Ο ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ WITTGENSTEIN

                   Ο ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ WITTGENSTEIN

Α) Ο «ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ» ΤΟΥ ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΟΥ ΟΡΙΣΜΟΥ: Η ΔΕΙΞΗ ΣΤΟ «TRACTATUS»

  1) Η δείξη αποτελεί σύνδεσμο γλώσσας και πραγματικότητας (4.121)

 Οι βασικές σχέσεις μεταξύ γλώσσας και κόσμου είναι σχέσεις ονομασίας (3.22, 3.221)

2) Η δείξη λειτουργεί ως μέσο για να δώσουμε νόημα στις λέξεις.

3) Αυτά που δεν ορίζονται, εξηγούνται καταδεικτικά (4.1212, 6.5222, 4.121). Η σχέση της έννοιας που δεν επιδέχεται ορισμό και του αντικειμένου που δείχνεται φαίνεται να είναι αλάνθαστη.

4) Στο Tractatus ο καταδεικτικός ορισμός δεν υπάρχει , τουλάχιστον σε ανεπτυγμένη μορφή. Η «δείξη» είναι ο πρόδρομός του, αλλά διαφοροποιείται σε πολλά σημεία από αυτόν. ( Σ’αυτά τα σημεία διαφοροποίησης δείξης και καταδεικτικού ορισμού θα αναφερθούμε κατά τη διάρκεια της ανάλυσης της λειτουργίας του δευτέρου).

Β) Ο ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ

1) Η ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΙΑΝΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ. ΜΙΑ ΑΠΟΨΗ ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΠΡΟΣ ΑΥΤΗ ΤΟΥ WITTGENSTEIN

 Α) Φιλοσοφικές έρευνες  παρ. 1 «Οι λέξεις της γλώσσας ονομάζουν αντικείμενα , οι προτάσεις είναι συνδέσεις τέτοιων ονομάτων» Κατά τον Αυγουστίνο, ένα όνομα σημαίνει ένα πράγμα. Οι λέξεις έχουν συγκεκριμένο αντικείμενο που τις αντιπροσωπεύει και τους δίνει νόημα. Υπάρχει σταθεροποίηση μιας διανοητικής σύνδεσης μεταξύ λέξης και αντικειμένου. Η Αυγουστινιανή εικόνα της γλώσσας, προϋποθέτει μια εσωτερική γλώσσα , γλώσσα της σκέψης.

Β) Ο Αυγουστίνος θεωρεί ότι ο καταδεικτικός ορισμός συνδέει τον κόσμο με τη γλώσσα ενώ ο Wittgenstein απορρίπτει αυτή την άποψη ( Φιλοσοφικές έρευνες παρ.3, 11, 32)

2) ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ;

Ο καταδεικτικός ορισμός είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να ορίσουμε τα αισθητηριακά δεδομένα. Περιλαμβάνει όλους τους μη – προφορικούς, μη – λεκτικούς ορισμούς.

Τα συστατικά στοιχεία του είναι: 1) Μία δεικτική κίνηση (χειρονομία).

                                                               2) Αυτό που δείχνεται και λειτουργεί ως υπόδειγμα.

                                                               3) Τυπικές εκφράσεις με τις οποίες δίνεται ένας  

                                                                    καταδεικτικός ορισμός. (π.χ: «Αυτό είναι κόκκινο»)

3) ΠΟΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΟΡΙΣΤΟΥΝ ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΑ;

         Οι περισσότεροι  φιλόσοφοι θεώρησαν ότι μόνο οι μη-αναλύσιμες εκφράσεις ή λέξεις ή έννοιες μπορούν να οριστούν καταδεικτικά. Ο Wittgenstein πιστεύει ότι μπορούν να εξηγηθούν καταδεικτικά πολλές εκφράσεις και λέξεις π.χ: χρώματα, κύρια ονόματα, πράγματα, σχήματα, αριθμητικά, σημεία του ορίζοντα , δραστηριότητες κλπ.

 4) Η ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

  Η κατάδειξη μπορεί να λειτουργήσει και στη διαδικασία με την οποία μαθαίνουμε σε ένα παιδί τη χρήση και το νόημα κάποιων λέξεων. Μπορεί να βοηθήσει στην καλύτερη εκμάθηση της γλώσσας. Αποτελεί κύριο μέρος της εκπαίδευσης και από τη σωστή ή λανθασμένη χρήση του όρου που δηλώθηκε καταδεικτικά , θα διαπιστωθεί αν ο μαθητευόμενος κατανόησε τον ορισμό. ( Δείτε και τις παραγράφους 5 και 6 στις «Φιλοσοφικές Έρευνες».)

 5) Ο ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΔΕΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΑΙ ΔΕ ΣΥΝΔΕΕΙ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ.

 Η κύρια αιτία γι’αυτή την διαπίστωση είναι το γεγονός ότι ένας καταδεικτικός ορισμός μπορεί να παρερμηνευτεί ( Φιλοσοφικές έρευνες παρ.28). Επίσης όταν δίνουμε έναν καταδεικτικό ορισμό πρέπει να γνωρίζουμε την κατηγορία στην οποία ανήκει το οριζόμενο. (π.χ να γνωρίζουμε ότι το «κόκκινο» είναι λέξη που αναφέρεται σε χρώμα). Για να εξηγηθεί η χρήση της λέξης πρέπει ο συνολικός ρόλος της στη γλώσσα να είναι σαφής. (Φιλοσοφικές Έρευνες παρ.30) Ακόμη, το νόημα της λέξης δεν είναι αυτό που εντοπίζεται όταν δίνουμε έναν καταδεικτικό ορισμό της λέξης. Η ουσία των λέξεων δεν είναι η σχέση αυτών με τα πράγματα αλλά κυρίως η χρήση τους. Παρ’όλες τις παραπάνω διαπιστώσεις , ο Wittgenstein δεν θεωρεί πως ένας καταδεικτικός ορισμός είναι ελλιπής και ανολοκλήρωτος. Καλύτερα θα λέγαμε ότι μπορεί να παρερμηνευθεί στον ίδιο βαθμό που μπορεί να παρερμηνευθεί    οποιοσδήποτε άλλος ορισμός που δεν είναι καταδεικτικός. Είναι επαρκής ο καταδεικτικός ορισμός αλλά στο έργο του Wittgenstein δεν έχει την προνομιακή θέση που έχει στην Αυγουστινιανή θεωρία ή στους λογικούς εμπειριστές , όπου ο καταδεικτικός ορισμός αποτελεί τα θεμέλια της γλώσσας και στηρίζει τη σχέση γλώσσας και κόσμου. Ο Wittgenstein θα εντοπίσει τους κινδύνους μιας τέτοιας θεώρησης: Μ’αυτόν τον τρόπο φαίνεται ότι η γραμματική αντανακλά τις ουσιώδεις φύσεις των αντικειμένων που ορίζονται με τον καταδεικτικό ορισμό, των αντικειμένων   που σχετίζονται με τις εκφράσεις που ορίζονται από τους καταδεικτικούς ορισμούς. Επίσης μια τέτοια θεώρηση είναι σαν να προτείνει ότι κανένας καταδεικτικός ορισμός δεν μπορεί να παρερμηνευτεί επειδή, ως έχει, φτάνει στο αντικειμενικό νόημα του εξηγούμενου.      

6) Ο ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΟΥ ΟΡΙΣΜΟΥ

 Α) Οι καταδεικτικοί ορισμοί είναι κανόνες. Ανήκουν στη γραμματική ( Φιλοσοφική Γραμματική 88).   Ένας καταδεικτικός ορισμός είναι μόνο ένας κανόνας μεταξύ πολλών που από κοινού οδηγούν στη χρήση μιας λέξης (Φιλοσοφική Γραμματική 61) . Επίσης λειτουργεί ως κριτήριο ορθότητας στην εφαρμογή των λέξεων και αυτή η λειτουργία συγκροτεί ένα κριτήριο κατανόησης της λέξης που ορίζεται ( Φ.Γ 83). Αλλά, ως κανόνας δε δείχνει μόνος του τη γραμματική της λέξης (Φ.Γ 80).

Β) ‘Ενας καταδεικτικός ορισμός λειτουργεί και ως κανόνας αντικατάστασης ( substitution rule). Επιτρέπει την αντικατάσταση ενός σύνθετου συμβόλου που αποτελείται από την κίνηση δείξης , την πρόταση του καταδεικτικού ορισμού και το υπόδειγμα (ουσιαστικά στοιχεία   του καταδεικτικού ορισμού) με την οριζόμενη έκφραση. Και έτσι αν θεωρηθεί ο καταδεικτικός ορισμός δεν δείχνει τις εφαρμογές του οριζόμενου στην πράξη. Γιατί:     

 Γ) Ο καταδεικτικός ορισμός δεν είναι ούτε περιγραφή, ούτε δήλωση, ούτε εφαρμογή. (π.χ: ο καταδεικτικός ορισμός « Αυτό είναι F» είναι πρόταση που χρησιμοποιείται στην εφαρμογή της έκφρασης F , στην περιγραφή ή στην αναγνώριση του αντικειμένου. Αλλά ένας καταδεικτικός ορισμός δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα περιγραφή και ορισμός) . Δεν είναι εφαρμογή της γλώσσας αλλά παραμένει στο προπαρασκευαστικό επίπεδο σε κάθε εφαρμογή. Δεν βεβαιώνει μια σύνδεση γλώσσας και πραγματικότητας δίνοντας ένα παράδειγμα σωστής εφαρμογής. Περισσότερο συνδέει μια λέξη με ένα υπόδειγμα. Θεωρώντας ότι τα υποδείγματα είναι μέρη της γραμματικής , ο καταδεικτικός ορισμός είναι κίνηση μέσα στη γραμματική , ένας κανόνας μετάφρασης από τη γλώσσα μας σε μια γλώσσα κινήσεων και δείξεων ( και αντίθετα). Η σύνδεση , τελικά, της εξήγησης ενός όρου και της εφαρμογής του   , βρίσκεται στη χρήση αυτού του όρου.

7) ΤΑ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥΣ ΣΤΟΝ ΚΑΤΑΔΕΙΚΤΙΚΟ ΟΡΙΣΜΟ

Α) Ο καταδεικτικός ορισμός βασίζεται κατά μεγάλο μέρος στη χρήση υποδειγμάτων ( samples).

Β) Το υπόδειγμα αποτελεί αναπαράσταση αυτού που ορίζεται , έχει κανονιστικό ρόλο, είναι κριτήριο σύγκρισης.

Γ) Τα υποδείγματα εμπλέκονται στις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Δ) Είναι μέρη της γραμματικής . Αντίθεση με την Αυγουστινιανή θεωρία όπου ο καταδεικτικός ορισμός δεν κινείται στα πλαίσια της γραμματικής αλλά συνδέει την πραγματικότητα με τη γλώσσα.

Ε) Η θέση και η λειτουργία των υποδειγμάτων στηρίζεται στη χρήση τους.

ΣΤ) Ένα αντικείμενο ως υπόδειγμα , μπορεί να έχει πολλές χρήσεις.

Ζ) Όταν τα αντικείμενα χρησιμοποιούνται ως υποδείγματα, χάνουν τον τυπικό τους ρόλο.

Η) Ένα υπόδειγμα αντιπροσωπεύει αυτό που ορίζεται με τον καταδεικτικό ορισμό.

Θ) Κάτι που απομακρύνεται από τα όρια του φυσιολογικού δεν μπορεί να λειτουργήσει ως υπόδειγμα. Βέβαια για την επιλογή κάποιου αντικειμένου που θα λειτουργήσει ως υπόδειγμα σημαντικό ρόλο παίζουν οι συνθήκες επιλογής καθώς και οι περιπτώσεις και οι περιστάσεις κατά τις οποίες δίνεται ο καταδεικτικός ορισμός.

Ι) Ένα υπόδειγμα μπορεί να αντιγραφεί ή να αναπαρασταθεί ή να αναπαραχθεί.

Κ) Ο Wittgenstein διακρίνει τον πρωτεύοντα και τον δευτερεύοντα ρόλο των υποδειγμάτων στη γραμματική

            1) Πρωτεύων ρόλος : Τα υποδείγματα είναι μέρος των πολλών εξηγήσεων που μπορεί να έχει το νόημα μιας έκφρασης.

            2) Δευτερεύων ρόλος : Τα υποδείγματα διευκρινίζουν τι σημαίνει να χρησιμοποιείς μια έκφραση σύμφωνα με την εξήγησή της.

Σταυροπούλου Γεωργία.