Κική Δημουλά, “Κονιάκ Μηδέν Αστέρων”

Κική Δημουλά,

“Κονιάκ Μηδέν Αστέρων”

Μια διδακτική προσέγγιση

Ευστάθιος Σκληθριώτης

Φιλόλογος 3ου ΓΕ.Λ. Σταυρούπολης

Χαρακτηριστικά της γραφής της

Στο μεταίχμιο της πρώτης και δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς

Ιδιαίτερη γραφή, σύγχρονη ποιητική έκφραση, διακρίνεται η έντονη ποιητική θέαση του κόσμου

Χαρακτηριστική περίπτωση σύγχρονης γυναικείας γραφής. Η θεματική της αλλά και

ο τρόπος πρόσληψης των πραγμάτων συσχετίζονται άμεσα με ευαισθησίες προσωπικές αλλά και του φύλου της

Ποιητική τεχνική:

Ιδιότυπη έως και ανατρεπτική κανόνων, ακόμη και της θεωρούμενης  νεωτερικής ποίησης,

ανανεώνει το νεοελληνικό λυρισμό

Γλώσσα : Τολμηρή αλλά εντυπωσιακά εναργής χρήση της γλώσσας

ευρηματικότητα εικόνων

ικανότητα να δημιουργεί ένταση με αφηρημένες

λέξεις –συχνά δικής της επινόησης

Ποιητική συλλογή: Χαίρε Ποτέ

Δημοσιεύτηκε το 1988

Αφιερωμένη στη μνήμη του Άθω Δημουλά(+1985 )

Περιλαμβάνει: ποιήματα ελεγειακού χαρακτήρα, με επίκεντρο το/τη:

Χρόνο

Μνήμη

Απουσία

Θάνατο

Τα κυρίαρχα συναισθήματα φέρουν τη σφραγίδα του βιώματος του θανάτου .

 Επιστροφή στο παρελθόν μέσω της μνήμης ως αντίσταση στη λύπη και την οδυνηρή απουσία.

Ανασύνθεση στιγμών, εικόνων, προσώπων .

Συνομιλία με το χρόνο για να εξοικειωθεί με την αμείλικτη ροή του και να απαλλαγεί από το δέος της φθοράς και της λήθης

«Τη στέρηση την αναπληρώνει επιτυγχάνοντας μέσα στο χώρο της ποίησης την επικοινωνία με ένα εσύ με τον άλλον που λείπει, επικοινωνία που η πραγματικότητα αρνείται. Και από την άποψη αυτή η ποίηση της Δημουλά όσα πικρά συναισθηματικά φορτία και αν κουβαλά στην ουσία επιτυγχάνει την κάθαρση και τη λύτρωση» Β.Μ. σελ. 94

Στη συλλογή αυτή η ποιήτρια επιμένει στην τεχνική της χρήσης αφηρημένων εννοιών με υπόσταση υποκειμένων, ενώ ο λόγος της διακρίνεται για τη μουσικότητα και την δύναμη υποβολής.

«Ανανεώνει τη φθαρμένη θεματική του

πένθους»: Β.Μ. σελ. 325

Κονιάκ Μηδέν Αστέρων

Χαμένα πάνε εντελώς τα

λόγια των δακρύων.

Όταν μιλάει η αταξία η

τάξη να σωπαίνει

-έχει μεγάλη πείρα ο

χαμός.

Τώρα πρέπει να σταθούμε

στο πλευρό

του ανώφελου.

Σιγά-σιγά να ξαναβρεί το

λέγειν της η μνήμη

να δίνει ωραίες συμβουλές

μακροζωίας

σε ό,τι έχει πεθάνει.

Ας σταθούμε στο πλευρό

ετούτης της μικρής

φωτογραφίας

που είναι ακόμα στον ανθό

του μέλλοντός της:

νέοι ανώφελα λιγάκι

αγκαλιασμένοι

ενώπιον ανωνύμως

ευθυμούσης παραλίας.

Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος;

Θα πεις

και πού δεν ήταν τότε

θάλασσα.

Το ποίημα: πρώτη προσέγγιση

Τίτλος που αιφνιδιάζει:

Κονιάκ: μνημόσυνο, συχώριο

Μηδέν αστέρων: ξεθυμασμένο, ξεθωριασμένο, δεν μπορεί πια να τονώσει αυτόν που το πίνει, συγκρατείται όμως ακόμα από τα δίχτυα της μνήμης ό,τι δηλώνει

Κεντρικό θέμα:

Η ανάκληση της μνήμης με «όχημα» μια παλιά φωτογραφία ως παραμυθία της απώλειας αγαπημένου προσώπου

Μνήμη:

Καταλυτικός ο ρόλος της . Λειτουργεί πληθωρικά .Εκκινεί μέσα από τα άτονα χρώματα μιας παλιάς φωτογραφίας.

Φωτογραφία:

Χαρακτηριστικό θεματικό μοτίβο της ποίησής της καθώς στιγμές του παρελθόντος φέρνουν

στο φως σκουριασμένες συχνά αναμνήσεις.

Αισθητοποιεί την τραγικότητα της ζωής.

Δεκανίκι της μνήμης.

Ανώφελη προσπάθεια αντίστασης στη φθορά και την έλλειψη

Ποίημα: Δομή

Δύο στροφές- δύο ενότητες

1η ενότητα-στροφή (στιχ. 1-8):

Η μνήμη αντίδοτο στα δάκρυα και τον πόνο

Τα δάκρυα δεν ανακουφίζουν πλέον

Η απώλεια αλλάζει τον ρου των πραγμάτων

Μόνο αναμνήσεις

2η ενότητα-στροφή (στιχ. 9-16):

Ευτυχισμένες στιγμές αποτυπωμένες σε παλιά φωτογραφία

Δύο νέοι αγκαλιασμένοι τότε σ’ ένα θαλασσινό τοπίο

Δοσμένοι στην ευτυχία της στιγμής, ανυποψίαστοι ακόμα για τη φθορά και την απώλεια.

Νοηματική προσέγγιση

Χαμένα πάνε εντελώς τα λόγια των δακρύων

Λόγια και δάκρυα δεν ανακουφίζουν πια.

Όταν μιλάει η αταξία η τάξη να σωπαίνει

Η απώλεια ανατρέπει τις καθιερωμένες, κανονικές συνήθειες, φιμώνει την τάξη, την αγνοεί.

Έχει μεγάλη πείρα ο χαμός

Ο πόνος της απώλειας φέρνει στο φως τη διαχρονική τραγικότητα αλλά και ματαιότητα της ύπαρξης.

Τώρα πρέπει να σταθούμε στο πλευρό του ανώφελου

Αν και η μνήμη δεν αποκαθιστά, αποτελεί καταφύγιο, «αναστηλώνει».

Σιγά-σιγά να ξαναβρεί το λέγειν της η μνήμη

Σταδιακή ανασυγκρότηση της μνήμης, της ροής

των αναμνήσεων

Aς σταθούμε στο πλευρό ετούτης της μικρής φωτογραφίας / που είναι ακόμα στον ανθό του μέλλοντός της

Δύο νέοι στο ξεκίνημα πολλά υποσχόμενης ζωής

…νέοι ανώφελα λιγάκι αγκαλιασμένοι

λιγάκι αγκαλιασμένοι: προς χάριν της κοινωνικής συμβατικότητας

ανώφελα: υπό το πρίσμα της ύστερης απώλειας αναδεικνύεται η ματαιότητα

…ενώπιον ανωνύμως ευθυμούσης παραλίας. / Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος; / Θα πεις και πού δεν ήταν τότε θάλασσα

Ευτυχισμένες στιγμές, βυθισμένες στη φθορά της

λήθης του χρόνου

ανωνύμως: απροσδιοριστία χώρου για την

ανάδειξη των συναισθημάτων

Ναύπλιο Εύβοια Σκόπελος: ταξίδια ευτυχίας με ορίζοντα την ανοιχτή και απρόβλεπτη θάλασσα Θα πεις και πού δεν ήταν τότε θάλασσα , (ευθυμούσης παραλίας)

Τότε παντού η ευτυχία της νιότης, παραδομένοι οι αθώοι νέοι στα συναισθήματά τους

θάλασσα: ευμετάβλητη και ασταθής

Τεχνική

Γλώσσα:

Απλή δημοτική με διάσπαρτες λόγιες λέξεις (το λέγειν, ανωνύμως ευθυμούσης), που συνήθως υποδηλώνουν διαθέσεις, παρορμήσεις, συναισθήματα.

Ουσιαστικοποίηση ουδετέρου επιθέτου (στο

πλευρό του ανώφελου)

Απροσδόκητοι συνδυασμοί λέξεων (ανωνύμως

ευθυμούσης παραλίας)

Προφορικότητα που ρέπει στη δραματικότητα

Ελλειπτικότητα

Ύφος

Προσωπική γραφή

Πεζολογία

Οικειότητα, απλότητα, αίσθηση μελαγχολίας, δραματικότητα, ασυνήθιστος λυρισμός

Αποφθεγματικότητα (Όταν μιλάει η αταξία η τάξη να σωπαίνει, στιχ. 2, -έχει μεγάλη πείρα ο χαμός- στιχ. 3)

Στίχος: Ελεύθερος, γοργός και αιχμηρός

Ασυμμετρία

Ποιητική ως σκηνοθεσία

Χώρος: Εσωτερικός, η φωτογραφία εγκιβωτίζει το θαλασσινό τοπίο

Χρόνος: Απροσδιόριστος στο παρόν, η φωτογραφία-μνήμη αναδύει το παρελθόν και συνδιαλέγεται μαζί του

Πρόσωπα: Το ποιητικό υποκείμενο (ποιήτρια;) στοχάζεται και συνδιαλέγεται με κάποιον (τον άντρα της που χάθηκε;, το πρόσωπο της φωτογραφίας; Άλλον;…).  Εναλλαγή προσώπων: γ΄ πληθυντικό, γ΄ ενικό, α΄ πληθυντικό, β΄ ενικό.

Ποιητική ατμόσφαιρα: Σκηνικό που ενεργοποιεί τη διαδικασία της μνήμης. Βίωση πόνου απώλειας, συνειδητοποίηση ματαιότητας, προσφυγή στη μνήμη για αναπλήρωση της απώλειας, ενίσχυση της μνήμης με τη φωτογραφία, κάθαρση μέσα από την αποδοχή της ματαιότητας.

Εκφραστικά μέσα

Ποικίλα

Προσωποποιήσεις: έχει μεγάλη πείρα ο χαμός

Μεταφορές, αιφνιδιαστικά ζεύγη λέξεων: τα λόγια των δακρύων, ανθός του μέλλοντος

Ασύνδετο, χωρίς κόμμα

Οξύμωρο, πικρή ειρωνεία: να δίνει συμβουλές μακροζωίας σε ό,τι έχει πεθάνει

Αντιθέσεις: προσδοκία νιότης, διάψευση ζωής, ευτυχισμένο παρελθόν, πόνος απώλειας στο παρόν

Ιδιότυπη  εικονοπλασία:  ευρηματικός τρόπος, ανανέωσης κλασικών εικονικών μοτίβων, νέα οπτική.

Παράλληλο κείμενο

Κική Δημουλά, Φωτογραφία 1948

Από τη συλλογή «Το λίγο του κόσμου» (1971)

Ποιος είναι ο ρόλος της φωτογραφίας στο παρακάτω ποίημα της Δημουλά; Να τον συγκρίνετε με εκείνον στο Κονιάκ Μηδέν Αστέρων.

Κική Δημουλά,

 Φωτογραφία 1948

Κρατώ λουλούδι μάλλον.

Παράξενο.

Φαίνετ' απ' τη ζωή μου

πέρασε κήπος κάποτε.

Στο άλλο χέρι

κρατώ πέτρα.

Με χάρη και έπαρση.

Υπόνοια καμιά

ότι προειδοποιούμαι για αλλοιώσεις,

προγεύομαι άμυνες.

Φαίνετ' απ' τη ζωή μου

πέρασε άγνοια κάποτε.

Χαμογελώ.

Η καμπύλη του χαμόγελου,

το κοίλο αυτής της διαθέσεως,

μοιάζει με τόξο καλά τεντωμένο,

έτοιμο.

Φαίνετ' απ' τη ζωή μου

πέρασε στόχος κάποτε.

Και προδιάθεση νίκης.

Το βλέμμα βυθισμένο

στο προπατορικό αμάρτημα:

τον απαγορευμένο καρπό

της προσδοκίας γεύεται.

Φαίνετ' απ' τη ζωή μου

πέρασε πίστη κάποτε.

Η σκιά μου, παιχνίδι του ήλιου μόνο.

Φοράει στολή δισταγμού.

Δεν έχει ακόμα προφθάσει να είναι

σύντροφός μου ή καταδότης.

Φαίνετ' απ' τη ζωή μου

πέρασ' επάρκεια κάποτε.

Συ δε φαίνεσαι.

Όμως για να υπάρχει γκρεμός στο

τοπίο,

για να 'χω σταθεί στην άκρη του

κρατώντας λουλούδι

και χαμογελώντας,

θα πει πως όπου να 'ναι έρχεσαι.

Φαίνετ' απ' τη ζωή μου

ζωή πέρασε κάποτε.

(Το λίγο του κόσμου, 1971)