλης σημασίας για την πόλη. Χρησιμοποιεί εδώ την τεχνική της γενίκευσης. Σκοπός αυτής της υπενθύμισης είναι η πρόσεξις των ακροατών η οποία μπορεί να έρθει μέσα από κάποιο τέχνασμα, όπως έχουμε δει και στους προηγούμενους ρητορικούς λόγους.
16. Να επισημάνετε τις αντιθέσεις που, κατά τον Ισοκράτη, απεικονίζουν την αλλαγή του ήθους της Αθηναϊκής κοινωνίας, να προσπαθήσετε να εξηγήσετε τα αίτια τους και να αναπτύξετε αυτή που κατά τη γνώμη σας είναι περισσότερο σημαντική.
Η πρώτη αντίθεση που επισημαίνει ο Ισοκράτης είναι ότι, μολονότι το πολίτευμα της Αθήνας είναι η δημοκρατία, δεν υπάρχει «παρρησία», δηλαδή δεν παραχωρείται ελευθερία λόγου. Δυστυχώς οι Αθηναίοι τυφλωμένοι από τους δημαγωγούς μπορούσαν να ανεχθούν μόνο όσους εξέφραζαν απόψεις αρεστές στα αφτιά τους, ενώ όσοι τολμούσαν να διατυπώσουν κάτι διαφορετικό από εκείνο πού είχαν συνηθίσει να ακούν – αλλά κατά τα άλλα απόλυτα συμφέρον για την πόλη και τους ίδιους – θορυβούσαν διακόπτοντας την αγόρευσή τους· στερώντας τους δηλαδή το δικαίωμα που αυτονόητα διασφάλιζε το δημοκρατικό πολίτευμα. Αυτό το δικαίωμα, κατά τον ρήτορα, παραχωρούνταν στην εποχή του μόνο στους ασύνετους ρήτορες και στους ποιητές των κωμωδιών, παρόλο που αποκάλυπταν στους ξένους τις αδυναμίες της πόλης. Σ’ αυτό το σημείο βρίσκεται η δεύτερη αντίθεση, ενώ η τρίτη έγκειται στο ότι οι Αθηναίοι θεωρούσαν πως έπρεπε να χρωστούν ευγνωμοσύνη σ’ αυτούς τους ανθρώπους – τους δημοκόλακες – όση δεν ένιωθαν ότι έπρεπε να χρωστούν στους ευεργέτες τους και, αντίθετα, όσους νοιάζονταν για αυτούς και τους έκριναν αυστηρά για να βελτιωθούν, τους αντιμετώπιζαν εχθρικά.
Περισσότερο σημαντική είναι η πρώτη αντίθεση, γιατί υπηρετεί τη δημοκρατία. Η κατοχύρωση αυτού του δικαιώματος, της πλήρους δηλαδή ελευθερίας του λόγου, θα είχε ως αποτέλεσμα να ακούγονται όλες οι απόψεις και οι ορθές και οι μη, και οι συμφέρουσες ή όχι και στη συνέχεια υπεύθυνα οι πολίτες θα επέλεγαν την ορθότερη.
17. Τι εννοεί με την φράση«ὅ και πάντων ἐστί δεινότατον, ὅτι τοῖς μέν ... την πόλην ἐργαζομένους» ο Ισοκράτης;
Ο Ισοκράτης μέμφεται τη συνήθεια των συμπολιτών του να ευγνωμονούν τους ανόητους ρήτορες και τους κωμικούς ποιητές, που κάνουν γνωστές τις αδυναμίες της πόλης στους ξένους, περισσότερο κι από αυτούς που τους ευεργετούν, ενώ όσους πραγματικά ενδιαφέρονται για εκείνους και τους δίνουν σωστές συμβουλές τους αποδοκιμάζουν και οργίζονται μαζί τους. Όπως ειπώθηκε παραπάνω, η συμπεριφορά αυτή αντίκειται στην ουσία της δημοκρατίας. Η δημοκρατία στηρίζεται στο δικαίωμα της πλήρους ελευθερίας λόγου, για να δίνεται η δυνατότητα να ακουστούν όλες οι απόψεις και στο τέλος να επιλέγονται οι πιο σωστές, οι πιο ωφέλιμες, οι πιο νόμιμες, οι πιο ευχάριστες, οι πιο ευεργετικές για όλους τους πολίτες. Και η ευθύνη του ρήτορα είναι να εκθέτει στους συμπολίτες του την κατάσταση στις πραγματικές της διαστάσεις, να τους επιπλήττει, όταν υπάρχει κίνδυνος να παρασυρθούν από τους δημοκόλακες, να τους κρίνει για τις επιλογές τους και, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του το πολιτικό κόστος, να προτείνει όσα συνάδουν με το συμφέρον της πόλης. Ουσιαστικά, η μομφή αυτή του Ισοκράτη προς τους Αθηναίους ισοδυναμεί με έκκληση για εξασφάλιση της παρρησίας. Είναι προφανές ότι θα διαφωνήσει με τους προλαλήσαντες αλλά και το κοινό αίσθημα.
18. Σχολιάστε την φράση του Ισοκράτη: «προτοστατούντες τούς Ἕλληνας αυτόνομους εἶναι καί τάς φρουράς ἐκ τῶν ἀλλοτρίων πόλεων ἐξίεναι καί τήν αὑτῶν ἔχειν ἑκάστους»:
Ο Ισοκράτης υποδεικνύει στους συμπολίτες του ποιοι θα έπρεπε να είναι οι σημαντικότεροι όροι της ειρήνης. Δηλαδή, η κατοχύρωση της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας κάθε πόλης και η απομάκρυνση κάθε είδους φρουράς μη εγχώριας. Πρόκειται για τους όρους της ειρήνης που είχε προτείνει ο Εύβουλος, η οποία κινείται στο πνεύμα των όρων της Ανταλκιδείου ειρήνης που υπέγραψαν οι Έλληνες με τον Πέρση βασιλιά. Τους όρους της ειρήνης, που τώρα αποδέχεται, τους είχε επικρίνει στον Πανηγυρικό λόγο του το 380 π.Χ. και η αλλαγή των απόψεών του οφείλεται στο γεγονός ότι οι εμφύλιες διαμάχες των Ελλήνων είχαν κορυφωθεί και ήταν πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί η περσική απειλή, αν δεν εδραιωνόταν η ενότητα των Ελλήνων. Η υπόδειξη του Ισοκράτη έχει τεράστια σημασία κυρίως για μικρότερα κράτη, τα οποία θα μπορούσα, ελεύθερα πια, να καθορίσουν από μόνα τους την τύχη τους και θα ήταν ανεξάρτητα και αυτόνομα.
( Προτεινόμενα απαντημένα θέματα στα Αρχαία κατεύθυνσης Β΄ Λυκείου
(γνωστό), επιμέλεια: Τζούρος Αθανάσιος, φιλόλογος)
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου