ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ: ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ- ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟΙ (πληροφοριακό υλικό, θέματα για συζήτηση).


ΕΙΠΑΝ (για την ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων):
«... προβαίνει βαρύτατη η ευθύνη των πνευματικών ανθρώπων για την πορεία της κοινωνίας. Σ΄ αυτούς έχει λάχει ο κλήρος να την οπλίσουν όχι μόνο με οργάνωση και μέθοδο, αλλά με έρεισμα, με νόημα, με σκοπό. Μια κοινωνία που δεν ξέρει πώς βαδίζει, είναι κοινωνία τυφλών, καταδικασμένη να χαθεί μέσα στο ίδιο της το σκοτάδι. Και τους «πρέποντες» δρόμους, λόγους και σκοπούς της δεν μπορούν να της τους δείξουν άλλοι από τους πνευματικούς ανθρώπους» (Μ. Πλωρίτης)


«Ο πνευματικός άνθρωπος βρίσκεται παρών μέσα στον κόσμο της δράσης, δεν είναι αναχωρητής ή λιποτάκτης, αλλά μη βλέποντας πάντοτε μέσα στα στενά πράγματα του κόσμου και της εποχής του τα υπέρτατα και τα αιώνια αγαθά ολοκληρωμένα, αποσυνδέεται ψυχικά από την εποχή του, και γίνεται διαχρονικός» (Ι. Ευαγγέλου)


«Ο πνευματικός άνθρωπος είναι χαρισματικός άνθρωπος. Έχει χαρίσματα φυσικά, ευφυΐα για παράδειγμα, και χαρίσματα που τα απέκτησε με σπουδές και μελέτες, με προσωπικό μόχθο και αγώνα ολόκληρης ζωής. Είναι σε θέση, επομένως, να γνωρίζει πολύ περισσότερα απ’ όσα γνωρίζουν οι άλλοι άνθρωποι. Αυτή η υπεροχή δεν είναι μόνο προνόμιο, αλλά δημιουργεί και ευθύνη για τον πνευματικό άνθρωπο. Οι γνώσεις που κατέχει δεν έχουν τόση αξία, αν δεν τις ανακοινώνει και δεν τις μεταδίδει απαντώντας στις απορίες των ανθρώπων, προτείνοντας λύσεις στα προβλήματά τους, καταπολεμώντας με κάθε μέσο την άγνοια και την αμάθειά τους» (Σπυρίδων Κούτρας, Πειστικός Λόγος Α)


Πού βρίσκονται σήμερα οι πνευματικοί άνθρωποι αυτού του τόπου;
Διαβάζω το Γιανναρά, θυμάμαι τον Πλωρίτη, παρακολουθώ τον Τσουκαλά και το Βεργόπουλο και προσπαθώ να κατανοήσω γιατί οι εν ζωή διανοούμενοι παραμένουν σε λήθαργο ή εκφράζονται σπασμωδικά και αποσπασματικά. Ίσως είναι ο εγωκεντρισμός που τους έχει καταλάβει υπό την επιρροή της περιρρέουσας ατμόσφαιρας. Ίσως πάλι να έχει επενεργήσει το κυνήγι της ευδαιμονίας και της καταξίωσης μέσω των δημόσιων σχέσεων και των δημοσιεύσεων.
Μάλλον όμως η ρίζα του κακού έγκειται στην έλλειψη αληθινών πνευματικών ταγών στον τόπο μας. Πρόκειται ίσως για άλλη μια παράμετρο της καθολικότερης πνευματικής καχεξίας αυτού του τόπου που κατά το απώτατο παρελθόν παρήγαγε κορυφαίες προσωπικότητες.
Ο ρόλος που θα απαιτούσα να επιτελέσει ο διανοούμενος σήμερα είναι μάλλον απλός: Να «διαβάσει» την κατάπτωση που βιώνει ο τόπος σε πολιτικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό και πνευματικό επίπεδο, να την κατανοήσει σε όλες της τις συνιστώσες και να βγει μπροστά προκειμένου να ενημερώσει κι εμάς για το τι τέξεται η επιούσα, για το τι μπορούμε να πράξουμε, για το χρέος μας εν γένει και εντέλει. Ματαιότης ματαιοτήτων ... (από το blog http://mundusphilologiae.blogspot.com/ )


Για τη στράτευση του πνεύματος: δεν μπορεί ένας άνθρωπος του πνεύματος να είναι συντεταγμένος σε ένα ιδεολογικό στρατόπεδο, να μοιράζεται και αυτός μαζί με τους άλλους μια κοινή ιδεολογία; Η απάντηση είναι η εξής: όσο πνευματικός είναι ένας άνθρωπος, τόσο περισσότερο απέχει από μια κοινή ιδεολογική συστράτευση. Για τούτο τον απλούστατο λόγο: ο γνήσιος άνθρωπος του πνεύματος είναι δημιουργός ιδεολογίας και όχι καταναλωτής. Αλλιώς δε θα ήταν γνήσιος άνθρωπος του πνεύματος. Διότι και η προβαλλόμενη ιδεολογία είχε το δημιουργό της. Γιατί ο προηγούμενος δημιουργός να μην αναγνωρίζει το δικαίωμα της ελεύθερης ιδεολογίας στον επόμενο; Κάθε ιδεολογία έχει ως πηγή της τον ελεύθερο πνευματικό άνθρωπο και στο λαό κάνει καλό ό,τι είναι αυθεντικώς πνευματικό, και ό,τι είναι προϊόν ελευθερίας. (Χρ. Μαλεβίτσης)


«Ο πνευματικός άνθρωπος δεν μπορεί να μένει αδιάφορος και αμέτοχος σε όσα συμβαίνουν. Το χρέος του αυτό είναι βαρύτερο στην εποχή μας, αν λάβουμε υπόψη μας τις ανάγκες, τους ιδιαίτερα επαχθείς και δυσμενείς όρους που επιβαρύνουν τη ζωή του σύγχρονου ανθρώπου. Ας πάρουμε για παράδειγμα το πρόβλημα της αλλοτρίωσης, δηλαδή, της αποξένωσης από τον παραδοσιακό πολιτισμό του σύγχρονου ανθρώπου. Στην εποχή μας ο κίνδυνος αυτός για την κοινωνία μας είναι υπαρκτός και μεγάλος. Διάφορα «ξένα» στοιχεία διεισδύουν με πολλούς τρόπους στη ζωή μας και αλλοιώνουν ή καταργούν τα ήθη και τα έθιμά μας, το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, τον πολιτισμό μας γενικότερα. Απέναντι σ’ αυτό το πρόβλημα πρέπει να σταθεί υπεύθυνα ο πνευματικός άνθρωπος, γιατί έχει άμεση σχέση με την πνευματική ζωή και, κατά συνέπεια, είναι ο πιο αρμόδιος για να βοηθήσει στη συνειδητοποίησή του. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει αρμοδιότητα ή ότι η στάση του δεν μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο και στην αντιμετώπιση προβλημάτων που είναι πιο καθημερινά. όπως για παράδειγμα η φτώχεια, η ανεργία, η εγκληματικότητα, η οικονομική κρίση κλπ. Τα προβλήματα αυτά οφείλονται σε συγκεκριμένα κοινωνικά αίτια και μπορεί, ασφαλώς, να λυθούν ή να περιοριστούν. Καθήκον, λοιπόν, του πνευματικού ανθρώπου είναι να επισημάνει την αιτία τους, να καταγγείλει τους υπευθύνους γι’ αυτά, να προτείνει λύσεις για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους».

Στις σελίδες 324-327 του βιβλίου της Έκφρασης – Έκθεσης της Γ’ Λυκείου, υπάρχει ένα ενδιαφέρον κείμενο του Θ. Μαυρόπουλου για τον πνευματικό άνθρωπο και το ρόλο του 

πηγή: http://ta4mx.blogspot.gr

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ
Ορισμός
Πνευματικός άνθρωπος ή διανοούμενος ή πνευματικός ταγός  είναι αυτός που ασχολείται με τα κοινωνικά, πολιτιστικά και ηθικά προβλήματα, με την έρευνα της αλήθειας, τη γνώση και το πνεύμα του ανθρώπου (οι φιλόσοφοι, οι ποιητές, οι διακεκριμένοι συγγραφείς, οι καλλιτέχνες, οι επιστήμονες ή καθηγητές Πανεπιστημίων, οι θρησκευόμενοι που προβληματίζονται με κριτικό πνεύμα πάνω στα προβλήματα της ζωής, αυτοί που ενδιαφέρονται, πέρα από τα ατομικά τους, για τα γενικότερα προβλήματα του ανθρώπου). Ο πολυμαθής άνθρωπος, αυτός που με αίσθημα ευθύνης υπηρετεί την επιστήμη, τα γράμματα και τις τέχνες και συμμετέχει ενεργά στην προαγωγή τους. Δεν περιορίζεται σε ξηρές και άγονες γνώσεις, αλλά μετουσιώνει τις γνώσεις αυτές σε στάση ζωής που διαπαιδαγωγεί και μορφώνει την κοινωνία μέσα στην οποία ζει.

χαρακτηριστικά των πνευματικών ανθρώπων:
α.πνευματική καλλιέργεια:
1. πλήρης επιστημονική κατάρτιση.
2. πολύπλευρη μόρφωση και παιδεία η οποία  του προσδίδει ευρύτητα σκέψης, σωστή κρίση, δύναμη αξιολόγησης, ικανότητα εμβάθυνσης στα ανθρωπιστικά δεδομένα. Πνευματική συγκρότηση, έλλειψη δογματισμού, κριτικό πνεύμα.
3. αυτογνωσία, απαλλαγή από προλήψεις και δεισιδαιμονίες.

4. αισθητική αγωγή μέσα από την επαφή του με την τέχνη, η οποία εξευγενίζει την ψυχή του και καθαίρει την προσωπικότητά του.

β. κοινωνικές αρετές:
1. κοινωνικά ενδιαφέροντα, ενεργή συμμετοχή στον κοινωνικό στίβο, κοινωνικές αρετές όπως αλτρουισμός, διαλλακτικότητα, κατανόηση, σωφροσύνη, ψυχραιμία και αποφασιστικότητα.
2. θάρρος, παρρησία, γενναιότητα, ισχυρή βούληση.

3. κοινωνική συνείδηση.

4. Δίνει το παρόν στους κραδασμούς του κοινωνικού γίγνεσθαι και παρίσταται πρωτοπόρος στις εξελίξεις.

γ. ηθικές αρχές:
1. ευσυνειδησία, ανιδιοτέλεια.
2. διαπνέονται από ανθρωπιστικά ιδανικά.

3. γενικότερα, αναπτυγμένο ήθος και εκλεπτυσμένος ψυχικός κόσμος.

 δ. υγιή πολιτική συνείδηση
1.πολιτικά ενδιαφέροντα.
2. δημοκρατικές αντιλήψεις.
3 Ενεργός συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα.
ε. πολιτιστικά ενδιαφέροντα:
1.σεβασμός αλλά συγχρόνως και κριτική στάση απέναντι στην παράδοση.

2.αισθητική αγωγή.

Ποιος είναι ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων
α. στην κοινωνική ζωή:
1.αφυπνίζουν τις νωθρές συνειδήσεις πάνω σε καίρια κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα, που ταλανίζουν το κοινωνικό σύνολο. Ενισχύουν την ορθή κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίησή τους, στοιχεία καθοριστικά για την ομαλή συνύπαρξη και την εποικοδομητική συνεργασία των πολιτών.
2. λειτουργούν με πνεύμα συλλογικότητας, αλλά ταυτόχρονα διατηρούν την προσωπική τους αυτονομία.
3. Με τη διορατικότητά τους εντοπίζουν τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα, αποκαλύπτουν τα αίτιά τους και αναζητούν λύσεις. Στιγματίζουν με τα έργα τους τη βία, το μίσος, την εμπάθεια και κάθε μορφή προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, που επιτυγχάνεται στις σύγχρονες κοινωνίες μέσα από την όξυνση του φανατισμού, του ρατσισμού και άλλων προβλημάτων κοινωνικής παθογένειας.
4. Κρατούν την ισορροπία στις αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις, γιατί ως γνώστες των ανθρώπινων πραγμάτων, με τη προσωπικότητά τους, καθοδηγούν τους πολίτες προς την πρόοδο. Συμβάλλουν στη διαμόρφωση της κοινωνικής συνείδησης μέσα από την προβολή της αξίας του «εμείς» ανάγοντας το ατομικό στο συλλογικό καθολικό συμφέρον.
5. Καθιστούν τους ανθρώπους ικανούς να παίρνουν αποφάσεις και να είναι υπεύθυνοι γι’ αυτές.
6. Προβάλλουν πρότυπα, ιδανικά και αξίες. Υπακούουν σε κανόνες και νόμους που έχει θεσπίσει η πολιτεία και αποτελούν οι ίδιοι πρότυπο για τον κόσμο.
7.Αγωνίζονται για τη διασφάλιση των κοινωνικών δικαιωμάτων (ισότητα, δικαιοσύνη κλπ.)

8. Επιδιώκουν την καλλιέργεια των κοινωνικών αρετών της αυτοθυσίας, της αλληλεγγύης, του αλληλοσεβασμού, που ανυψώνουν τον άνθρωπο σαν οντότητα και ταυτόχρονα στρέφονται εναντίον της αδικίας ,της διαφθοράς, της καχυποψίας και της μισαλλοδοξίας.
β. στην πνευματική ζωή
1. ενδιαφέρονται για τη γενίκευση της ανθρωπιστικής παιδείας.
2. μετουσιώνουν τα στοιχεία της παράδοσης με τη δυναμική της εποχής τους, προβάλλοντας νέες ιδέες στην κοινωνία.
3. συμβάλλουν στην πνευματική καλλιέργεια του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, καταπολεμώντας την άγνοια, την αμάθεια, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες και το δογματισμό. Προωθούν τη γενικότερη άνοδο της πολιτιστικής και πνευματικής στάθμης της κοινωνίας.
4. εκλαϊκεύουν την επιστημονική γνώση και την καθιστούν προσιτή στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο.

5. άσκηση γόνιμης ηθικής και πνευματικής επίδρασης όχι μόνο μέσα από τον λόγο αλλά κυρίως μέσα απ’ το παράδειγμα της πράξης και της ζωής τους.

6. γίνονται θεματοφύλακες της ιστορίας και των παραδόσεων και προωθούν την προβολή τους σε παγκόσμιο επίπεδο.

7. προωθεί το διάλογο ως μέσο επικοινωνίας των ατόμων, ανταλλαγής απόψεων και διευθέτησης των διαφορών.
γ.στην πολιτική:
1. διαπνέονται από δημοκρατικά ιδεώδη και αγωνίζονται για την προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, ενώ ελέγχουν την εξουσία σε κάθε περίπτωση παραβίασής τους.
2. στηλιτεύουν και αποκαλύπτουν τα αρνητικά φαινόμενα της πολιτικής, όπως τη δημαγωγία και το λαϊκισμό. Τοποθετούνται κατά της επιβουλής των ιθυνόντων του πλούτου και της εξουσίας, που με τα έργα τους προσπαθούν να ικανοποιήσουν προσωπικά συμφέροντα και επιδιώξεις εις βάρος του γενικού καλού.
3. δεν πρέπει να ξεχωρίζουν από το κοινωνικό σύνολο και να εκπροσωπούν μια ταξική ιδεολογία, «στρατευμένοι» σε κομματικές σκοπιμότητες.

4. συμμετοχή στα πολιτικά δρώμενα, ανάληψη δράσης για την αντιμετώπιση των κοινωνικών προβλημάτων και συνετή καθοδήγηση των μαζών στις κρίσιμες ιστορικές στιγμές.

5. γίνονται πρωτοπόροι και δημιουργοί νέων πολιτιστικών και πνευματικών κινημάτων που τονώνουν την πολιτική ζωή του τόπου και παράλληλα προβάλλουν τη χώρα του.
δ. στη διεθνή πραγματικότητα:
1. αγωνίζονται για την εδραίωση της παγκόσμιας ειρήνης, της δικαιοσύνης, της ισότητας και της δημοκρατίας.
2. εναντιώνονται σε ρατσιστικές αντιλήψεις, εθνικιστικές προκαταλήψεις, συμβάλλοντας στη συνεργασία και τη φιλία των λαών.
3. αποκαλύπτουν τους στόχους της επιχειρούμενης παγκοσμιοποίησης που προκαλεί ανισότητες και οδηγεί στην απώλεια της εθνικής ιδιαιτερότητας.

4. οφείλουν να γίνονται δίοδοι προσέγγισης και ανταλλαγής ιδεών της χώρας τους με άλλα κράτη.

ε. σε υλικό επίπεδο: οφείλουν να συντελούν στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου των ατόμων δημιουργώντας με τον τρόπο τους προυποθέσεις που θα εξασφαλίζουν την ποιότητα ζωής.

στ. σε ηθικό επίπεδο: οφείλουν να συμβάλλουν στην ηθικοποίηση των ατόμων μέσα από την διαμόρφωση ενός κώδικα αξιών και αρχών που καθορίζουν τη συμπεριφορά και τη στάση τους απέναντι στη ζωή και την κοινωνία.

Προβλήματα της εποχής μας που απαιτούν
την παρέμβαση των πνευματικών ανθρώπων
▪ εθνικιστικά πάθη
▪ απειλή ή έκρηξη πολέμων
▪ γενοκτονίες
▪ ρατσιστικές προκαταλήψεις
▪ εκμετάλλευση
▪ ολοκληρωτικά καθεστώτα
▪ κρίση δημοκρατικών θεσμών
▪ πυρηνική απειλή
▪ κοινωνικές και περιφερειακές ανισότητες (τρίτος κόσμος, βορράς-νότος κλπ.)
▪ κρίση της παράδοσης
▪ πολιτιστική αλλοτρίωση των μικρών χωρών
▪ καταστροφή φυσικού περιβάλλοντος.

Η αποχή των πνευματικών ανθρώπων της εποχής μας από το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό

 Ο ρόλος του πνευματικού ανθρώπου τελεί υπό αμφισβήτηση. Η περιορισμένη ανάληψη της κοινωνικής και πολιτικής ευθύνης και η αποχή των περισσότερων πνευματικών ανθρώπων από τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες είναι αποτέλεσμα:

▪ της ανάγκης που δημιουργεί η εξειδίκευση για ολοκληρωτική αφοσίωση σε ένα περιορισμένο πεδίο πνευματικής δράσης και των δυσκολιών που ανακύπτουν στην προσπάθεια ανάπτυξης μιας ολοκληρωμένης θεώρησης των πραγμάτων.

▪ της αποξένωσης των πνευματικών ανθρώπων απ’το κοινωνικό σώμα λόγω της κατάστασης σύγχυσης, αποπροσανατολισμού και χειραγώγησης στην οποία αυτό βρίσκεται.

▪ της γενικότερης ιδεολογικής κρίσης, της έκπτωσης των συλλογικών οραμάτων και αξιών και της υποχώρησης των κοινωνικών κινημάτων.

▪ του επιρρεασμού από την ανεξέλεγκτη εξέλιξη, την οποία ακολουθεί και υποτάσσεται σ’αυτήν. Γίνεται δέσμιος του ευδαιμονισμού και των ανέσεων που προωθεί ο καταναλωτισμός. Κατά συνέπεια, πολλές φορές ο πνευματικός άνθρωπος αποσκοπεί στην ικανοποίηση του ατομικού του συμφέροντος και εκμεταλλεύεται κάθε μέσο για να φτάσει ψηλά. Ενδιαφέρεται μόνο για ό,τι θα ενισχύσει την προβολή και το κύρος του και θα τον ενσωματώσει στα «επιφανή»- διάσημα κοινωνικά στρώματα. Κατά συνέπεια επιτείνει την ηθική αναλγησία, την ηθική χαλάρωση.

▪ εγκλωβισμού στις κατ’ επίφαση υποχρεώσεις που δημιουργεί ο ρόλος του για να αποποιηθεί των ευθυνών του για την έξαρση της εγκληματικότητας, της περιθωριοποίησης, της αλλοτρίωσης, της προσβολής και παραβίασης των ανθρώπινων δικαιωμάτων.  

▪ της αμφισβητούμενης παρουσίας  του  στην κοινωνικοπολιτιστική δράση που απλά επιβεβαιώνει την υποβάθμιση του πολιτιστικού και πολιτισμικού επιπέδου ζωής.

Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΩΝ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Στην εποχή της έντονης αλληλεπίδρασης των λαών ο πνευματικός άνθρωπος υπερασπίζει από τη θέση του τη συναδέλφωσή των λαών για την επικράτηση της παγκόσμιας ειρήνης. Για να καταστεί αυτό πιο σαφές αναφέρουμε ότι ο ίδιος καταδικάζει φαινόμενα πάταξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τους «ισχυρούς» προς τους «αδύνατους». Επίσης, δε μένει αμέτοχος στην έξαρση και άλλων προβλημάτων παγκόσμιας εμβέλειας, όπως το οικολογικό, το ενεργειακό, η πείνα των τριτοκοσμικών χωρών αλλά επισημαίνει τη σοβαρότητά τους από τη θέση του ποιητή, του ιστορικού, του φιλοσόφου, του δημοσιογράφου, του μουσικού προτείνοντας παράλληλα κάποιες λύσεις. Επομένως, αποτελεί το θεματοφύλακα του διεθνούς δικαίου.

Ο βαθιά σκεπτόμενος άνθρωπος κρίνει αναγκαία τη διαφύλαξη της πολιτισμικής φυσιογνωμίας της κάθε χώρας χωριστά στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης. Ο ίδιος ως άριστος γνώστης της γλώσσας του, της ιστορίας του, των ηθών του τόπου του δε θεωρεί γόνιμη την αφομοίωση των λαών από τους πανίσχυρους. Αντί αυτού, άποψή του είναι η διατήρηση της εθνικής φυσιογνωμίας / εθνικής ταυτότητας / της ευρείας παράδοσης μιας χώρας για την αποφυγή κάθε είδους εκμετάλλευσης των ανεπτυγμένων λαών προς τους αναπτυσσόμενους. Καταδικάζει, λοιπόν, την ξενομανία / τον άγονο μιμητισμό του τρόπου ζωής, του τρόπου διασκέδασης, του τρόπου σκέψης ως βασική στάση των νέων που άκριτα υιοθετούν κάθε τι ξενικό.

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΠΑΡΑΓΚΩΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΗΜΕΡΑ ΟΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

Η εποχή μας δεν μπορεί να χαρακτηριστεί εποχή ενδυνάμωσης της σφαιρικής της ανθρωπιστικής παιδείας της ολόπλευρης μόρφωσης αλλά εποχή επικράτησης της εξειδίκευσης και επομένως της πνευματικής μονομέρειας. Υπό αυτό το πρίσμα, οι άνθρωποι της διανόησης πρέπει να αναλάβουν πιο ενεργητικό ρόλο μιας που η υπερειδίκευση καθιστά πιο εύκολη την αποπνευματοποίηση του σύγχρονου ατόμου και πιο ολοκληρωτική την ιδεολογική του σύγχυση. Μόνο έτσι θα περιορίσουν την διανοητική νωθρότητα της κοινωνίας τους που κατακλύζεται από τις νέες, εύπεπτες αξίες των ΜΜΕ.

Στα ΜΜΕ είναι δικαιολογημένο να αναζητηθούν κάποιοι λόγοι κατολίσθησης της πνευματικής ηγεσίας. Στην τηλεόραση, στον τύπο, στο ραδιόφωνο δεν προσκαλούνται συχνά πνευματικοί άνθρωποι, τους οποίους ο καθένας μας θα μπορούσε να γνωρίσει, να εντυπωσιαστεί από την πνευματική του διαύγεια και γιατί όχι να ακολουθήσει το διαφορετικό τρόπο θεώρησης των πραγμάτων που αυτός προτείνει. Δυστυχώς, τα ΜΜΕ μεταγγίζουν διαβρωτικές αξίες (πχ: το έχειν, το καταναλώνειν και όχι το είναι), αναδεικνύουν είδωλα αμφιβόλου ποιότητας και προβάλλουν πρότυπα ζωής χωρίς κανένα νόημα.

Πρόσθετα γνωρίσματα της εποχής μας δυσκολεύουν την ανάδειξη του έργου του πνευματικού ατόμου. Ο ορθολογισμός που επιβάλλει η τεχνολογική έκρηξη, η βιομηχανοποιημένη ζωή που δεν αφήνει περιθώρια για πνευματικές αναζητήσεις, η ιδιοτέλεια και ο ατομισμός και όχι η ποιοτική συνύπαρξη με τους άλλους συνθέτουν το πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας. Σε αυτό, οι πνευματικοί άνθρωποι εύκολα αποστασιοποιούνται/ τίθενται στο περιθώριο.

Top of Form

Bottom of Form

Πνευματικοί άνθρωποι

Τον Μάνο Χατζιδάκι, όταν άκουγε την έκφραση «πνευματικοί άνθρωποι» τον πιάνανε τα νεύρα του. «Δηλαδή», έλεγε, «υπάρχουν και άνθρωποι που δεν έχουν πνεύμα; Τι ανοησία είναι αυτή;». Και εδώ που τα λέμε ποια είναι τα όργανα μέτρησης για να δούμε για πόσο το πνεύμα (που «πνεί» και πάει όπου θέλει και κανείς δεν το κατακτά για να το βάλει στο τσεπάκι του ή στην τράπεζα ως ιδιοκτησία του) διάλεξε να τιμήσει το κεφάλι του Ευριπίδη ή του Μποτιτσέλι, του Μπαχ, ή του Ντοστογιέφσκι; Δεν υπάρχει κοντέρ να το μετρήσουμε. Αφήστε που είναι και μυστήριο το «πνεύμα» σαν έννοια, σαν υπόσταση, σαν «άνωθεν παρέμβαση». Στη Χριστιανική ορολογία το Πνεύμα είναι ο Θεός ο ίδιος που είναι τρισυπόστατος: Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Όμως οι περισσότεροι αυτοπροσδιοριζόμενοι ως «πνευματικοί άνθρωποι» δεν είναι, βέβαια, Χριστιανοί. Το αντίθετο μάλιστα. Δεν το κρύβουν και δηλώνουν απερίφραστα πως ό,τι έχουν καταφέρει το έχουν καταφέρει μόνοι τους και πως το «Πνεύμα», δεν φέρει την ευθύνη για τα έργα τους – ούτε μπορεί να διεκδικήσει μερίδιο από την επιτυχία ή την αποδοχή που έχουν από μεγάλη ή μικρότερη μερίδα συνανθρώπων μας.

Παρ’ όλα αυτά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι όταν ο Όμηρος, ο Ευριπίδης ή ο Καζαντζάκης εμπνέονταν, κάτι –κάτι μυστήριο – συνέβαινε - και τους «ενέπνεε». Το ίδιο το ρήμα «εμπνέομαι» υποδηλώνει ότι κάτι «πνέει» εκείνη τη στιγμή μέσα μου, κάτι άϋλο και εκτός του κόσμου της καθημερινότητάς μας. Και θέλω να επαναλάβω ότι δεν μιλάμε εδώ με την ορολογία της δικής μας τουλάχιστον Εκκλησίας, την Ορθόδοξης, που «πνευματική ζωή» εννοεί τη ζωή του πιστού που προσεύχεται πιστεύοντας πως κάποια στιγμή η ψυχή του θα ενωθεί με το Άγιο Πνεύμα, έστω και μετά τον θάνατό του. Αυτή η «πνευματική ζωή» καμία σχέση δεν έχει με την πνευματική ζωή του Σαρτρ ας πούμε, του μαρκησίου ντε Σαντ ή του Γκαίτε. Αλλιώς εβίωνε την έμπνευση ο Βαν Γκογκ, με φριχτές κρίσεις επιληψίας και φοβερά σωματικά βασανιστήρια, έτσι φιλάσθενος, πονεμένος και ψυχικά ασταθής που ήταν, και αλλιώς τη ζει ο Νταίηβιντ Χόκνεϋ που παράγει αριστουργήματα στο ατελιέ του, όπως άλλοι πάνε στη δουλειά τους. Ούτε επιληψίες, ούτε ναρκωτικά, ούτε τρέλα, ούτε ψυχικές διαταραχές (απ’ όσο ξέρουμε τουλάχιστον).

Ο αγαπημένος σε πολλούς Φερνάντο Πεσσόα λέει πως ο διάβολος είναι δημιουργός ποιητών, ποιητής και ο ίδιος. «Είμαι από τη φύση μου ποιητής» τον βάζει να λέει. Αλλά όποιος πιστεύει στον διάβολο, πιστεύει και στον Θεό αν ισχύει η κατ’ αρχήν εξίσωση: «Όποιος πιστεύει στον Θεό, πιστεύει και στον διάβολο». Οπότε πάμε πάλι στο Χριστιανικό δόγμα (που αφορά μόνο κάποιους) και στη δική του μεταφυσική περί Πνεύματος. Για τους Χριστιανούς συγγραφείς και ποιητές αυτό είναι λυμένο: Αν δέχτηκαν ποτέ κάποια πνοή που να τους έκανε να γράψουν τους «Αδερφούς Καραμαζώφ» ή τον «Πόλεμο και Ειρήνη», αυτή η πνοή ήταν θεϊκή. Γι’ αυτό πολλοί από αυτούς, μετά από ένα μεγαλειώδες καλλιτεχνικό ξέσπασμα, έπεφταν σε βαθιά μελαγχολία και αδυναμία να «εμπνευσθούν» γιατί, το έχει γράψει ο απόστολος Παύλος, το Χριστιανικό πνεύμα «πνεί» και όπου θέλει πάει και για όσο θέλει στέκεται και ποτέ δεν ξέρεις αν θα σε ξαναεπισκεφθεί. Περιμένεις λοιπόν και είτε σου ξανατύχει είτε όχι κάνεις τον σταυρό σου και προχωράς διότι έτσι κι αλλιώς, Ντοστογιέφσκι ή Παπαδιαμάντης, έχεις επίγνωση πως έγινες για λίγο «δοχείον» - και δόξα τω Θεώ.

Ένα είναι το σίγουρο. «Πνευματικοί άνθρωποι» με μονιμότητα (παλαιού) δημοσίου υπαλλήλου, δεν υπάρχουν. Όσοι από καταβολής κόσμου δοκίμασαν να δημιουργήσουν τέχνη με επιτυχία και αναγνώριση (έστω και μετά θάνατον) ξέρουν ότι η έκλαμψη αυτή η μυστήρια που τη λέμε «έμπνευση» είναι αυτοδύναμη και συμφωνία μαζί της δεν μπορείς να κάνεις, να κάτσει πλάι σου για πάντα. Υπάρχει βέβαια το ταλέντο και αυτό βοηθάει πολύ τις δύσκολες εποχές που δεν υπάρχει το «κεραυνοβόλο», αυτό που δεν ξέρουμε πώς φτάνει στον εγκέφαλο. Η Μαρία Κάλλας άνοιγε το στόμα της και συνέβαινε κάτι ανατριχιαστικά μεγαλειώδες που το καταλάβαινε και ο ακροατής πίσω-πίσω στην αίθουσα και αγαλλίαζε η ψυχή του. Μετά, ξαφνικά, «αυτό» έφευγε και έμενε μόνο η σπουδαία φωνή – που δεν είναι και λίγο. Και κάποιες – τραγικές πια – στιγμές, εξαφανιζόταν ακόμα και αυτή η φωνή, δεν έπιανε πια τις νότες της, το γυμνασμένο στέρνο και το διάφραγμα δεν μπορούσε να την ελέγξει έστω τεχνικά και οι ψυχολογικές επιπτώσεις τότε γινόντουσαν σχεδόν ή απολύτως ανεξέλεγκτες.

Αυτές τις ακατέργαστες και σκόρπιες σκέψεις προσπάθησα να βάλω σε μια σειρά, με αφορμή την κουβέντα που γίνεται τις τελευταίες μέρες περί των «πνευματικών ανθρώπων» και της οργανωμένης επίθεσης εναντίον τους. Δεν υπάρχουν ( εκτός των θρησκειών και των διαφόρων μεταφυσικών προσσεγγίσεων) “πνευματικοί άνθρωποι” και άνθρωποι “μη πνευματικοί”. Αυτό εννοούσε ο Χατζιδάκις που τον ανέφερα στη αρχή γιατί και μένα με είχε εντυπωσιάσει σε νεαρή ηλικία η άποψή του. Υπάρχει ταλέντο, δουλειά, καλλιέργεια, μόρφωση, διεύρυνση του εσωτερικού τοπίου με διαβάσματα, αγγίγματα, συζητήσεις, με έρωτα, αγάπη, φιλία, υπάρχει πολύς χώρος και πολύ δρόμος (ευτυχώς) για αυτοβελτίωση που, αν γίνει έργο ζωής, θα αναδείξει και το κρυμμένο μας ταλέντο (γιατί όλοι έχουμε δεξιότητες που δεν έχουν βγει στην επιφάνεια για διάφορους λόγους). Τότε θα γίνουμε καλοί ή λιγότεροι καλοί καλλιτέχνες (δηλαδή ποιητές, γιατί όλη η Τέχνη Ποίηση είναι) και θα παράγουμε έργα που και εμάς τους ίδιους θα μας εκπλήξουν πολύ ευχάριστα – και πιθανόν να έχουν και κάποια απήχηση, είτε στο ευρύτερο κοινωνικό μας περιβάλλον, είτε και σε όλον τον πλανήτη αν έχουν πολλή καλή δουλειά πάνω τους, χιλιάδες εργατοώρες, να τα φορτίζει και να τα αναδεικνύει σαν αναμφισβήτητα «διαφορετικά» και λαμπρά.

Το μυστήριο των αριστουργημάτων που πάνε πέρα από το «ευπώλητον» (και ας μην πουλήσουν τίποτα στην εποχή τους) δεν είναι, φοβάμαι, για τα δικά μας τα δοντάκια, των «προβεβλημένων», αναμφισβήτητα κάπως «ταλαντούχων» και σίγουρα καλά δικτυωμένων στην πιάτσα. Μετά τη γενιά του '30 εδώ στην Ελλάδα δεν μπορώ να βρω παραδείγματα μεγαλοφυίας ή ιδιοφυίας. Γι’ αυτό και πιστεύω ότι καλά θα κάνουμε να τα αφήσουμε αυτά τα περί «πνευματικών ανθρώπων» και να προσγειωθούμε.

Ίσως τότε ανθίσει και το άλλο λουλούδι, το παράξενο – αυτό που κάνει τις ψυχές να ανατριχιάζουν και τους εγκεφάλους μας να ανοίγουν διάπλατα πόρτες σε καινούργιους, ανεξερεύνητους και μαγικούς κόσμους.

ΑΡΗΣ ΔΑΒΑΡΑΚΗΣ

                                           Μάρτυρες σε δύσκολους καιρούς

Επιμέλεια: Θανάσης Γιαλκέτσης

  Με το ακόλουθο άρθρο του ο Αργεντινός συγγραφέας Αλμπέρτο Μανγκέλ παρεμβαίνει στην παλιά και αέναη συζήτηση για τον ρόλο των διανοουμένων στην κοινωνία και στη δημόσια ζωή

Στη διάρκεια της στρατιωτικής δικτατορίας στην Αργεντινή της δεκαετίας του 1970, μπροστά στις ωμότητες που θα φαίνονταν αδιανόητες μέχρι πριν από δέκα χρόνια, αρκετοί συγγραφείς προσπάθησαν να αναλύσουν και να καταγγείλουν τα γεγονότα των οποίων ήταν μάρτυρες. Οι αναλύσεις τους δεν ήταν μόνον συγκεκριμένες καταγγελίες, αλλά ήταν και σοβαροί στοχασμοί για την κρατική βία και την ηθική διαφθορά που κρύβονταν πίσω από τον επίσημο λόγο. Στις 24 Μαρτίου 1977, ο Rodolfo Walsh, συγγραφέας και δημοσιογράφος, δημοσίευσε μια ανοιχτή επιστολή απευθυνόμενη στην στρατιωτική χούντα, κατηγορώντας την για «τα δεκαπέντε χιλιάδες εξαφανισμένα πρόσωπα, τους δέκα χιλιάδες άδικα φυλακισμένους, τους τέσσερις χιλιάδες νεκρούς, τις δεκάδες χιλιάδες πολιτών που αναγκάστηκαν να εξοριστούν». Η επιστολή του Walsh τέλειωνε με αυτά τα λόγια: «Αυτές είναι οι σκέψεις που, στην πρώτη επέτειο της οδυνηρής κυβέρνησής σας, θέλησα να απευθύνω στα μέλη αυτής της χούντας, χωρίς καμιάν ελπίδα ότι θα εισακουστώ, βέβαιος ότι θα καταδιωχθώ, αλλά πιστός στη δέσμευση που έχω αναλάβει εδώ και τόσο καιρό να είμαι μάρτυρας στους δύσκολους καιρούς».

  Αυτό συνέβαινε πριν από σαράντα χρόνια και οι «δύσκολοι καιροί» έχουν αλλάξει πρωταγωνιστές και σενάρια, αλλά δεν έχουν τελειώσει. Καθημερινά τα δελτία ειδήσεων μας πληροφορούν για αναρίθμητα τρομερά επεισόδια και σε κάμποσες χώρες (Ρωσία, Συρία, Τουρκία, Βενεζουέλα, Κίνα) οι δημοσιογράφοι και οι συγγραφείς φυλακίζονται, βασανίζονται και σε ορισμένες περιπτώσεις δολοφονούνται, επειδή διέδωσαν αυτές τις ειδήσεις. Σε πολλές άλλες χώρες όμως, ειδικά σε εκείνες όπου η κυβέρνηση συγκαλύπτει τις ωμότητές της με τη μορφή φαινομενικά δημοκρατικών διαδικασιών, δεν αρκούν ορισμένα άρθρα κάθε τόσο ή ορισμένα θραύσματα πολιτικής συζήτησης. Πού είναι λοιπόν, στις λεγόμενες δημοκρατίες μας, οι ζωηρές, συνεπείς, αναντίρρητα κριτικές φωνές της εποχής μας, οι οποίες όχι μόνον καταγγέλλουν, αλλά και στοχάζονται για τις αιτίες αυτών των βαρβαροτήτων; Στο δοκίμιό του «Τα μαντρόσκυλα» (1932), ο Πολ Νιζάν κατήγγελλε τη σιωπή πολλών διανοουμένων της εποχής του: «Η απόσταση ανάμεσα στη σκέψη τους και στον κόσμο, που είναι έρμαιο της καταστροφής, μεγαλώνει από βδομάδα σε βδομάδα, από μέρα σε μέρα, και αυτοί δεν το συνειδητοποιούν». Από την αρχαία Αθήνα, το να είναι κανείς μάρτυρας των δύσκολων καιρών θεωρούνταν χρέος του πολίτη, μέρος της ευθύνης του για τη διατήρηση μιας λίγο ώς πολύ ισορροπημένης κοινωνίας. Στους νόμους και τους κανονισμούς της εξουσίας το μεμονωμένο άτομο όφειλε να αντιπαραθέτει διαρκώς ερωτήματα. Μια κοινωνία πρέπει να ζει μέσα στην ένταση (ή τον διάλογο) ανάμεσα σε εκείνο που καθιερώνεται από την εξουσία και σε εκείνο που αμφισβητείται από τον δρόμο.

  Αυτή η πολιτική δραστηριότητα –την οποία ο Μαρξ, στις «Θέσεις για τον Φόιερμπαχ» του 1845, αποκαλεί «κριτικο-πρακτική» δραστηριότητα- είναι αυτό που ο Walsh θεωρεί ότι διακρίνει τον διανοούμενο. Αυτός ο ρόλος ωστόσο δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο αναγνωρισμένων συγγραφέων, όπως ο Λοκ και ο Ζολά. Μερικές φορές αξιοσημείωτος διανοούμενος είναι ο απλός άνθρωπος. Αυτοί οι άνδρες και αυτές οι γυναίκες είναι συνηθισμένα πρόσωπα που μιλούν με βάση έναν ηθικό πυρήνα, αυθόρμητοι κριτικοί μάρτυρες της εποχής τους.

  Εδώ είναι χρήσιμο να θυμηθούμε την παρατήρηση του Γκράμσι, ο οποίος γράφει στα «Τετράδια της φυλακής»: «Δεν υπάρχει ανθρώπινη δραστηριότητα από την οποία να μπορεί να αποκλειστεί κάθε διανοητική παρέμβαση. Δεν μπορούμε να διαχωρίσουμε τον homo faber από τον homo sapiens». Κάθε homo sapiens μπορεί, σε ορισμένες περιστάσεις, να ορθώσει το ανάστημά του και να μιλήσει για όλους εκείνους που είναι καταδικασμένοι να μένουν ανώνυμοι. Λίγο πριν από τα γεγονότα του Μαΐου του 1968, ο Εντουαρντ Σαΐντ όρισε με σαφήνεια τους διανοούμενους ως εξής: «Ο διανοούμενος, όπως τον αντιλαμβάνομαι εγώ, δεν είναι ένας κατασκευαστής ειρήνης ή συναίνεσης, αλλά κάποιος που ενεργοποιείται και διακινδυνεύει όλη του την ύπαρξη στη βάση μιας διαρκούς κριτικής συνείδησης. Αυτός αντιπαραθέτει με οποιοδήποτε τίμημα μιαν άρνηση στις απλουστευτικές διατυπώσεις, στις προκατασκευασμένες ιδέες, στις καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις των δηλώσεων και των ενεργειών εκείνων που βρίσκονται στην εξουσία και άλλων συμβατικών μυαλών».

  Αυτό που μας χρειάζεται τώρα είναι στρατευμένοι διανοούμενοι, που θα μιλούν καθαρά και έγκυρα για την τωρινή αυτοκτονική μας κατάσταση. Είναι αναγκαίο να μας υπενθυμίζουν καθημερινά ότι η ουσία της ουτοπίας είναι η ανυπαρξία της και ότι ευθύνη των διανοουμένων δεν είναι να επινοούν μιαν ουτοπική κοινωνία, που δεν θα υλοποιηθεί ποτέ, αλλά να ακούγεται η φωνή τους για να βελτιώνουν την κοινωνία που υπάρχει ήδη, γραπωμένη και κλυδωνιζόμενη πάνω σε αυτή τη γη. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, τουλάχιστον εν μέρει, καταδεικνύοντας σε όλους εμάς που την κατοικούμε τον καθρέφτη με την εικόνα που αντανακλά τον κόσμο όπως είναι, κάνοντάς μας να ντραπούμε ώς το σημείο να περάσουμε στη δράση. Ισως οι διανοούμενοι υπάρχουν, είναι εδώ, αλλά δεν ακούμε ακόμα καθαρά τη φωνή τους, ούτε βλέπουμε την πραγματική τους κατάσταση. Ισως επειδή είμαστε σύγχρονοι, είμαστε πολύ κοντινοί, ενώ, για να εντοπίσουμε τους Βολτέρους και τους Σωκράτες του σήμερα, θα χρειαζόταν η απόσταση ενός ή δύο αιώνων. Σε αυτό το μειονέκτημα της εγγύτητας προστίθεται και το ότι σήμερα πάσχουμε και από ένα άλλο μειονέκτημα, πιο σοβαρό, που πνίγει τις φωνές τους, όπου και αν είναι αυτοί.

  Ο 21ος αιώνας είναι η εποχή της δυσπιστίας στον κόσμο. Ισως για πρώτη φορά στην ιστορία, το εργαλείο της γλώσσας γενικά δεν θεωρείται το εργαλείο του λόγου, που μας επιτρέπει να αξιολογήσουμε και να μεταβιβάσουμε την εμπειρία με τον ακριβέστερο δυνατό τρόπο. Σήμερα ένα tweet ή μια εμπορική διαφήμιση έχουν περισσότερη βαρύτητα από ένα επιμελώς τεκμηριωμένο δοκίμιο. Σε αυτό το κλίμα του ανορθολογισμού, η διανοητική δημιουργία χάνει το παλιό της κύρος και έτσι, όπως όλοι γνωρίζουμε πολύ καλά, κυριαρχούν τα δημόσια ψεύδη και τα fake news. Αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία παρουσιάζουν τους διανοούμενους σαν «εχθρούς του λαού» που τάσσονται εναντίον του απλού πολίτη, τον οποίο κατηγορούνται ότι περιφρονούν.

  Είναι επομένως επείγον και όσο ποτέ άλλοτε σημαντικό, εν μέσω αυτών των κατηγοριών για ολιγωρία και υπεροψία, οι ορθολογικές φωνές -φωνές όπως εκείνη του Rodolfo Walsh στο παρελθόν- να δώσουν με σθένος τη μαρτυρία τους. Δεν υπάρχουν δικαιολογίες για την αναποφασιστικότητα των διανοουμένων. Εχουμε το χρέος να επιλέξουμε και η επιλογή που έχει μπροστά του κάθε διανοούμενος είναι αν θα γίνει ή όχι κριτικός μάρτυρας των σκληρών καιρών μας: να βλέπει και να εξετάζει τη μοίρα των αδύναμων, των ανυπεράσπιστων, εκείνων που τους έχουν αρνηθεί τη φωνή, εκείνων που έχουν εξοριστεί στη λήθη και έχουν εγκαταλειφθεί στις ακτές της Λαμπεντούζα ή στις όχθες του Ρίο Γκράντε. Εχουμε όμως και το χρέος να μετάσχουμε με επιχειρήματα σε συζητήσεις με όσους πρέπει να πάρουν στρατηγικές αποφάσεις, τέτοιες που θα κρίνουν τη μοίρα όσων δεν διαθέτουν φωνή.

https://www.efsyn.gr/themata/idees-palies-kai-nees/224184_martyres-se-dyskoloys-kairoys