ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ: ΠΑΙΔΕΙΑ

                                           ΕΚΘΕΣΗ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ – ΘΕΜΑΤΑ

1)   ΠΑΙΔΕΙΑ

Ορισμός:  Πρόκειται για το σύνολο των διεργασιών και διαδικασιών με τις οποίες πραγματοποιείται η πνευματική, κοινωνική και ηθική ολοκλήρωση του ατόμου. Είναι ένα σύστημα αγωγής με σκοπό τη διαμόρφωση αυθύπαρκτων, ελεύθερων και ολοκληρωμένων προσωπικοτήτων, που δύνανται να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της κοινωνικής πραγματικότητας. Πρόκειται για τη μεταλαμπάδευση από γενιά σε γενιά του πολιτισμού και της πνευματικής κληρονομιάς σε συνδυασμό με την καλλιέργεια των δυνατοτήτων της νέας γενιάς προκειμένου η ίδια να συνεχίσει και να βελτιώσει το έργο των προγόνων της.

Ευ. Παπανούτσος: Παιδεία είναι το κληροδοτούμενο από γενιά σε γενιά κεφάλαιο των πνευματικών αγαθών, που σχηματίζεται μέσα στην Ιστορία με τον ατομικό και συλλογικό μόχθο του ανθρώπου.

Φορείς της Παιδείας: Οικογένεια, εκπαίδευση, συναναστροφές, ΜΜΕ, αντικείμενο εργασίας, παράδοση, μορφές γνήσιας ψυχαγωγίας ( βιβλίο, θέατρο, κινηματογράφος, πολιτιστικές δραστηριότητες κλπ.)

Συνώνυμα: παίδευση, μάθηση, καλλιέργεια.

Αντώνυμα: Αγραμματοσύνη, αμάθεια, απαιδευσιά, αμορφωσιά, ακαλλιεργησία.

Εκπαίδευση: Θεσμός της πολιτείας με συγκεκριμένη δομή, μέσα, κατευθύνσεις, που αποσκοπεί στην παροχή γνώσεων και εφοδίων. Συνιστά τη σκόπιμη, συνειδητή και προγραμματισμένη αγωγή στο σχολείο. Πρόκειται για φορέα παιδείας.

Οι διαφορές των όρων «εκπαίδευση» και «παιδεία».

1)      Η εκπαίδευση παρέχεται μόνο μέσα στο σχολείο, ενώ η παιδεία αφορά όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας.

2)      Η εκπαίδευση συντελείται σε περιορισμένο χρονικό διάστημα, ενώ η παιδεία ως επίδραση από το φυσικό και κοινωνικό περιβάλλον, αφορά όλη τη ζωή του ανθρώπου.

3)      Η εκπαίδευση αφορά συγκεκριμένους ανθρώπους σε συγκεκριμένο χρονικό πλαίσιο της ζωής τους αλλά η παιδεία αφορά όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από την ηλικία τους και είναι δια βίου.

4)      Η εκπαίδευση είναι σκόπιμη, συστηματική και προγραμματισμένη. Η παιδεία περισσότερο ευκαιριακή, έμμεση και επιλεκτική.

Η σημασία της παιδείας

-          Αναπτύσσει τις βασικές για την ανθρώπινη λειτουργία δεξιότητες (π.χ τη χρήση του λόγου) και προσφέρει τις απαραίτητες για την ανθρώπινη ζωή γνώσεις.

-          Ο άνθρωπος με τη παιδεία εγκαταλείπει την άγνοια και τις προλήψεις, απαλλάσεται έτσι από φανατισμό, προκαταλήψεις, μαζοποίηση και δημαγωγία. Γίνεται φιλομαθής και διευρύνει τους πνευματικούς του ορίζοντες.

-          Μεταδίδει αξίες και πρότυπα συμπεριφοράς και συμβάλλει στην ομαλή κοινωνικοποίηση του ατόμου

-          Κατευθύνει τους νέους  στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία και αναδεικνύει τις κλίσεις και τα ταλέντα τους. Τους εντάσσει στις οικονομικές διαδικασίες παρέχοντάς τους τις αντίστοιχες γνώσεις και σωστό επαγγελματικό προσανατολισμό. Κατά αυτόν τον τρόπο το άτομο εντάσσεται στην παραγωγική διαδικασία.

-          Αποτελεί το βασικό συντελεστή ανόδου του πνευματικού και πολιτιστικού επιπέδου. Παρέχοντας αισθητική αγωγή και συνακόλουθα πνευματική και ψυχική καλλιέργεια, ο μαθητής εξοικειώνεται με τον κόσμο της τέχνης και δύναται να παρακολουθεί τις  πολιτιστικές διαδικασίες της χώρας του αλλά και παγκοσμίως.

-          Οι στόχοι της παιδείας είναι: διανοητική ανάπτυξη, συναισθηματική καλλιέργεια, ηθική καλλιέργεια ( με υγιή πρότυπα αξίες διαχρονικές και υψηλά ιδανικά), ανάπτυξη λογικής-κριτικής ικανότητας, πολιτική συνείδηση, επαγγελματική κατάρτιση, πολιτιστική συνείδηση, κοινωνικοποίηση και διαρκής επιμόρφωση.

Η παιδεία διαμορφώνει πεποιθήσεις, αξίες, τάσεις, ιδεολογίες, με σκοπό να είναι αρμονικά δεμένες και να συμβάλλουν στην ομαλή κοινωνική προσαρμογή του ατόμου, στη δημιουργικότητά του, στη διαμόρφωση και ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Το άτομο ολοκληρώνεται ως κοινωνικό και πολιτικό ον. Το σχολείο είναι φορέας κοινωνικοποίησης καθώς λειτουργεί ως μικρογραφία της κοινωνίας με νόμους, κανόνες και συνεργατική διάθεση. Με το ομαδικό παιχνίδι, τις παρέες, τις συλλογικές εργασίες, την προάσπιση των δικαιωμάτων και την τήρηση των υποχρεώσεων, συντελείται με επιτυχία η διαδικασία της κοινωνικοποίησης. Λειτουργεί επίσης ως φορέας πολιτικής παιδείας καθώς γνωστοποιεί τις πολιτικές διαδικασίες και δομές της κοινωνίας, καλλιεργεί τον διάλογο-προϋπόθεση της δημοκρατίας, ενώ οι μαθητικές κοινότητες καλλιεργούν τη δημοκρατική συνείδηση.  Γενικότερα, στόχος τόσο της παιδείας όσο και της εκπαίδευσης είναι η πλατιά και σφαιρική γνώση, ο εξωραϊσμός και εξευγενισμός του εσωτερικού κόσμου ( που φέρνει η ενασχόληση με την τέχνη). Καλλιεργούνται με αυτόν τον τρόπο οι πνευματικές δυνατότητες του ανθρώπου, τα αισθητικά κριτήρια και επέρχεται η ψυχική ωριμότητα και η εκλέπτυνση συναισθημάτων.

Ανθρωπιστική και τεχνοκρατική εκπαίδευση

 Η πρώτη τοποθετεί στο επίκεντρο τον άνθρωπο και τις ηθικοπνευματικές ανάγκες του, ενώ αποσκοπεί στη σφαιρική και ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Παράλληλοι στόχοι της είναι η υιοθέτηση ανθρωπιστικών ιδανικών που δεν αφορούν μόνο το άτομο και την ηθικοποίησή του αλλά έχουν και κοινωνικές προεκτάσεις όπως την κοινωνική ευημερία, τη συνεργασία, την αλληλεγγύη, τη κοινωνική συνείδηση καθώς και τη γενικότερη ανάπτυξη του πνευματικού πολιτισμού.

  Η τεχνοκρατική εκπαίδευση αποβλέπει στην επαγγελματική κατάρτιση και εξειδίκευση του ατόμου προκειμένου να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις του επαγγέλματος που έχει επιλέξει να ασκήσει αλλά και να συμβαδίζει με τις τεχνοοικονομικές ανάγκες της εποχής.

 Βεβαια αυτά τα είδη εκπαίδευσης παρέχουν και τα δύο απαραίτητα εφόδια για το σύγχρονο άνθρωπο καθώς το πρώτο διαμορφώνει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου και το δεύτερο εξασφαλίζει στο άτομο την επαγγελματική σταδιοδρομία του. Άρα απαιτείται ο συνδυασμός και των δύο μορφών εκπαίδευσης.

Αποστολή του σχολείου είναι:  

-          Να εμπλουτίζει τις γνώσεις των μαθητών να προωθεί και να ικανοποιεί τη φιλομάθειά τους.

-          Να μεταδίδει πρότυπα προς μίμηση, ιδανικά και αξίες στους μαθητές έτσι ώστε να διαμορφώσουν ένα εύρωστο σύστημα ηθικών αξιών.

-          Να καλλιεργεί τις κλίσεις των παιδιών και να προάγει τη δημιουργικότητά τους.

-          Να βοηθά τους μαθητές στον επαγγελματικό προσανατολισμό τους και να τους προετοιμάζει για το μελλοντικό τους επάγγελμα. Μέσω των σχετικών μαθημάτων, επισημαίνονται οι δεξιότητες των μαθητών και καλλιεργούνται οι κλίσεις τους. Παρουσιάζονται διάφορα επαγγέλματα και ο τρόπος που συνδέονται με την αγορά εργασίας και οι προοπτικές τους. Δυστυχώς η έλλειψη καταρτισμένου προσωπικού, η υποτίμηση του μαθήματος και η ταχύτατες αλλαγές στην αγορά εργασίας περιορίζουν την αποτελεσματικότητα του επαγγελματικού προσανατολισμού. Το σχολείο αδυνατεί να παρακολουθήσει αυτές τις αλλαγές και να πληροφορήσει ολοκληρωμένα τους μαθητές γύρω από τις επαγγελματικές εξελίξεις.

-          Να διαμορφώνει τους αυριανούς ενεργούς πολίτες που θα διαθέτουν πολιτική και κοινωνική συνείδηση στηριγμένη στις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, του ανθρωπισμού και της δικαιοσύνης. Η πολιτική-δημοκρατική αγωγή των μαθητών επιτυγχάνεται μέσα σε κλίμα ισοτιμίας, σε συνθήκες γόνιμου διαλόγου από τις οποίες απουσιάζει ο αυταρχισμός.

-          Το σύγχρονο σχολείο γνωστοποιεί στους μαθητές, μέσω του μαθήματος της πληροφορικής κυρίως, τα νέα επιτεύγματα της τεχνολογίας. Έτσι το σχολείο δεν προωθεί μόνο τη θεωρητική γνώση αλλά συμβάλλει και στην τεχνολογική παιδεία και στην πρακτική της εφαρμογή στην καθημερινή  ζωή. Οι μαθητές εξοικειώνονται με την ορθή χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή και αφομοιώνουν ευχάριστα τις γνώσεις μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διαδικτυακής σύνδεσης με άλλα σχολεία και τηλεδιαλέξεων. Ταυτόχρονα οι μαθητές κατανοούν τους κινδύνους της λαθεμένης χρήσης του διαδικτύου ( αποξένωση, αδρανοποίηση κλπ.).

-          Ακολουθώντας την αρχαία ρήση «νους υγιής εν σώματι υγιεί», το σχολείο προσφέρει εκγύμναση μέσω του αθλητισμού που οδηγεί στη σωματική ευεξία. Ο αθλητισμός όμως εκτός από την άριστη φυσική κατάσταση, έχει και ηθικο-πνευματικά αποτελέσματα (ευγενής άμιλλα, συνεργασία, προγραμματισμός, πειθαρχία κλπ.)

-          Τα τελευταία χρόνια ιδιαίτερα, με την περιβαλλοντική εκπαίδευση, παρέχεται και οικολογική αγωγή στο μαθητή.

-          Το νέο πολυπολιτισμικό σχολείο διαφυλάσσει καλλιεργεί και μεταδίδει τις εθνικές παραδόσεις. Διαμορφώνει την εθνική συνείδηση ενώ ταυτόχρονα μέσω της δημιουργικής συνύπαρξης πολιτισμικών στοιχείων διάφορων ομάδων, αναπτύσσεται και εξελίσσεται ο πολιτισμός μας. Καλλιεργείται η κοινωνική αλληλεγγύη και η ανεκτικότητα ενώ αποβάλλονται προκαταλήψεις και ρατσιστικές διαθέσεις. Γίνεται λοιπόν εφικτή η ομαλή ενσωμάτωση των ξένων στους οποίους παρέχονται πλέον ίσες ευκαιρίες για μόρφωση και για συμμετοχή στα κοινά.

Τα προβλήματα του εκπαιδευτικού συστήματος

-          Ελλείψεις σε: υποδομές, εποπτικά μέσα, εξειδικευμένο προσωπικό.

-          Ύπαρξη μορφωτικών ανισοτήτων και ανυπαρξία αξιοκρατίας.

-          Βαθμοθηρική, χρησιμοθηρική και εξετασιοκεντρική μάθηση καιεκπαίδευση.

-          Οι θεωρητικές γνώσεις γενικής παιδείας, δεν συνάδουν με την επαγγελματική κατάρτιση και εξειδίκευση.

Τρόποι επίλυσης των προβλημάτων

-          Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να αποκτήσει ανθρωπιστικό χαρακτήρα.

-          Να εκσυγχρονιστούν οι υλικοτεχνικές υποδομές και τα εποπτικά μέσα προκειμένου να εξυπηρετούν τους σύγχρονους τρόπους εκμάθησης.

-          Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση να απολέσει τον βαθμοθηρικό χαρακτήρα της.

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού

-          Μεταδίδει γνώσεις, διευρύνει τους πνευματικούς ορίζοντες και καλλιεργεί την  αγάπη για τη μόρφωση. Έχει καθοδηγητικό ρόλο προκειμένου να διαμορφώσει ο μαθητής ένα εύρωστο ηθικό σύστημα και να μετεξελιχθεί σε υπεύθυνο, δραστήριο και αυτενεργό πολίτη. Προκειμένου να ανταποκριθεί σ’αυτό το ρόλο, πρέπει να διαθέτει γνωστική επάρκεια, μεταδοτικότητα, ακέραιο ήθος, υπομονή και επιμονή, διαλλακτικότητα και νηφαλιότητα.

Η διά βίου παιδεία Στη σύγχρονη εποχή η ανάγκη για σφαιρική γνώση και εκπαίδευση αποτελεί στόχο και προορισμό ζωής. Για να ικανοποιηθεί λοιπόν καθιερώθηκε ο όρος ,και στην παιδαγωγική πράξη, «δια βίου παιδεία». Πρόκειται για την μακρόχρονη, ισόβια επαφή με τα πνευματικά και τα πολιτιστικά αγαθά, η απόκτηση νέων γνώσεων ή η βελτίωση των προηγούμενων. Αποτελεί μία διαρκή προσπάθεια εκμετάλλευσης εκπαιδευτικών ευκαιριών. Είναι αναγκαία γιατί ζούμε σε μία μεταβατική και ταχύρυθμη εποχή στις απαιτήσεις της οποίας για να ανταποκριθεί κανείς, πρέπει να «παιδεύεται» συνεχώς. Η δια βίου παιδεία λοιπόν παρέχει ολόπλευρη καλλιέργεια του ανθρώπου, προσαρμογή στο προαναφερθέν μεταβαλλόμενο κοινωνικό περιβάλλον, παρακολούθηση των επαγγελματικών εξελίξεων και αξιοποίηση των νέων δεδομένων.

Προϋποθέσεις υλοποίησης των στόχων της δια βίου παιδείας

-          Η καλλιέργεια της φιλομάθειας των νέων απ’την οικογένεια, το σχολείο και όλους γενικά τους φορείς παιδείας. Η ενθάρρυνση της επαφής με το βιβλίο. Αυτές οι προϋποθέσεις πρέπει να συνδυαστούν με την προσωπική θέληση, τη δίψα για μάθηση και αυτοβελτίωση.

-          Η γόνιμη εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου και η διάθεσή του σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες ( θέατρο, τέχνη κλπ.).

-          Η πολιτεία από τη μεριά της οφείλει να δρομολογεί τη συστηματική αναθεώρηση των προγραμμάτων της εκπαίδευσης και την αναδόμηση του μετασχολικού προγράμματος σ’όλα τα επίπεδα. Συγκεκριμένα, απαιτούνται: η παροχή γνώσεων σε ευρύτερες ομάδες (ανοιχτά πανεπιστήμια), βραδινά προγράμματα επιμόρφωσης ακόμα και μέσω ειδικών τηλεοπτικών εκπομπών , οικονομικές παροχές που αφορούν την εκπαίδευση ασθενών οικονομικών τάξεων και οικονομικές διευκολύνσεις προκειμένου ακόμη και αυτές οι τάξεις να έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν τα πολιτιστικά δρώμενα (μείωση τιμών στα βιβλία, στα εισιτήρια του θεάτρου κλπ.)