ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

                                                              ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

1)      Επανάληψη: Σε ένα κείμενο μπορούμε να εντοπίσουμε λέξεις ή φράσεις που επανέρχονται αυτούσιες ή ελαφρά παραλλαγμένες, για να δώσουν έμφαση σε μία έννοια ή κατάσταση.

π.χ: κατάμερον (Παπαδιαμάντης «όνειρο στο κύμα»).

«είναι πληγή από κρυφό μαχαίρι» Καβάφης «Μελαγχολία».

      

2)      Παρήχηση: όταν ένας συγκεκριμένος φθόγγος (προπαντός σύμφωνο) επαναλαμβάνεται σε μία φράση.

π.χ: «ξάρμενο», «ξάρμενα», «ξυλάρμενο». (Παπαδιαμάντης «όνειρο στο κύμα»).

       

3)      Ειρωνεία: Θέλοντας κάποιος να δώσει αστείο ή χλευαστικό τόνο στο λόγο του, χρησιμοποιεί με προσποίηση λέξεις ή φράσεις που το σημασιολογικό περιεχόμενό τους είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του.

π.χ:  Στον Παπαδιαμάντη: «θέση οιωνεί αυλικού»-είναι και παρομοίωση, στο Βιζυηνό: «ήτον ο μόνος επίσημος ιατρός εν τη περιφερεία μας».

4)       Σχήμα λιτότητας: Αντί για κάποια λέξη χρησιμοποιείται η αντίθεσή της με άρνηση.

π.χ: «ου μικράν φήμην» (Παπαδιαμάντης «όνειρο στο κύμα»).

5)      Μετωνυμία:  όταν το όνομα του δημιουργού χρησιμοποιείται αντί για το δημιούργημα, ο συγγραφέας αντί για το έργο, ο εφευρέτης αντί για την εφεύρεση, η αιτία αντί για το αποτέλεσμα, το αποτέλεσμα αντί για την αιτία, το περιεχόμενο αντί γι’αυτό που περιέχει κάτι και αντίστροφα, το αφηρημένο αντί για το συγκεκριμένο και αντίστροφα.

π.χ: «εφόρεσε…τα ράσα» αντί «έγινε παπάς».(Παπαδιαμάντης «όνειρο στο κύμα»).

6)      Υποφορά-ανθυποφορά: όταν η ερώτηση (υποφορά) ακολουθείται από απάντηση (ανθυποφορά). Το σχήμα παρουσιάζεται με τις εξής μορφές:

α) Προηγείται ερώτηση, ακολουθεί πιθανή εξήγηση με τη μορφή ερώτησης, και έπειτα αναιρείται η πιθανή εξήγηση και δηλώνεται το τι πραγματικά συμβαίνει.

β) Η απάντηση ακολουθεί αμέσως την ερώτηση.

π.χ:  2 [19]: 7-10 Υποφορά, 11-18 Ανθυποφορά. (Δ. Σολωμός «Κρητικός»).

7)      Χιαστό: όταν παρατίθενται δύο ζεύγη εννοιών και η τρίτη έννοια αντιστοιχεί στη δεύτερη και η τέταρτη στην πρώτη (σε σχήμα Χ).

π.χ: 5 [22]: 52 «Ο ουρανός, κι η θάλασσα, κι η ακρογιαλιά, κι η κόρη».(Δ. Σολωμός «Κρητικός».)

8)      Οξύμωρο: Συνδέονται δύο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μία την άλλη (είναι αντιφατικές μεταξύ τους), ωστόσο στο βάθος εκφράζουν  λογικό νόημα.

π.χ: 3 [20]: 13 «το δροσάτο φως». Φως σημαίνει ζέστη όχι δροσιά. Περιγράφει όμως έτσι τις ανταύγειες του φεγγαρόφωτου  στη μορφή της Φεγγαροντυμένης.

      

9)      Ομοιοτέλευτο ή ομοιοκατάληκτο: όταν στο τέλος συνεχόμενων προτάσεων ή περιόδων υπάρχουν λέξεις με την ίδια κατάληξη.

Π.χ: «πηδήματα και πλευσίματα» , Παπαδιαμάντης  «’Ονειρο στο κύμα»

10)   Άρση και θέση: όταν πρώτα λέγεται τι δεν είναι κάτι ή τι δε συμβαίνει και αμέσως μετά τι είναι ή τι συμβαίνει

π.χ: « Η Μοσχούλα έζησε, δεν απέθανε».

11)   Κύκλος ή κυκλικό σχήμα: Κατά το σχήμα του κύκλου μια φράση αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη, είναι όμως δυνατό και ένα ολόκληρο αφήγημα να αρχίζει και να τελειώνει με την ίδια φράση.

Π.χ: το διήγημα ξεκινά: «Ήμην πτωχόν βοσκόπουλον στα όρη.» και τελειώνει: «Ώ! Ας ήμην ακόμη βοσκός εις τα όρη!...».

12)   Υπαλλαγή: όταν ο επιθετικός προσδιορισμός μιας γενικής κτητικής πηγαίνει ως επιθετικός προσδιορισμός στο όνομα που προσδιορίζει η γενική. Π.χ: «πληγή από φρικτό μαχαίρι» αντί «φρικτή πληγή από μαχαίρι» Καβάφης «Μελαγχολία».

13)    Αναστροφή: όταν ανατρέπεται η φυσική σειρά των λέξεων για να δοθεί ζωντάνια και παραστατικότητα.π.χ: «νάρκης του άλγους δοκιμές» αντί «δοκιμές νάρκης άλγους». Καβάφης «Μελαγχολία».

14)   Υπερβατό: όταν μια λέξη ή φράση παρεμβάλλεται ανάμεσα σε δύο όρους που έχουν μεταξύ τους στενή λογική και συντακτική σχέση.

Π.χ: το προηγούμενο παράδειγμα.

15)   Κλιμακωτό: Η κλιμάκωση της έντασης σε μια σειρά ενεγειών

π.χ  Φίλοι-Που φεύγουν-που χάνονται μια μέρα (Ποίηση 1949, Αναγνωστάκης)