ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ: ΓΛΩΣΣΑ.

ΓΛΩΣΣΑ

 Ορισμός: ▪ Το σύνολο των λέξεων και εκφράσεων που διέπονται από ορισμένους κανόνες και το οποίο μεταχειρίζονται όσοι άνθρωποι ανήκουν στο ίδιο έθνος ή στην ίδια ομάδα για την προφορική ή τη γραπτή τους συνεννόηση.

                 ▪ Σύστημα σημείων συμβόλων με το οποίο τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας στέλνουν και δέχονται μηνύματα, δηλαδή επικοινωνούν.

                 ▪ Αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου καθώς είναι ανώτερο πολιτιστικό στοιχείο έκφρασης.

                 ▪ Η γλώσσα είναι ζωντανός οργανισμός, που ακολουθεί τους νόμους της εξέλιξης. Είναι φαινόμενο, που βρίσκεται σε δυναμική κατάσταση, καθώς αντικατοπτρίζει τις ιδιαιτερότητες της κοινωνίας, τις μετεξελίξεις της, τον πολύμορφο χαρακτήρα της, το πνευματικό της επίπεδο.

                 ▪ Η γλώσσα αποτελεί την εθνική ταυτότητα, την έκφραση σύγχρονης ύπαρξης και ιστορικής διαδρομής κάθε λαού.

 Μορφές της γλώσσας:

 1) Φυσική-καθομιλουμένη: Είναι το μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων σε μια εθνική ενότητα και έχει σχέση με την καθημερινότητα.

2) Τεχνητή-θεωρητική: Είναι κτήμα ειδικών κατηγοριών , που χρησιμοποιείται ως ειδικευμένο εργαλείο επικοινωνίας και ως δείγμα κοινωνικής θέσης.

  Οι δύο μορφές γλώσσας εκφράζουν και μια σημαντική βασική αντίθεση στο γλωσσικό επίπεδο, στο πλαίσιο της ελληνικής πραγματικότητας: Την αντίθεση καθαρεύουσας-δημοτικής. Η δημοτική-νεοελληνική αντιστοιχεί στην φυσική καθομιλουμένη. Είναι δείγμα λαικής ρίζας, δημοκρατικότητας και ενότητας του απλού λαού, που δεν ήταν σε θέση να κατανοεί την καθαρεύουσα. Η τελευταία αντιστοιχεί στην τεχνητή-θεωρητική. Είναι δείγμα ανωτερότητας και υψηλής κοινωνικής θέσης. Είναι το μέσο καταξίωσης των διανοούμενων, πνευματικών πολιτικών ηγετών. Η καθαρεύουσα χρησιμοποιήθηκε από κάθε λογής εξουσιαστικούς παράγοντες, με σκοπό ν’αποκρύψουν την αλήθεια, να κρατήσουν το λαό σε απόσταση, μεταδίδοντας έτσι ένα αίσθημα υποκρισίας. Η παραβίαση της στη σύγχρονη εποχή, η αμεσότητα και απλότητα του γλωσσικού μέσου επιτυγχάνεται έστω και με την κατακρεούργηση της δημοτικής και υπόσχεται ειλικρίνεια περιεχομένου. Η απόσταση, ειδικά στον πολιτικό τομέα, ανάμεσα σε κράτος-πολίτη, καταργείται και έτσι το άτομο δε μένει εκτεθειμένο απέναντι στη δημαγωγία και την προπαγάνδα.

Η σημασία της:

 Με καμιά άλλη πνευματική κατάκτηση του ανθρώπου δεν μπορεί να συγκριθεί η ανάπτυξη και η καλλιέργεια της γλώσσας. Είναι το μέσο, με το οποίο συλλαμβάνει τις παραστάσεις τις ζωής του, εσωτερικεύει τις αλλαγές, που του προκαλούν και εξωτερικεύει τις προσδοκίες και τους οραματισμούς του.
1) Συμβάλλει στην πνευματική συγκρότηση του ανθρώπου:
    ▪ είναι φορέας ιδεών και πεποιθήσεων. Η γλώσσα είναι το όχημα της σκέψης. Πλούσια γλώσσα σημαίνει πλούσια σκέψη. Δεν είναι τυχαίο ότι αξιοθαύμαστους πολιτισμούς ανέπτυξαν λαοί με υψηλό γλωσσικό υπόβαθρο ( Αιγύπτιοι, Κινέζοι, Έλληνες ).
    ▪ παρέχει τη δυνατότητα ικανοποίησης της φιλομάθειάς του.
    ▪ η μελέτη του γλωσσικού φαινομένου διευρύνει τους γνωστικούς ορίζοντές του.
.   ▪ η γνώση και ο χειρισμός της βοηθά το άτομο να αντιλαμβάνεται, αλλά και να εκφράζει τις λεπτές και δυσδιάκριτες σημασιολογικές αποχρώσεις μιας     έννοιας.

2) Σημαντικός ο ρόλος της στην πολιτική ζωή:
    ▪ με τη γλώσσα οι άνθρωποι ανταλλάσσουν πολιτικές απόψεις, επιχειρηματολογούν, συναινούν σε πολιτικά ζητήματα ή διαφοροποιούνται
    ▪ με την ορθή χρήση της οι πολίτες διατυπώνουν τις απόψεις τους με ευκρίνεια και πειθώ.
    ▪ η βαθιά γνώση των λειτουργιών της βοηθά στην αποκάλυψη της δημαγωγικής πολιτικής και της λαικιστικής ρητορείας.

3) Στο πλαίσιο της κοινωνικής ζωής:
    ▪ η διαδικασία κοινωνικοποίησης των ατόμων στηρίζεται στη γλώσσα. Όσο πιο πλούσια σε περιεχόμενο, έκφραση σκέψεων, συναισθημάτων είναι μια  γλώσσα, ανάλογη είναι και η ποιότητα της κοινωνικοποίησης.
    ▪ αποτελεί μέσο επικοινωνίας και ανταλλαγής πληροφοριών και απόψεων · με το διάλογο τα άτομα προσεγγίζουν το ένα το άλλο συνεννοούνται και
επιλύουν τις διαφορές τους. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τα όρια ελευθερίας και δράσης του, γεγονός που διαμορφώνει και τη στάση του στην κοινωνία. Αναγνωρίζει τις υποχρεώσεις, τα δικαιώματα, τις ευθύνες, που καθορίζουν τη συμπεριφορά του έναντι των άλλων, στο πλαίσιο της οργανωμένης πολιτείας. Ταυτόχρονα όμως, η γλώσσα τον βοηθά στην προάσπιση και διεκδίκηση των κεκτημένων του, αλλά και στη δυνατότητά του να προβάλλει τη διαμαρτυρία του σε ό,τι παραβιάζει τα συμφέροντά του. 

4) Η γλώσσα συνιστά σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας ενός λαού:
     ▪ μέσω αυτής (γραπτός και προφορικός λόγος) διασώζεται η πολιτιστική κληρονομιά Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, αποτελεί όπλο αντίστασης κάθε λαού στην πολιτισμική ισοπέδωση.
     ▪ τα γράμματα, τα ήθη, έθιμα, η λαική δημιουργία στο σύνολό της αναζητά στη γλώσσα το μέσο μετάδοσής της από γενιά σε γενιά. Βοηθά, έτσι, ένα λαό να συνειδητοποιήσει την ιδιοπροσωπία του και αποτελεί, επομένως, μέσο και πνευματικό θεσμό συνοχής ενός εθνικού συνόλου. Η γλώσσα είναι μέσο προσδιορισμού και διατήρησης των γνώσεων που συσσωρεύτηκαν.

5) Ως μέσο έκφρασης συναισθημάτων ευνοεί την ψυχική επαφή και τη βαθύτερη επικοινωνία των ανθρώπων. Οι λέξεις κινητοποιούν τις συγκινησιακές και νοητικές δυνάμεις, του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου και παράγουν βιώματα, που αντιστοιχούν στο νόημά τους. Η γλώσσα εκφράζει την κίνηση και την ένταση του σώματος. Συμβαδίζουν με τις αυξημένες απαιτήσεις για συνεννόηση, συνεργασία, μετάδοση γνώσης, εμπειρίας, εκμάθηση κανόνων, ηθών, εθίμων, παραδόσεων.

6) Σημαντική η συμβολή της στη διεθνή ζωή. Με τη γλωσσομάθεια:
  ▪ διευκολύνεται η επικοινωνία των λαών
  ▪ υλοποιείται κάθε μορφή συνεργασίας.

 7) Με τη γλώσσα νοηματοδοτήθηκε ο περιβάλλων κόσμος και έτσι έγινε δυνατή η αφομοίωση και εξωτερίκευσή του από τον άνθρωπο.

 Η αξία της ελληνικής γλώσσας

 ▪ Βασικό στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας, αυτό που μας διακρίνει από τους άλλους λαούς, αυτό που μας ενώνει περισσότερο από κάθε τι άλλο.

▪ Στοιχείο πολιτισμού και παράδοσης, φορέας μνήμης, συνεκτικός κρίκος παρόντος- παρελθόντος. Είναι μοναδικό φαινόμενο η αδιάκοπη προφορική και γραπτή της παράδοση επί 4000 και 3000 χρόνια αντίστοιχα.

 « Η ελληνική γλώσσα, ο άνθρωπος , η θάλασσα… Για κοιτάξτε πόσο θαυμάσιο πράγμα είναι να λογαριάζει κανείς πως από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε ανασαίνουμε και τραγουδούμε με την ίδια γλώσσα…»

▪ Η ελληνική αναδείχθηκε σε κύρια βάση της εννοιολογικής έκφρασης του δυτικού πολιτισμού. Είναι εμφανής η σημερινή παρουσία της στο λεξιλόγιο όλων των ευρωπαικών γλωσσών και μάλιστα σε σύνθετες και απαιτητικές μορφές επικοινωνίας, όπως η επιστήμη και ο πολιτικός λόγος.

▪ Διαθέτει πλαστικότητα, μουσικότητα, σπάνιο λεξιλογικό πλούτο, άρτια δομή.

 Άρα: « Χωρίς να είναι βέβαια η “ περιούσια” γλώσσα του κόσμου… αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση πολιτισμικής και ευρωπαικής γλώσσας, που ως γλώσσα των αρχαίων κλασικών κειμένων, ως γλώσσα του ευαγγελίου, των Πατέρων της εκκλησίας και της βυζαντινής υμνογραφίας, ως γλώσσα εκφράσεως του ανθρώπινου πνεύματος στις πιο μεγάλες στιγμές και για τα πιο μεγάλα και διαχρονικής εμβέλειας θέματα, τα θέματα που αφορούν τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες αξίες, είναι πάντα παρούσα και επίκαιρη.»

Μορφή και προβλήματα της ελληνικής γλώσσας

 Η ελληνική γλώσσα είναι μια ζωντανή γλώσσα. Άμεσα συνδεδεμένη με τους ρυθμούς της κοινωνίας, τις μεταλλαγές της, τις ανάγκες της, αλλάζει διαρκώς μορφές για ν’ανταποκριθεί καλύτερα στο γλωσσικό αίσθημα του λαού, να εξυπηρετεί την παιδεία του, να προάγει τον πολιτισμό του.

 Υπακούοντας στο νόμο της εξέλιξης, ερχόμενη σ’επαφή μ’άλλες γλώσσες υιοθετεί και ταυτόχρονα αποβάλλει κάποια στοιχεία. Μέσα από μια σύγκριση ανάμεσα στην αρχαία και τη νεοελληνική διαπιστώνεται:

 ▪ αλλαγή στον αριθμό και τη χρήση των λέξεων, των εκφράσεων και των νοημάτων.

 ▪ γενική τάση υπεραπλούστευσης των νοημάτων και αποφυγή σύνθετων εκφράσεων.

 ▪ συχνότατη χρήση ξένων λέξεων.

 ▪ ξενομανία, εισαγωγή ξενόφερτων γλωσσικών στοιχείων στο καθημερινό λεξιλόγιο ( μορφή πολιτιστικού ιμπεριαλισμού). Άρα:

 ▪ έντονο και σοβαρό το φαινόμενο «λεξιπενίας» και συρρίκνωσης της γλώσσας στους νεοέλληνες.

Αίτια κρίσης της γλώσσας

 Στην εποχή μας η γλώσσα έχει μετατραπεί σε εργαλείο «μιμητισμού», προπαγάνδας, διαφήμισης, παραπληροφόρησης και πολιτιστικής αλλοτρίωσης.

 Αντικατοπτρίζει τη γενική πολιτισμική διάβρωση και συνδέεται βαθιά με την πολύπλευρη κρίση που διέρχεται η ελληνική κοινωνία. Ως φαινόμενο κοινωνικό, δημιουργεί προβλήματα, τα οποία αποτελούν κοινωνικά στίγματα, γιατί αφορούν στις  σχέσεις των ανθρώπων, στις επιθυμίες τους, στις ανάγκες τους. Τα αίτια κρίσης της γλώσσας είναι τα ακόλουθα:
1) Η γενικότερη κρίση και δυσλειτουργία της παιδείας:
   ▪ Ο εξειδικευτικός χαρακτήρας δε συμβάλλει στην ευρύτερη πνευματική καλλιέργεια ( τεχνοκρατικός χαρακτήρας παιδείας.)
   ▪ η κακή οργάνωση της γλωσσικής διδασκαλίας.

2) Τα ΜΜΕ και κυρίως η τηλεόραση, στα οποία κυριαρχούν:
    ▪ η υποχώρηση του λόγου έναντι του ήχου και της εικόνας
    ▪ τα χαμηλής ποιότητας προγράμματα
    ▪ η διαφήμιση με τη συνθηματολογική χρήση της γλώσσας
    ▪ η άκριτη υιοθέτηση ξένων μορφών κουλτούρας και η συνακόλουθη εισροή ξένων λέξεων στη γλώσσα μας.
    ▪ η «υπερκατανάλωση» θεάματος που περιορίζει την ανθρώπινη επικοινωνία και την ανάγνωση βιβλίων.

    ▪ η κακή χρήση της γλώσσας από πολιτικούς και πνευματικούς ηγέτες των οποίων οι δηλώσεις προβάλλονται από τα ΜΜΕ.
3) Η ιεράρχηση αξιών του σύγχρονου ανθρώπου, η ταύτιση του «έχειν» με το «είναι». Η επιδίωξη του υλικού ευδαιμονισμού συνεπάγεται την έλλειψη του ελεύθερου χρόνου και της διάθεσης για γνήσια ψυχαγωγία (π.χ. βιβλίο).

4) Η ποιότητα των ανθρώπινων σχέσεων: σχέσεις τυπικές, συμβατικές, απρόσωπη επικοινωνία που εξυπηρετεί μόνο τις αναγκαίες συναλλαγές. Η επικοινωνιακή κρίση οφείλεται και στην έλλειψη ελεύθερου χρόνου και στην αποξένωση και εξατομίκευση που γεννά η εποχή μας. Ανταγωνιστικό και ωφελιμιστικό πνεύμα διέπει τις ανθρώπινες σχέσεις και δεν ευνοείται η ανάπτυξη διαλόγου και η συνακόλουθη εκτεταμένη χρήση ενός διευρυμένου γλωσσικού κώδικα.

5) Η πολιτική ζωή: λαϊκίστικες, συνθηματολογικές εκφράσεις, «ξύλινη» γλώσσα που αντιστοιχεί πλήρως στις κομματικές πεποιθήσεις.

6) Η τεχνολογική εξέλιξη και η επίδραση των αναπτυγμένων χωρών έχουν ως συνέπεια τη χρήση ξενικής ορολογίας, την ξενομανία και το μιμητισμό.

    Η συνύπαρξη της Ελλάδας με οικονομικά ισχυρότερα κράτη, που ασκούν πολιτικό έλεγχο και πολιτιστική ηγεμονία, ωθεί προς την παραπάνω τάση.( αποτέλεσμα παγκοσμιοποίησης.)

 Προτάσεις αντιμετώπισης της γλωσσικής πενίας.

 ▪ συνειδητοποίηση του ήθους και της δύναμης της ελληνικής γλώσσας.

▪ αναθεώρηση των λειτουργιών της, των εκφράσεών της, των τρόπων μέσω των οποίων διατυπώνονται τα νοήματά της.

▪ ενίσχυση της γλώσσας ως στοιχείου κοινότητας, συνοχής και κοινωνικής ανόδου και όχι διακρίσεων και κοινωνικών αντιφάσεων.

▪ είναι αναγκαία η συμβολή των πνευματικών ανθρώπων και των πολιτικών ηγετών, στη σωστή χρήση της γλώσσας, οι οποίοι χρειάζεται να καλλιεργήσουν κλίμα σκέψης, κριτικής, να προσφέρουν ερεθίσματα, συντελώντας στην αναβάθμισή της.

▪ απαιτείται νέα εκπαιδευτική πολιτική.

▪ κρίνεται αναγκαίος ο εκσυγχρονισμός της διδασκαλίας των γλωσσικών μαθημάτων με μεθόδους τέτοιες, που να ενισχύουν το ενδιαφέρον των διδασκόμενων να προσεγγίσουν την ελληνική ιστορία, τη λογοτεχνία, μορφές της ποίησης και της πεζογραφίας.

▪ απαιτείται η σωστή επιλογή στην υιοθέτηση ξενικών όρων και η ταυτόχρονη εγκατάλειψη ξεπερασμένων γλωσσικών τύπων, που χρησιμοποιούνται από συγγραφείς, διανοούμενους, ειδικούς του λόγου.

▪ συνεργασία των ειδικών του λόγου, των εκπαιδευτικών, των πνευματικών ηγετών.

▪ σωστή παιδεία, ολοκληρωμένη αγωγή, συστηματική εκπαίδευση.

▪ προβολή ορθής χρήσης της γλώσσας από τα ΜΜΕ και εκπαιδευτικά τηλεοπτικά προγράμματα.

▪ κινητοποίηση των ίδιων των Ελλήνων στο θέμα προβολής και προάσπισης της γλώσσας του. Συνειδητοποίηση της ανάγκης  της γνώσης, της ανάγνωσης βιβλίων, της διατήρησης της ελληνικότητας και αυθεντικότητας της γλώσσας.

▪ αναδιαμόρφωση των σχολικών προγραμμάτων ώστε να αποφεύγεται η στείρα απομνημόνευση και να προάγεται ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου μέσα από την ενασχόληση με κείμενα που να κεντρίζουν το ενδιαφέρον του μαθητή.

Η ελληνική γλώσσα στο πλαίσιο της ενωμένης Ευρώπης.

 Η Ενωμένη Ευρώπη είναι από τη φύση της πολυεθνική, πολυγλωσσική, πολυπολιτισμική. Για να διατηρηθεί χρειάζεται να στηριχθεί πάνω σε αξίες, που στηρίχθηκε ο Δυτικός πολιτισμός. Οι αξίες αυτές είναι εκφρασμένες σε ελληνικά κείμενα και σ’ελληνική γλώσσα.

Αξίες όπως: ανθρωπισμός, κοινωνικοί-πολιτικοί θεσμοί, η έννοια της ύπαρξης, η ύβρις (ως έλλειψη του μέτρου) η κάθαρσις ( ως επαναφορά της ηθικής τάξης), η δημοκρατία, η ειρήνη, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η αξιοπρέπεια, ο σεβασμός, η φιλοπατρία.

 Η Ενωμένη Ευρώπη αναπόφευκτα θα δημιουργήσει μια σύγχρονη γλωσσική Βαβέλ. Η ελληνική γλώσσα χρειαζόταν να πρωτοστατήσει, γιατί η επαφή της Ευρώπης μαζί της θα οδηγήσει σε:

▪ εννοιολογικό δεσμό των πολιτών της Ευρώπης.

  ▪ εξοικείωση με τις κλασικές γλώσσες και έννοιες.

 Συνώνυμο: φρασεολογία.

   « Γλώσσα δεν είναι, καθώς φαντάζονται κάποιοι, αράδιασμα από λέξεις, τύπους κανόνες, όπως αναγράφονται σε λεξικά και γραμματικές… παρά η έκφραση του εσωτερικού μας κόσμου, κύμα ζωής , άνοιγμα και επαφή ψυχών, ανταλλαγή αισθημάτων και σκέψεων μέσα σε συνομιλία, ερώτηση και απόκριση, άρνηση και κατάφαση, προσταγή, απαγόρευση και παράκληση, μικροεπεισόδια, πεζότητες και ταπεινότητες της καθημερινής ζωής και έξαρση και κατάνυξη, τραγούδι και κλάμα, χαρά και καημός, τρικυμία και γαλήνη, αγάπη, πάθος, αγωνία και κατάρα, επιστήμη και ζωή, σκέψη της μοίρας και φιλοσοφία – όλα αυτά είναι γλώσσα ατομική και εθνική. Γλώσσα είναι ολόκληρος ο λαός, λέει ένα φλαμανδικό ρητό.» ( Μανόλης Τριανταφυλλίδης ). 

Δείτε επίσης:  http://filologikesidees.blogspot.gr/2013/04/blog-post_21.html

(ΓΛΩΣΣΑ-ΛΕΞΙΠΕΝΙΑ)