ΙΣΤΟΡΙΑ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ

                                    ΙΣΤΟΡΙΑ Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 : ΑΠΟ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ ΩΣ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΕΡΝΤΕΝ.(565-843)

1.      Οι διάδοχοι του Ιουστινιανού και η κρίση της αυτοκρατορίας (565-610).

α. Εξωτερικά προβλήματα

Εκτός από τα οικονομικά προβλήματα που δημιούργησαν οι πόλεμοι του Ιουστινιανού Α’, οι διάδοχοί του είχαν και εξωτερικά προβλήματα, συγκεκριμένα τις επιδρομές 1) των Σλάβων και των Αβάρων στη Βαλκανική,2) των Λογγοβάρδων στην Ιταλία, 3)των Περσών στην Ανατολή.

1)      Οι Σλάβοι: Τον 6^ο αιώνα εγκαταστάθηκαν βόρεια του Δούναβη και έκαναν επιδρομές εναντίον της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Καθώς όμως δεν ήταν οργανωμένοι, γρήγορα επηρεάστηκαν και παρασύρθηκαν από τους οργανωμένους στρατιωτικά και πολιτικά Αβάρους. Πρόκειται για νομάδες ασιατικής καταγωγής, οι οποίοι δημιούργησαν ένα τεράστιο κράτος από τη Βοημία ως το Δούναβη. Οι Άβαροι μαζί με τους Σλάβους επιτέθηκαν στις ευρωπαϊκές επαρχίες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Στον Ελλαδικό χώρο, τον 7^ο αι. πολλοί Σλάβοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα ενώ οι Άβαροι πάντοτε επέστρεφαν στον τόπο τους μετά τις επιδρομές.

2)      Στην Ανατολή οι Πέρσες και το Βυζάντιο διεκδικούσαν την Αρμενία, περιοχή με μεγάλη στρατηγική και εμπορική σημασία. Η ίδια μάλιστα, προμήθευε με στρατιώτες το Βυζάντιο. Το 591 ο βασιλιάς των Περσών, Χοσρόης ο Β’, υπέγραψε ειρήνη με τον αυτοκράτορα Μαυρίκιο. Ο Μαυρίκιος μετέφερε στρατεύματα στη Βαλκανική, τα σύνορα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας έφτασαν πάλι ως το Δούναβη, στο τέλος του 6^ου αιώνα.

3)      Οι Λογγοβάρδοι, επειδή πιέζονταν από τους Αβάρους, μετανάστευσαν στην Ιταλία και κατέκτησαν πολλά εδάφη της. Έτσι το Βυζάντιο έχασε τα ιταλικά εδάφη του, τα οποία τα έχει ανακτήσει με πολύ κόπο ο Ιουστινιανός. Ο Μαυρίκιος, προσπαθώντας να σώσει τα υπόλοιπα ιταλικά αλλά και τα βορειοαφρικανικά εδάφη της αυτοκρατορίας, ίδρυσε τα εξαρχάτα* της Ραβένας και της Καρχηδόνας. Ο έξαρχος ήταν ο απόλυτος στρατιωτικός και πολιτικός αρχηγός.

* Ήταν διοικητικές περιφέρειες που βρίσκονταν μακριά από το κέντρο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

β) Εσωτερική κρίση και αναρχία

 Οι επιτυχίες του Μαυρίκιου ήταν εφήμερες. Επιπλέον, στα τέλη του 6^ου αι.  εκδηλώθηκαν ανταρσίες και κινήματα γιατί: 1) υπήρχαν πολιτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές αντιθέσεις στην αυτοκρατορία 2) οι μισθοί των στρατιωτικών περικόπηκαν, γεγονός που προκάλεσε τη δυσαρέσκειά τους.  Ο στρατός στασίασε ενώ οι δήμοι* εξεγέρθηκαν. Αυτά τα γεγονότα στέρησαν από το Μαυρίκιο, τόσο το θρόνο όσο και τη ζωή του (602).

 Τον Μαυρίκιο διαδέχθηκε ο Φωκάς, όμως η περίοδος της βασιλείας του ήταν μία εποχή αναρχίας και στρατιωτικών αποτυχιών: 1) Ο δήμος των Πρασίνων ενώ στην αρχή υποστήριζε το Φωκά, στράφηκε εναντίον του. Ο δήμος των Βενέτων τον υπηρέτησε. 2) Ο Πέρσης βασιλιάς ξεκίνησε μακροχρόνιο πόλεμο εναντίον του Βυζαντίου, με πρόφαση το θάνατο του Μαυρίκιου ο οποίος τον είχε ευεργετήσει.

* οι ομάδες - παρατάξεις του ιππόδρομου που κατά τον 5^ο και 6^ο αι. εξελίχθηκαν σε πολιτικές οργανώσεις. Οι σημαντικότεροι δήμοι ήταν οι Πράσινοι και οι Βένετοι και είχαν διαφορετικές πολιτικές αντιλήψεις.

2. Η βασιλεία του Ηρακλείου (610-641). Αποφασιστικοί αγώνες και μεταρρυθμίσεις.

α) Εξωτερικοί κίνδυνοι

Οι επιδρομές Αβάρων και Σλάβων άλλαξαν την εικόνα στη Χερσόνησο του Αίμου. Πόλεις καταστράφηκαν, άνθρωποι θανατώθηκαν, αιχμαλωτίστηκαν ή έφυγαν. Η Θεσσαλονίκη πολιορκήθηκε.

Οι Σλάβοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε κάποιες περιοχές της Ελλάδας που ονομάστηκαν σκλαβηνίες: ήταν νησίδες όπου κατοικούσαν Σλάβοι. Αυτές βρίσκονταν ανάμεσα σε ντόπιους πληθυσμούς. Οι Έλληνες εγκατέλειψαν το εσωτερικό της Χερσονήσου και έμεναν σε παραλιακές περιοχές. Από αυτές τις περιοχές ξεκίνησε η οργάνωση της διοίκησης του Βυζαντίου και εκεί ξεκίνησε και η αφομοίωση των Σλάβων.

Στις αρχές του 7^ου αιώνα ανεβαίνει στο θρόνο ο Ηράκλειος. Εκείνη την εποχή ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους Βυζαντινούς ήταν οι Πέρσες. Είχαν κατακτήσει τη Συρία και τα Ιεροσόλυμα, πήραν τον Τίμιο Σταυρό και τον πήγαν στην πρωτεύουσα της χώρας τους, τη Κτησιφώντα. Τότε ο Ηράκλειος έκανε συνθήκη ειρήνης με το Χαγάνο των Αβάρων και πήγε με το στρατό του στη Μικρά Ασία για να πολεμήσει τους Πέρσες. Η Εκκλησία βοήθησε πολύ τον Ηράκλειο και ηθικά και υλικά. Ο Πατριάρχης Σέργιος δάνεισε  στον Ηράκλειο χρήματα από φιλανθρωπίες και άλλα σκεύη της Εκκλησίας. Οι εκστρατείες του Ηράκλειου είχαν θρησκευτικό χαρακτήρα.

Οι Πέρσες, για αντιπερισπασμό, πολιόρκησαν την Κωνσταντινούπολη. Τους βοήθησαν οι Άβαροι και οι Σλάβοι. Δεν κατάφεραν να πάρουν την Πόλη, με τη βοήθεια της Παναγίας, όπως πίστευαν. Σ’αυτό το γεγονός αναφέρεται ο Ακάθιστος Ύμνος.

Με τη μάχη της Νινευί , οι Πέρσες έχασαν. Ο νέος βασιλιάς Σιρόης έκανε ειρήνη με τους Βυζαντινούς. Το Βυζάντιο ξαναπήρε τα εδάφη που είχε χάσει στην Ανατολή. Δυστυχώς αυτό δεν θα κρατούσε πολύ.

Στην Κωνσταντινούπολη, υποδέχθηκαν θριαμβευτικά τον Ηράκλειο. Το 630 ο ίδιος ύψωσε στα Ιεροσόλυμα τον Τίμιο Σταυρό που ξαναπήρε από τους Πέρσες.

α) Εσωτερική αναδιοργάνωση

Για να κυβερνηθεί καλύτερα το κράτος αποφάσισαν να φτιάξουν τα θέματα. Αρχικά, ήταν στρατιωτικές μονάδες που μετακινούνταν. Όταν εγκαταστάθηκαν κάπου μόνιμα, οι περιοχές όπου έμεναν έγιναν διοικητικές περιφέρειες. Στρατιωτικός και πολιτικός αρχηγός ήταν ο στρατηγός. Οι στρατιώτες διέθεταν στρατιωτόπια  δηλαδή κτήματα τα οποία τα καλλιεργούσαν και με τα έσοδά τους φρόντιζαν το άλογο και τον εξοπλισμό τους. Αυτή η υποχρέωση, μαζί με το κτήμα, περνούσαν από πατέρα σε γιο. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μικρά Ασία στα μέσα του 7^ου αιώνα. Αργότερα, δημιουργήθηκαν και άλλα στη Βαλκανική Χερσόνησο.

Συνέπειες της διοικητικής οργάνωσης με βάση τα θέματα:

Ωφελήθηκε η άμυνα του κράτους γιατί οι στρατιώτες-αγρότες αγωνίζονταν με αυταπάρνηση, γιατί υπερασπίζονταν και την πατρίδα και την ιδιοκτησία τους. Οι μισθοφόροι μειώθηκαν, ενώ ενισχύθηκε η μικρή και μεσαία ιδιοκτησία, γιατί τα χωράφια των μεγαλογαιοκτημόνων αποδεκατίστηκαν μετά από τις επιδρομές των Αβάρων και των Σλάβων. Τα μικρά χωράφια που δημιουργήθηκαν από την τεράστια ιδιοκτησία των μεγαλογαιοκτημόνων, τα πήραν οι ελεύθεροι αγρότες ή οι ακτήμονες γεωργοί. Έτσι είχαμε αλλαγή στις κοινωνικές τάξεις του Βυζαντίου. Οι ελεύθεροι αγρότες οργανώθηκαν σε κοινότητες χωρίων και έγιναν μια δυνατή κοινωνική τάξη.

Αλλαγές είχαμε και στην εξουσία. Ο αυτοκράτορας ήταν υπεύθυνος για όλες τις κρατικές υπηρεσίες, ο Λογοθέτης του Γενικού είχε την ευθύνη των οικονομικών και ο Λογοτέχνης του δρόμου έγινε ένα είδος πρωθυπουργού.

γ) Εξελληνισμός του κράτους

Επίσημη γλώσσα είναι πλέον τα Ελληνικά, αντικαθιστώντας τα Λατινικά. Ο Ηράκλειος ονομάζεται Βασιλεύς πιστός εν Χριστώ, εγκαταλείποντας τους ρωμαϊκούς τίτλους.

3. Η εμφάνιση του Ισλάμ

α) Η προϊσλαμική Αραβία

Πριν εμφανιστεί το Ισλάμ, στη Νότια Αραβία, η κοινωνία ήταν αγροτική, ενώ στη Βόρεια Αραβία, οι κάτοικοι ήταν χωρισμένοι σε φυλές, ήταν νομάδες που έκαναν εμφύλιους πολέμους και λήστευαν τα καραβάνια που περνούσαν από την περιοχή τους. Βέβαια, η Βυζαντινή αυτοκρατορία δεν κινδύνευε από αυτούς τους νομάδες.

β) Η οργάνωση των Αράβων

Ο Μωάμεθ, που ήταν οδηγός καραβανιών, έφτιαξε μία νέα θρησκεία, συνδυάζοντας το Χριστιανισμό και τον Ιουδαϊσμό. Αυτή η νέα θρησκεία ονομάστηκε Ισλάμ. Από το 613 άρχισε να διδάσκει δημόσια τη νέα θρησκεία και κατηγορούσε τους συμπατριώτες του ως ειδωλολάτρες. Γι’αυτό το λόγο τον έδιωξαν από τη Μέκκα, την πατρίδα του, το 622. Κατέφυγε στη Μεδίνα. Το έτος 622, τότε που ο Μωάμεθ έφυγε από τη Μέκκα και πήγε στη Μεδίνα, ονομάζεται έτος της Εγίρας. Από το 622 άρχισε να κυριαρχεί το Ισλάμ και αυτό το έτος είναι η αρχή του χρονολογικού συστήματος των Αράβων. Ο Μωάμεθ κατόρθωσε να επιβάλλει τη διδασκαλία του και να ενώσει τις Αραβικές φυλές. Όσοι πίστευαν στη νέα θρησκεία, ονομάστηκαν Μουσουλμάνοι και το ιερό βιβλίο τους ήταν το Κοράνιο. Οι Μουσουλμάνοι έκαναν ιερό πόλεμο ( τζιχάντ) , γιατί πίστευαν ότι είχαν υποχρέωση να διαδώσουν τη θρησκεία τους στους άπιστους, με το σπαθί. Θεωρούσαν ότι έτσι θα εξασφάλιζαν μία θέση στον Παράδεισο. Με τον ιερό πόλεμο το Ισλάμ εξαπλώθηκε γρήγορα.

Το Ισλάμ είχε πολλά στοιχεία και από τη Χριστιανική και από την  Ιουδαϊκή θρησκεία. Το Κοράνιο, καθόριζε όχι μόνο τη θρησκευτική συμπεριφορά των πιστών αλλά και τον τρόπο ζωής τους, τα καθήκοντα τους και τους νόμους που έπρεπε να τηρούν. Το κράτος γίνεται θεοκρατικό ( ο ανώτερος άρχοντας είναι και θρησκευτικός άρχοντας). Όποιος παραβιάζει τους ιερούς κανόνες δικάζεται από τον Μουφτή ή τον Καδή, σύμφωνα με τους νόμους του Κορανίου.

Ο ρόλος του Χαλίφη: Μετά το θάνατο του Μωάμεθ, τη θέση του πήρε ο Χαλίφης που ήταν ο τοποτηρητής του Προφήτη (δηλαδή του Μωάμεθ). Ήταν θρησκευτικό πρότυπο για τους πιστούς αλλά και αρχηγός του κράτους. Επίσης ήταν υπεύθυνος για την εφαρμογή του Κορανίου.

4) Οι αραβικές κατακτήσεις και οι συνέπειές τους.

α) Η αραβική εξάπλωση. Σχεδόν δυο χρόνια μετά το θάνατο του Μωάμεθ, οι Άραβες κατέλαβαν πολλές χώρες της Εγγύς Ανατολής. Εξαπλώθηκαν πολύ γρήγορα γιατί: 1) Οι Βυζαντινοί και οι Πέρσες είχαν εξαντληθεί γιατί πολεμούσαν μεταξύ τους. 2) Η αίρεση του Μονοφυσιτισμού ήταν αιτία διαμάχης μεταξύ των κεντρικών και των  ανατολικών επαρχιών του Βυζαντίου. Περιοχές που κατέκτησαν οι Άραβες: Συρία, Περσία, Παλαιστίνη, Μεσοποταμία, Περσία, Αρμενία, Αίγυπτος ( που ήταν και ο σιτοβολώνας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), Βόρεια Αφρική, Βησιγοτθική Ισπανία. Όμως το πέρασμά τους στη Δύση το σταμάτησαν  οι Φράγκοι, στο Πουατιέ το 732.

β) Ο πόλεμος στη θάλασσα και οι πολιορκίες της Κωνσταντινούπολης.

Στα μέσα του 7^ου αιώνα, ο χαλίφης Μωαβίας κατάλαβε ότι για να καταλάβει το Βυζάντιο, έπρεπε να νικήσει το Βυζαντινό στόλο. Φρόντισε για τη ναυπήγηση στόλου και στην πρώτη ναυτική εκστρατεία του, κατέλαβε την πρωτεύουσα της Κύπρου, την Κωνσταντία. Μετά κυρίευσε τη Ρόδο και την Κω, ενώ ο σκοπός του ήταν η άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Όταν βασίλευε ο Κωνσταντίνος Δ’ κατάφερε να σταματήσει την εξάπλωση του Ισλάμ (των Αράβων). Στην πρώτη επιδρομή ( 674-678) οι Άραβες προσπάθησαν να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη. Απέτυχαν γιατί ο στόλος τους καταστράφηκε από το υγρό πυρ, που ήταν όπλο των Βυζαντινών. Ο Μωαβίας υπέγραψε ταπεινωτική ειρήνη με τους Βυζαντινούς. Η δεύτερη επιδρομή (717) θα φέρει τους Άραβες πάλι μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης. Όμως πάλι σώθηκε, εξαιτίας τους γενναίου αγώνα των κατοίκων της και λόγω του υγρού πυρός. Οι Άραβες δεν ξαναπροσπάθησαν να την κατακτήσουν.

γ) Οι αραβοβυζαντινές συγκρούσεις στη Μ. Ασία και την Ανατολική Μεσόγειο.

Οι Άραβες αφού δεν κατάφεραν να κατακτήσουν την κωνσταντινούπολη, μετέφεραν τον πόλεμο στη Μ. Ασία. Στις αρχές του 9^ου αι. η Βυζαντινή Αυτοκρατορία απαλλάχθηκε από το φόβο των Αράβων, οι οποίοι είχαν να φροντίσουν τώρα τις εσωτερικές διαμάχες τους. Όμως το 821-823, επειδή 1)υπήρχε αναστάτωση στο Βυζάντιο λόγω της εξέγερσης του Θωμά Σκλάβου ενώ 2) οι Βυζαντινοί παραμέλησαν το στρατό τους, οι Άραβες βρήκαν την ευκαιρία να καταλάβουν την Κρήτη και να κάνουν απόβαση στη Σικελία.

Μερικά χρόνια μετά, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος έδωσε σκληρούς αγώνες εναντίον των Αράβων στη Μικρά Ασία. Όμως ηττήθηκε από τους Άραβες και πολύ γνωσή στην επική ποίηση είναι η καταστροφή του Αμορίου (838), που ήταν και η ιδιαίτερη πατρίδα του Θεόφιλου.

Οι συνέπειες αυτού του αγώνα εναντίον των Αράβων ήταν: 1) Οι Άραβες κατέλαβαν τη Μεσόγειο και έτσι αποτελεί πλέον παρελθόν η ελληνορωμαϊκή κυριαρχία εκεί. 2) Οι Βυζαντινοί σταματούν να είναι οι μόνοι θαλασσοκράτορες και συγκυριαρχούν με τους Άραβες στη Μεσόγειο. Παράλληλα τα θαλάσσια σύνορα του Βυζαντίου περιορίστηκαν, έφτασαν μέχρι τη γραμμή Κρήτη-Κύπρος Λυκία/Κιλικία. 3) Το εμπόριο περιορίστηκε και μειώθηκε σημαντικά ο πληθυσμός στα νησιά και τις ακτές του Αιγαίου, επειδή ήταν πολύ συχνές οι επιδρομές (κούρσα) των Αράβων. 4) Οι Άραβες όμως πραγματοποιούσαν επιδρομές και στη στεριά με αποτέλεσμα να περιοριστεί και εκεί το εμπόριο και η αγροτική παραγωγή.

5) Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ

α) Συνθήκες εκδήλωσης της εικονομαχίας

Πρωτεργάτες της Εικονομαχίας ήταν οι Ίσαυροι Λέων Γ’ και Κωνσταντίνος Ε’ οι οποίοι συνεργάστηκαν με τον ανώτερο κλήρο. Αλλά η εικονομαχία δεν ήταν μόνο προϊόν της βούλησης των δύο αυτοκρατόρων. Είχε και ιδεολογική βάση, η οποία ήταν οι ανεικονικές αντιλήψεις των κατοίκων των ανατολικών επαρχιών της αυτοκρατορίας. Πίστευαν ότι η απεικόνιση του Θείου σε εικόνες δεν συμβαδίζει με τη χριστιανική διδασκαλία. Επιπλέον, οι πιστοί κατά τη λατρεία των εικόνων κατέφευγαν σε υπερβολές, για τις οποίες πολλοί αντιδρούσαν.

Τα μέτρα που πήραν οι αυτοκράτορες, επηρεάστηκαν από τις κρίσιμες καταστάσεις που επικρατούσαν: 1) τα αραβικά πλοία όργωναν τις βυζαντινές θάλασσες και έκαναν λεηλασίες ενώ παρέλυσαν το εμπόριο και απείλησαν την ίδια την Κωνσταντινούπολη. 2) Στις Βυζαντινές επαρχίες στη Βαλκανική, είχαν εισέλθει οι Σλάβοι και οι Βούλγαροι.

Εξαιτίας των παραπάνω συνθηκών, η τύχη των ανατολικών επαρχιών εξαρτήθηκε  από τους στρατιώτες-αγρότες των θεματικών στρατών της Μ. Ασίας. Αυτοί οι στρατιώτες δεν δέχονταν ότι μπορεί να αναπαρασταθεί το Θείο. Η δυναστεία των Ισαύρων απέρριπτε, λοιπόν, την εικονολατρεία για να στηρίξει τους θεματικούς στρατούς στη Μ. Ασία που ήταν εναντίον της λατρείας των εικόνων.

β) Έναρξη της εικονομαχίας

 Αφορμή για να αρχίσει η εικονομαχία ήταν ένας σεισμός με επίκεντρο τη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Θήρας και Θηρασίας. (726). Θεώρησαν ότι επρόκειτο για θεία οργή λόγω της εικονολατρείας που ήταν εκδήλωσης ειδωλολατρείας. Το 726 ο Λέων ο Γ’ άρχισε την επίθεση εναντίον των εικόνων. Έδωσε διαταγή να απομακρύνει ο στρατός την εικόνα του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη. Το πλήθος αντέδρασε με οδομαχίες. Ο στόλος από το Θέμα της Ελλάδας στράφηκε εναντίον του Λέοντος αλλά νικήθηκε στον Ελλήσποντο.

 Το 730 εκδίδεται το πρώτο επίσημο διάταγμα εναντίον των εικόνων που προέβλεπε την καταστροφή των εικόνων και την τιμωρία των εικονόφιλων. Οι εικονόφιλοι βασανίστηκαν, εξορίστηκαν ή δημεύτηκαν οι περιουσίες τους.

  Η εκκλησία της Ρώμης αντέδρασε στο διάταγμα αυτό και ο πάπας δυσαρεστημένος από τους Βυζαντινούς θα στραφεί προς τους Φράγκους και ενώ θα κλονιστούν οι σχέσεις του με το Βυζάντιο.

γ) Κορύφωση της εικονομαχίας

  Η εικονομαχία κορυφώθηκε όταν κυβερνούσε ο Κωνσταντίνος ο Ε’, ο οποίος κυνήγησε ανελέητα τα μοναστήρια και τους μοναχούς που ήταν εικονολάτρες. Με τη σύνοδο της Ιέρειας (754) η εκστρατεία αυτή γινόταν πλέον νόμιμα. Η σύνοδος αυτή καταδίκασε την εικονολατρεία και αναθεμάτισε τους εικονολάτρες. Το 787 όμως όταν βασίλευαν ο Κωνσταντίνος ΣΤ’ και η Ειρήνη, η Ζ’ Οικουμενική Σύνοδος καταδίκασε την εικονομαχία.

δ) Αναζωπύρωση και τέλος της Εικονομαχίας.

  Η εικονομαχία αναζωπυρώθηκε από τους αυτοκράτορες Λέοντα Ε’ και Θεόφιλο, δεν ήταν όμως τόσο έντονη όσο την πρώτη περίοδο. Τελικά, το 843 η σύνοδος που συγκλήθηκε από τη Θεοδώρα (μητέρα του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ’) στην Κωνσταντινούπολη αποφάσισε να ξαναγυρίσουν οι εικόνες στη λατρεία των χριστιανών. Το κράτος απέτυχε οριστικά πλέον να επιβληθεί στην εκκλησία.

6. ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

α. Η οικονομία (6^ος-9^ος αι.)

  Οι επιδημίες, οι φυσικές καταστροφές, οι πολεμικές απώλειες, οι εχθρικές επιθέσεις, έφεραν μείωση του πληθυσμού. Όμως παρόλη την οικονομική και δημογραφική κρίση,  πολλές πόλεις κατάφεραν να επιβιώσουν, όπως η Έφεσος και η Νίκαια όπου και στις δύο ανθούσε το εμπόριο και η βιοτεχνία.

   Όμως οι δραστηριότητες στις πόλεις περιορίζονται και το εξωτερικό εμπόριο παρακμάζει. Οι Άραβες ελέγχουν τα λιμάνια, τα εμπορικά κέντρα της Συρίας και της Αιγύπτου και τους χερσαίους δρόμους του εμπορίου με την Ανατολή. Βέβαια, όταν ήταν περίοδος ανακωχής, οι Άραβες και οι Βυζαντινοί είχαν εμπορικές σχέσεις. Οι Βυζαντινοί όμως πρέπει να μοιράζονται τα κέρδη τους με τους Άραβες, στους οποίους καταβάλλουν τελωνειακούς δασμούς. Το εμπόριο με τη Δύση, μειώνεται χωρίς όμως να σταματήσει εντελώς. Οι θαλάσσιοι δρόμοι όμως είναι επικίνδυνοι λόγω των πειρατών.

 Στα τέλη του 8^ου και τις αρχές του 9^ου ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας αυξάνεται, η οικονομία και το εμπόριο ακμάζουν. Ο Νικηφόρος Α’ παίρνει οικονομικά μέτρα, γνωστά με το όνομα κακώσεις: 1) Ακυρώθηκαν οι φοροαπαλλαγές και οι πολίτες γράφτηκαν στους φορολογικούς καταλόγους 2) Επιβλήθηκε καπνικός φόρος στους πάροικους των μονών και των ναών και στα φιλανθρωπικά ιδρύματα. 3) Κάθε χωριό είχε τη συλλογική ευθύνη για τη συγκέντρωση των φόρων από όλους τους χωριανούς. 4) Απαγορεύτηκε η τοκογλυφία 5) Δημιουργήθηκαν κλήροι για τους ναύτες στρατιώτες της Μ. Ασίας. 6) Υποχρεώθηκαν οι ναύκληροι ( πλοιοκτήτες) της Κωνσταντινούπολης να δανειστούν από το κράτος με υψηλό επιτόκιο. Αυτό το μέτρο επιβλήθηκε για να αναπτυχθεί το εμπόριο και η ναυσιπλοϊα.

β) Στρατιωτικοποίηση και εποικισμοί

           Από τα μέσα του 7^ου ως τα μέσα του 9^ου αι. υπάρχει κρίση στο Βυζάντιο. Η βυζαντινή κοινωνία στρατιωτικοποιείται ( είναι έντονη η παρουσία του στρατού στην κοινωνία). Αυτή εκφράστηκε με την ύπαρξη οικογενειακών επωνύμων και πολλών κάστρων. Τα επώνυμα ανήκουν σε στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες. Τα κάστρα, τα οποία χτίζονται σε δυσπρόσιτες περιοχές, αντικαθιστούν τις πόλεις που παρακμάζουν. Άλλο ένα στοιχείο που αποδεικνύει την στρατιωτικοποίηση είναι η επέκταση των θεμάτων. Παλαιότερα θέματα διχοτομούνται (Μ.Ασία) ή δημιουργούνται νέα θέματα (Βαλκανική). Δημιουργήθηκαν και ναυτικά θέματα με τα οποία προστατεύτηκαν και οι παραλιακές περιοχές.

 Προβλήματα αντιμετώπισε η Βυζαντινή Αυτοκρατορία με τους Σλάβους που είχαν εγκατασταθεί  στις ευρωπαϊκές επαρχίες. Το Βυζάντιο χρησιμοποίησε αποικιστική πολιτική, δηλαδή πολλοί Σλάβοι μεταφέρθηκαν από τις σκλαβηνίες στην Μ. Ασία και αντίστροφα. Οι Σλάβοι ενσωματώθηκαν στη βυζαντινή αυτοκρατορία και αφομοιώθηκαν.

γ) Το κίνημα του Θωμά του Σλάβου

  Όταν βασίλευε ο Μιχαήλ Β’ εκδηλώθηκε το κίνημα του Θωμά του Σλάβου, το 821 στην Μ. Ασία. Ο Θωμάς στέφθηκε αυτοκράτορας από το ν πατριάρχη Αντιοχείας, παρουσιάστηκε ως εικονόφιλος, προστάτης των φτωχών που θα τους απάλλασε από την φορολογία. Το κίνημά του προκάλεσε αναταραχή στην ύπαιθρο αρχικά, στο στρατό και στην πόλη, αργότερα. Από τα 6 θέματα της Μ.Ασίας, μόνο τα 2 έμειναν πιστά στο αυτοκράτορα Μιχαήλ. Ο Θωμάς πέρασε στην Ευρώπη και πολιόρκησε την πρωτεύουσα. Ο Θωμάς ηττήθηκε γιατί 1) ήταν απόρθητα τα τείχη της αυτοκρατορίας, 2) πολλοί λιποτάκτησαν από το στρατό του Θωμά 3) ο στόλος του ηττήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. 4) του επιτέθηκαν οι Βούλγαροι, με τους οποίους είχε συμμαχήσει ο Μιχαήλ Β’. Ο Θωμάς έλυσε την πολιορκία, διέφυγε αλλά τον Οκτώβρη του 823 συνελήφθη και θανατώθηκε.

 Το κίνημα του Θωμά δεν ήταν λαϊκή εξέγερση ή κοινωνική επανάσταση αλλά εμφύλιος πόλεμος, για να ικανοποιηθούν οι φιλοδοξίες του Θωμά, τα κίνητρά του. Άλλοι λόγοι ήταν ο ανταγωνισμός μεταξύ των βυζαντινών επαρχιών με την κεντρική εξουσία  και η διαμάχη για τις εικόνες.

7. ΣΛΑΒΟΙ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΟΙ

α. Σκλαβηνίες

  Σκλαβηνίες  ονομάζονται οι περιοχές όπου είχαν εγκατασταθεί μόνιμα οι Σλάβοι. Αυτές βρίσκονταν στη χερσόνησο του Αίμου. Ήταν αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού και άλλες είχαν μικρότερη έκταση, άλλες μεγαλύτερη. Οι σκλαβηνίες στη βορειοδυτική πλευρά της χερσονήσου του Αίμου έγιναν αργότερα τα κράτη των Σέρβων και των Κροατών. ‘Όταν ήταν βασιλιάς ο Βασίλειος ο Α’, οι δύο αυτοί λαοί εκχριστιανίστηκαν. Την ίδια εποχή δηλαδή τον 9^ο αιώνα, στη νοτιοδυτική πλευρά της χερσονήσου του Αίμου, οι σκλαβηνίες άρχισαν να ενσωματώνονται στα Βυζαντινά θέματα. Αρχικά ήταν ημιαυτόνομες και πλήρωναν φόρο υποτέλειας.

β. Η ίδρυση του κράτους των Βουλγάρων

 Όταν βασίλευε ο Κωνσταντίνος Δ’ ιδρύθηκε το κράτος των Βουλγάρων στη Χερσόνησο του Αίμου. Οι Βούλγαροι είχαν ξεκινήσει από τις ασιατικές ακτές και είχαν φτάσει στις εκβολές του Δούναβη. Νικούν τους Βυζαντινούς και κατακτούν τις περιοχές μεταξύ Δούναβη, Αίμου και Εύξεινου Πόντου. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, τους καταβάλει ετήσιες χορηγίες. Αυτή ήταν μία σωστή πράξη εκ μέρους του αυτοκράτορα γιατί στην συγκεκριμένη περιοχή είχαν διεισδύσει ήδη οι Σλάβοι, οπότε η περιοχή είχε φύγει από την αυτοκρατορική κυριαρχία, έτσι και αλλιώς.

 Αργότερα οι Βούλγαροι βοήθησαν το Λέοντα Γ’ να αντιμετωπίσει τους Άραβες όταν αυτοί είχαν βρεθεί μπροστά στα τείχη της Κωνσταντινούπολης.

 Τον 8^ο αι. ο Κωνσταντίνος Ε’ προσπάθησε να καταλύσει το Βουλγαρικό κράτος. Αυτός ο πόλεμος είχε αρνητικές συνέπειες για τους Βούλγαρους γιατί ταυτόχρονα αντιμετώπιζαν και μία εσωτερική πολιτική κρίση: συγκρούονταν οι φιλοβυζαντινοί με τους αντιβυζαντινούς. Το αποτέλεσμα ήταν η βυζαντινή αυτοκρατορία να κατακτήσει ξανά τη χερσόνησο του Αίμου αλλά ο αυτοκράτορας δεν κατόρθωσε να καταλύσει ολόκληρο το Βουλγαρικό κράτος.

γ. Η Βουλγαρία υπό τον Κρούμο.

 Στις αρχές του 9^ου αι. η Βουλγαρία η Βουλγαρία πήρε αβαρικά εδάφη και ισχυροποιήθηκε. Ο χάνος Κρούμος ξεκίνησε τις εχθροπραξίες μεταξύ Βούλγαρων και Βυζαντινών. Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α’ εκστράτευσε εναντίον των Βουλγάρων. Αν και προχώρησε αρκετά μέσα στα Βουλγαρικά εδάφη, στον Αίμο ο στρατός του αποδεκατίστηκε και ο ίδιος σκοτώθηκε. Σύντομα ο Κρούμος επιτέθηκε ξανά στη Βυζαντινή αυτοκρατορία, κατακτώντας τα λιμάνια του Εύξεινου Πόντου. Έφτασε μέχρι τα τείχη της Κωνσταντινούπολης αλλά πέθανε ξαφνικά και έτσι το Βυζάντιο σώθηκε από ένα σημαντικό αντίπαλο. Ο διάδοχος του Κρούμου, Ομουρτάγ, σύναψε 30ετή ειρήνη.

δ. Η οργάνωση του Βουλγαρικού κράτους

Ως τον 9^ο αι. , στη διακυβέρνηση του Βουλγαρικού κράτους συμμετέχουν και Πρωτοβούλγαροι και Σλάβοι, τα δύο φύλα δηλαδή που αποτέλεσαν το Βουλγαρικό έθνος. Ο χάνος και η πρωτοβουλγαρική αριστοκρατία ασχολούνταν με την  κρατική πολιτική, ενώ οι αρχηγοί των σκλαβηνιών συμμετείχαν ως ένα βαθμό στη διοίκηση και φρόντιζαν ώστε οι περιοχές τους να έχουν σχετική αυτονομία. Πρόκειται λοιπόν για δυαρχία, ( δύο έθνη, δύο αρχηγοί).

Κατά τη διάρκεια του 9^ου αι. η δύναμη των σλάβων αρχηγών περιορίστηκε. ‘Όμως επειδή οι Σλάβοι ήταν περισσότεροι, οι Βούλγαροι εκσλαβίστηκαν (δηλαδή υιοθέτησαν τη γλώσσα των Σλάβων και άλλες συνήθειές τους). Τελικά, οι Σλάβοι υποτάχθηκαν στην εξουσία των Πρωτοβούλγαρων αλλά αφομοίωσαν εθνολογικά τους Βούλγαρους.

8. Το φραγκικό κράτος υπό τις δυναστείες των Μεροβιγγείων και των Καρολίδων. (το κεφάλαιο παραλείπεται από την ύλη.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ.

1.      Προοίμιο της ακμής του Βυζαντινού κράτους ( 843-867)

 Όταν βασίλευε ο Μιχαήλ Γ’ (842-867) αναπτύχθηκαν η παιδεία και η οικονομία ενώ οι Βυζαντινοί νίκησαν τους Άραβες στη Μ. Ασία.

 α. Ο εκχριστιανισμός των Σλάβων

1) Οι Βυζαντινοί, αυτή την περίοδο, επιδιώκουν τον εκχριστιανισμό των Σλάβων. Αρχικά, όταν οι Ρώσοι πραγματοποίησαν μία αποτυχημένη επίθεση εναντίον της Κωνσταντινούπολης (860), οι Βυζαντινοί ιεραπόστολοι ξεκίνησαν να διδάσκουν το χριστιανισμό στο νεοσύστατο Ρωσικό κράτος.

 2) Το 863, οι Βυζαντινοί στέλνουν ιεραποστόλους στη Μοραβία, μετά από πρόσκληση του ηγεμόνα της χώρας, Ραστισλάβου. Επικεφαλείς της πρεσβείας ήταν τα αδέλφια Κωνσταντίνος-Κύριλλος και Μεθόδιος, από τη Θεσσαλονίκη. Ο πρώτος ήταν λόγιος και γνώστης της σλαβονικής, αρχαίας σλαβικής γλώσσας. Ο Κωνσταντίνος 1) μετέφρασε την Αγία Γραφή στα σλαβονικά και 2) επινόησε το γλαγολιτικό αλφάβητο. Όμως οι μαθητές τους εκδιώχθηκαν και ο φραγκικός κλήρος επικράτησε. Παρόλα αυτά, οι δύο ιεραπόστολοι κατόρθωσαν να μεταδώσουν το Βυζαντινό πολιτισμό στους Σλάβους και έθεσαν τις βάσεις για την εθνική φιλολογία τους.

 3) Οι Βούλγαροι ζήτησαν ιεραπόστολους από τον πάπα όμως το Βυζάντιο αντέδρασε και προσπάθησε να αποτρέψει την πιθανή επιρροή που θα ασκούσε η Δύση στη Βουλγαρία. Συγκεκριμένα, οι Βυζαντινοί απέκλεισαν τα σύνορα και τα παράλια της Βουλγαρίας και ο ηγεμόνας τους, Βόρης, αναγκάστηκε να πράξει όπως επιθυμούσαν οι Βυζαντινοί: Το 864 βαπτίστηκε στην Κωνσταντινούπολη, ονομάστηκε Μιχαήλ και ανάδοχός του ήταν ο Βυζαντινός αυτοκράτορας.

β) Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο εκκλησιών και το πρώτο Σχίσμα

 Μετά το βάπτισμα του Βούλγαρου ηγεμόνα, η Βυζαντινή εκκλησία οργάνωσε τη Βουλγαρική, όπως υπέδειξε ο Βυζαντινός πατριάρχης Φώτιος. Οι βούλγαροι ευγενείς (βογιάροι) υπερασπίζονταν την εθνική θρησκεία τους, όμως ο Βόρης επέβαλε τη χριστιανική. Όμως απογοητεύτηκε όταν τη διοίκηση της Βουλγαρικής εκκλησίας ανέλαβε ένας Έλληνας επίσκοπος. Αυτό το γεγονός τον ώθησε να ζητήσει ξανά τη βοήθεια της Ρώμης. Όμως ο Βυζαντινός αυτοκράτορας και ο πατριάρχης Φώτιος επενέβησαν πάλι και αναχαίτισαν την επέμβαση της Ρώμης. Επιπλέον κατηγόρησαν τη Ρωμαιοκαθολική εκκλησία για παρεκκλίσεις σε θέματα χριστιανικής λατρείας και συγκεκριμένα για το δόγμα ότι το Άγιο Πνεύμα προέρχεται και από τον Υιό (filioque). Η Σύνοδος του 867 απέρριψε αυτό το δόγμα και αναθεμάτισε τον πάπα Νικόλαο. Έτσι δημιουργήθηκε το Πρώτο Σχίσμα. Το 870 πραγματοποιήθηκε νέα σύνοδος στην Κωνσταντινούπολη κατά την οποία αποφασίστηκε ότι η εκκλησία της Βουλγαρίας ανήκει (υπάγεται) στο πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης.

2.      Οικονομία (το διαβάζουμε από το βιβλίο)

3.      Κοινωνία

α . Η ανώτατη αριστοκρατία

 Τον 8^ο αιώνα η κυρίαρχη τάξη στο Βυζάντιο αλλάζει. Το κράτος προσπαθεί να αντικαταστήσει τους μεγαλογαιοκτήμονες με μια αριστοκρατία που θα πληρώνεται για τα αξιώματα που κατέχει. Οι νέοι γαιοκτήμονες πηγαίνουν, λοιπόν, στην Κωνσταντινούπολη για να αποκτήσουν ένα αξίωμα και να ενταχθούν στην παραπάνω αριστοκρατία.

 Στα τέλη του 10^ου αιώνα η παλιά αριστοκρατία της γης και η νέα αριστοκρατία των αξιωμάτων συνδέονται με επιγαμίες και θα συναποτελέσουν μία κυρίαρχη τάξη. Σ’αυτή την τάξη κυρίαρχη θέση έχουν οι βασιλικοί  που κατέχουν τα κυριότερα στρατιωτικά και πολιτικά αξιώματα και είναι πρωταγωνιστές στην κοινωνία και την οικονομία της Πόλης. Είναι φιλόπλουτοι, γιατί ξέρουν πως κάποια στιγμή ο αυτοκράτορας δεν θα τους ευνοεί πια.

 Οι αγρότες και ο δήμος (ο λαός) πιέζονταν από τους μεγαλογαιοκτήμονες που ονομάζονταν αλλιώς δυνατοί. Σταδιακά οι πρώτοι θα βρεθούν υπό την προστασία των δυνατών, δηλαδή υποχρεώνονταν να πληρώνουν φόρο σε είδος στους δυνατούς ή να εργάζονται στα χωράφια τους.

β . Η μεσαία τάξη

 Τον 10^ο και 11^ο αι. μία νέα τάξη διαμορφώνεται η εμποροβιοτεχνική. Αυτή βοήθησε στην οικονομική άνθηση του Βυζαντίου και ιδιαίτερα στην αύξηση της νομισματικής κυκλοφορίας (από το 10^ο αι. και μετά). Την τάξη αυτή αποτελούσαν μεγαλέμποροι που έκαναν μακρινά ταξίδια και εμπορεύονταν πολύτιμα προϊόντα της Ανατολής ( καρυκεύματα, πολύτιμους λίθους, υφάσματα), με μεγάλα κέρδη. Οι δύναμή τους ήταν τόση, ώστε ανέβαζαν ή κατέβαζαν αυτοκράτορες από το θρόνο, (π.χ το Μιχαήλ Ε’ Καλαφάτη). Επίσης τα μέλη αυτής της τάξης συμμετείχαν στην Σύγκλητο.

γ . Η κοινωνία του χωριού και η πάλη κατά των δυνατών

 Το Βυζαντινό χωρίον (κοινότητα) που εμφανίζεται τον 6^ο αι. αποτελείται από διάφορες κοινωνικές ομάδες. Κυριαρχεί σ’αυτό ο ιερέας. Την οικονομική δύναμη κατείχαν οι δυνατοί, ενώ το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του το αποτελούσαν οι ελεύθεροι μικροϊδιοκτήτες που τους βοηθούσαν οι δούλοι τους. Στα τέλη του 8^ου αι. εμφανίζεται μία νέα αριστοκρατία (μεγαλογαιοκτήμονες) η οποία συμμετέχει ενεργά στη διοίκηση και πλουτίζει συνεχώς. Οι μικροκαλλιεργητές, επειδή πληρώνουν πολλούς φόρους, προτιμούν να δώσουν τα χωράφια τους στους δυνατούς και να γίνουν πάροικοί  τους χάνοντας έτσι, με τη θέλησή τους, την ελευθερία τους η οποία όμως συνοδευόταν από αβάσταχτους φόρους.

 Ο φόρος των γεωργών που άφηναν τη γη τους, θα επιβαρύνει τους γείτονές τους οι οποίοι επειδή δεν μπορούσαν να τους πληρώσουν, εγκατέλειπαν και οι ίδιοι τα χωράφια τους.

 Η δυναστεία των Μακεδόνων αγωνίστηκε εναντίον των δυνατών. Το μεγαλύτερο πλήγμα εναντίον τους, ήταν το αλληλέγγυον. Πρόκειται για ένα νόμο που υποχρέωνε τους εύπορους γείτονες (τους δυνατούς) να πληρώνουν  τους φόρους των φτωχών αγροτών της κοινότητάς τους.

4.      ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

α . Η διοίκηση

 Στις αρχές του 10^ου αι. τα θέματα αυξάνονται και γίνεται πιο απλή η πολιτική που ακολουθείται στην επαρχιακή διοίκηση.

 Το κράτος προσαρμόζεται συνεχώς στα νέα δεδομένα και η ιεραρχία των υπαλλήλων γίνεται πιο πολύπλοκη. Ιδρύονται νέες υπηρεσίες, οι υπάλληλοι αποκτούν νέα αξιώματα ενώ τα παλιά παρακμάζουν ή τροποποιούνται. Η γραφειοκρατία ακμάζει. Η διοίκηση, έτσι, γίνεται πολύπλοκη. Την κατευθύνει ο αυτοκράτορας άρα όλες οι εξουσίες συγκεντρώνονται στο πρόσωπό του. (απόλυτος συγκεντρωτισμός).

 Ο αυτοκράτορας, που θεωρείται εκλεκτός του Θεού και βρίσκεται υπό την προστασία της θείας πρόνοιας και είναι η κεφαλή της δημόσιας διοίκησης, αρχηγός του στρατού, ανώτατος δικαστής, ο μοναδικός νομοθέτης, προστάτης της Εκκλησίας και φύλακας της ορθοδοξίας. Η ηθική και η παράδοση (δηλαδή οι άγραφοι νόμοι) περιορίζουν την εξουσία του αυτοκράτορα. Επίσης οι νόμοι που ήδη ισχύουν, τον δεσμεύουν, όμως μπορεί ο ίδιος να τους καταργήσει και να εκδόσει νέους.

 Η δυναστεία των Μακεδόνων έδωσε μία σταθερότητα στην εξουσία και ακόμη και οι ευκλεείς σφετεριστές ή κηδεμόνες της εξουσίας ( Ρωμανός Λακαπηνός, Νικηφόρος Φωκάς, Ιωάννης Τζιμισκής) δεν διατάραξαν αυτή τη σταθερότητα και σεβάστηκαν τα δικαιώματα των νόμιμων αυτοκρατόρων και οι ίδιοι απέκτησαν τους τίτλους βασιλεοπάτωρ, καίσαρ,συμβασιλεύς.

 β . Οι σχέσεις κράτους – Εκκλησίας

  Πρόκειται για ένα θέμα αμφιλεγόμενο, με πολλές απόψεις που το αφορούν. Πολλοί υποστήριξαν ότι ,όταν το κράτος επιβλήθηκε στο θέμα της Εικονομαχίας, οι πατριάρχες υποτάχθηκαν στους αυτοκράτορες. Μάλιστα αρκετοί από αυτούς καθαιρέθηκαν ( Φώτιος, Ιγνάτιος), ενώ σε δύο περιπτώσεις, το πατριαρχικό αξίωμα δόθηκε σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Μόνο ο πατριάρχης Πολύευκτος είχε τόσο ισχυρή εξουσία που επηρέαζε τον ίδιο τον αυτοκράτορα, κατά το 10^ο αι.

 Υπάρχει όμως και η αντίθετη άποψη. Σύμφωνα μ’αυτήν η αυτοκρατορική εξουσία δεν επιβαλλόταν στην εκκλησιαστική εξουσία ενώ διαρκώς αυξανόταν το κύρος του Πατριάρχη και της εξουσίας. Από τον αυτοκράτορα αποφασιζόταν βέβαια ποιος θα πάρει τη θέση του Πατριάρχη, ήταν απαραίτητο ο κλήρος να εγκρίνει το διορισμό ή την καθαίρεση των εκκλησιαστικών λειτουργών. Επίσης η εκκλησιαστική σύνοδος είχε τον πρώτο λόγο σε εκκλησιαστικά και δογματικά θέματα.

 γ . Η νομοθεσία

 Η νομοθεσία που επέβαλε η Μακεδονική Δυναστεία είχε σκοπό την επιστροφή στο Ρωμαϊκό Δίκαιο και την απομάκρυνση από το δίκαιο των εικονομάχων. Απαραίτητη όμως ήταν η προσαρμογή του Ρωμαϊκού δικαίου στις νέες κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες.

 Η αναθεώρηση της νομοθεσίας που ίσχυε μέχρι τώρα , άρχισε με τον Πρόχειρο Νόμο που ήταν ένα πρακτικό εγχειρίδιο με τις διατάξεις του Δημόσιου και του Αστικού Δικαίου. Ο Πρόχειρος νόμος έχει πολλά στοιχεία από την Εκλογή που ήταν νομικό έργο των Ισαύρων, αν και ασκεί αρνητική κριτική σ’αυτήν. Πιο πολύ επηρεάζεται από την Εκλογή, η Επαναγωγή, που ήταν νομοθετήματα που καθόριζαν τις αρμοδιότητες του αυτοκράτορα και του Πατριάρχη, που συνεργάζονται στενά. Τη θεωρία των 2 εξουσιών την εμπνεύστηκε ο Φώτιος.

 Την ίδια περίοδο, γράφονται και τα Βασιλικά, η μεγαλύτερη νομική συλλογή της αυτοκρατορίας. Επηρεάστηκε σε μεγάλο βαθμό από τη νομοθεσία του Ιουστινιανού γι’αυτό και αντανακλά τις συνθήκες του 6^ου αι. Με τις συνθήκες του 10^ου αι. εναρμονίζονται περισσότερο οι Νεαρές στις οποίες φαίνεται ότι το κράτος ταυτίζεται με τον αυτοκράτορα ενώ η στρατιωτική και γραφειοκρατική μηχανή του κράτους επηρεάζει την αστική ζωή και την οικονομία.

5.     Η διεθνής ακτινοβολία του Βυζαντίου

α. Η βυζαντινή διπλωματία

Στο Μεσαίωνα, τα ζητήματα μεταξύ των κρατών ρυθμίζονταν με την αποστολή πρέσβεων. Οι πρεσβευτές ήταν πρόσωπα σεβαστά και απαραβίαστα. Το Βυζάντιο για να διατηρεί την ασφάλειά του και τη δύναμή του, πολλές φορές επέλεγε τη λύση της διπλωματίας. Η Βυζαντινή διπλωματία ήταν επιδέξια ενώ πραγματοποιούνταν με την αποστολή πρέσβεων, όπως είπαμε, και με τη χρήση διάφορων τρόπων και μέσων όπως: α) οι χορηγίες (σε χρήματα ή δώρα) προς τους ξένους ηγεμόνες, β) η σύναψη συμμαχιών ( που βασίζονταν σε επιγαμίες κυρίως)  γ) η σύναψη εμπορικών συνθηκών και δ) ο εκχριστιανισμός των άλλων λαών.

 Ο αυτοκράτορας αποφάσιζε για τα θέματα εξωτερικής πολιτικής. Ο Λογοθέτης του δρόμου, που ήταν στενός συνεργάτης του αυτοκράτορα, οργάνωνε την υποδοχή των ξένων πρεσβευτών ενώ επέλεγε τα μέλη των βυζαντινών πρεσβειών κ.α.

β. Οι σχέσεις με τους Άραβες

 Κατά τις συγκρούσεις με τους Άραβες, μεγάλη απώλεια για τους Βυζαντινούς ήταν η άλωση της Θεσσαλονίκης (904 μ.χ). Μετά από αυτό το γεγονός, η βυζαντινή κυβέρνηση πήρε μέτρα ώστε να ενισχυθεί ο βυζαντινός στόλος. Στα μέσα του 10^ου αιώνα έδρασε ο μεγάλος στρατηγός Ιωάννης Κουρκούας. Κάποιες από τις επιτυχίες του ήταν η άλωση της συριακής Έδεσσας και η ανάκτηση του ιερού μανδηλίου, στο οποίο, κατά την παράδοση, είναι αποτυπωμένη η μορφή του Χριστού.

 Μετά τις επιτυχίες του Κουρκούα, το Βυζάντιο ξαναπήρε την Κρήτη και την Κύπρο. Με αυτές τις κατακτήσεις, περιορίστηκε και η πειρατεία των Αράβων. Επιπλέον οι «στρατιωτικοί» αυτοκράτορες Νικηφόρος Φωκάς και Ιωάννης Τζιμισκής έφτασαν τα σύνορα του κράτους ως τη Συρία και την Παλαιστίνη. Το Βυζάντιο κατέκτησε την Κιλικία και τη Συρία που ήταν οι βάσεις του αραβικού στόλου.

 Όμως οι σχέσεις με τους Άραβες δεν ήταν πάντοτε εχθρικές. Κάποιες φορές υπογράφονταν συνθήκες ειρήνης και έτσι οι δύο πλευρές αντάλλασσαν αιχμαλώτους, είχαν πολιτιστικές επαφές και έκαναν εμπόριο μεταξύ τους.

γ. Οι σχέσεις με τους Βούλγαρους

γ1. Οι Βούλγαροι υπό το Συμεών

 Ο εκχριστιανισμός των Βουλγάρων τους επηρέασε πολιτικά και πολιτισμικά. Ο Συμεών μετέφερε την πρωτεύουσα από την Πλίσκα στη Πρεσλάβα. Τη διακόσμησε με μεγαλοπρεπή κτίρια. Μεταφράστηκαν επίσης έργα της Βυζαντινής λογοτεχνίας. Όταν κυβερνούσε ο Συμεών η παλαιοσλαβική εκκλησιαστική λογοτεχνία γνώρισε την πρώτη ακμή της.

  Όμως την ίδια περίοδο διακυβέρνησης του Συμεών, υπήρχε ένταση στις βυζαντινοβουλγαρικές σχέσεις. Τόσο οι Βούλγαροι, όσο και οι Βυζαντινοί, προσπαθούσαν να κυριαρχήσουν στα Βαλκάνια. Ο Συμεών ήθελε να δημιουργήσει μία βουλγαροβυζαντινή αυτοκρατορία στην οποία να είναι ο ίδιος αυτοκράτορας. Γι’αυτό ο ηγεμόνας τον Βουλγάρων δεν ονομαζόταν πια χάνος αλλά θα έπαιρνε το βυζαντινό τίτλο βασιλεύς, όπως διέταξε ο ίδιος ο Συμεών. Μάλιστα το 913 επιχείρησε την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης αλλά δεν τα κατάφερε. Προχώρησε λοιπόν σε διαπραγματεύσεις με τον Πατριάρχη Νικόλαο Μυστικό, που τότε ήταν αντιβασιλιάς. Ο Πατριάρχη έδωσε την ευχή του στο Συμεών και έτσι ενίσχυσε το ηθικό του κύρος. Αυτό το κύρος αλλά και κάποιες στρατιωτικές επιτυχίες εναντίον των Βυζαντινών, εκμεταλλεύτηκε ο Συμεών και έδωσε στον εαυτό του τον τίτλο Βασιλεύς των Βουλγάρων και Ρωμαίων. Οι Βυζαντινοί δεν του αναγνώρισαν ποτέ αυτό τον τίτλο και οι Βυζαντινές πηγές τον αναφέρουν ως «άρχοντα της Βουλγαρίας».

 Το 924 ο Συμεών κινήθηκε πάλι απειλητικά προς τα τείχη της Κωνσταντινούπολης αλλά δεν μπορούσε να την καταλάβει καθώς δεν διέθετε στόλο και οι αγώνες του εναντίον των Σέρβων και των Κροατών, τον είχαν εξασθενίσει.

 Ο διάδοχος του Συμεών, Πέτρος, συνήψε ειρήνη με το Βυζάντιο καθώς παντρεύτηκε την εγγονή του αυτοκράτορα Ρωμανού Λακαπηνού και με αυτόν τον τρόπο πήρε τον τίτλο που επεδίωκε ο πατέρας του, «βασιλεύς της Βουλγαρίας».

 γ 2 Η ίδρυση νέου Βουλγαρικού κράτους από τον Σαμουήλ. Η υποταγή του στο Βυζάντιο.

 Το 976 ο Σαμουήλ, νέος ηγεμόνας των Βουλγάρων, οικοδομεί ένα νέο βουλγαρικό κράτος με κέντρο τη βορειοδυτική Μακεδονία. Μετά, επεκτείνει τις βουλγαρικές κτήσεις ως το Δούναβη και την Κεντρική Ελλάδα.

 Ο Σαμουήλ ανησύχησε το Βυζάντιο. Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β’ κατέφυγε σε διπλωματικά μέτρα μόνο γιατί εκείνη την περίοδο αντιμετώπιζε εσωτερικά προβλήματα. Αργότερα όμως οι Βυζαντινοί επιτέθηκαν εναντίον των Βουλγάρων και η πρώτη νίκη τους σημειώθηκε στον Σπερχειό ποταμό από το Νικηφόρο Ουρανό (997). Η πιο σημαντική και καθοριστική μάχη έγινε στο Κλειδί το 1014, όπου οι Βυζαντινοί νίκησαν τους Βούλγαρους και το 1018 η Βουλγαρία υποτάσσεται και προσαρτάται στο Βυζάντιο το οποίο επιχειρεί τον εξελληνισμό της παλαιοβουλγαρικής εκκλησίας.

 δ . Οι σχέσεις με τους Ρώσους.

 Οι Ρώσοι απείλησαν πολλές φορές το Βυζάντιο, όμως είχαν μεταξύ τους και εμπορικές σχέσεις που ρυθμίζονταν με ειδικές συνθήκες που είχαν συνάψει. Ρώσοι έμποροι και πρεσβευτές αντάλλαζαν τα προϊόντα τους ( γούνες, σκλάβους κλπ) με βυζαντινά μεταξωτά.

 Το 957 επισκέφτηκε το Βυζάντιο η ηγεμονίδα της Ρωσίας Όλγα και έτσι θεμελιώθηκε ο δεύτερος και οριστικός εκχριστιανισμός των Ρώσων, που επίσημα ολοκληρώθηκε το 10^ο αιώνα. Ο Βασίλειος Β’ υποσχέθηκε να δώσει στο Ρώσο ηγεμόνα Βλαδίμηρο την αδελφή του Άννα, αν ο ίδιος και ο λαός του γίνονταν χριστιανοί, γεγονός που πραγματοποιήθηκε.

 Ο γάμος αυτός ήταν το μέσο για να αποκτήσει η Ρωσία διεθνές κύρος και να καρπωθεί τα οφέλη της ορθοδοξίας, του βυζαντινού πολιτισμού και της βυζαντινής κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης. Όλα αυτά αποτέλεσαν τη βάση του ρωσικού πολιτισμού και της ρωσικής παράδοσης.

ε . Η βυζαντινή πολιτική στην Ιταλία και η Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία του Γερμανικού έθνους.

 Ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς ακολούθησε την ίδια πολιτική με τους προηγούμενους αυτοκράτορες για να α) προστατεύσει τις βυζαντινές επαρχίες στην Ιταλία από τους Άραβες και να β) ενισχύσει την επιρροή του Βυζαντίου στη Ρωσία και στα ημιαυτόνομα κρατίδια της κεντρικής Ιταλίας. Για τα κρατίδια αυτά υπήρχε διαμάχη μεταξύ του Βυζαντίου και της Γερμανικής αυτοκρατορίας, αφού κατέλαβε την εξουσία ο Όθωνας Α’ ως αυτοκράτορας των Ρωμαίων και αφού ιδρύθηκε η Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία του Γερμανικού έθνους. Ο Νικηφόρος Φωκάς δεν αναγνώρισε τον αυτοκρατορικό τίτλο του Όθωνα και απαίτησε να αποχωρήσει από τα Βυζαντινά εδάφη που τα είχαν κατακτήσει πρόσφατα οι Γερμανοί. Οι Γερμανοί και οι Βυζαντινοί αντάλλαξαν πρεσβείες με πιο σημαντική αυτή που ήταν επικεφαλής ο επίσκοπος Κρεμόνας Λιουτπράνδος . Οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν. Όμως οι σχέσεις μεταξύ των δύο αυτοκρατοριών βελτιώθηκαν όταν ήταν αυτοκράτορες ο Ιωάννης Τζιμισκής και ο Όθων Β’. Ο τελευταίος παντρεύτηκε την ανηψιά του βυζαντινού αυτοκράτορα Θεοφανώ , η οποία μετέδωσε το βυζαντινό πολιτισμό στην αυλή του γερμανού αυτοκράτορα. Τελικά, τα ιταλικά εδάφη χάθηκαν οριστικά, όταν τα κατέκτησαν οι Νορμανδοί.

στ. Το σχίσμα μεταξύ των δύο εκκλησιών.

  Οι Νορμανδοί διευκολύνθηκαν από το Σχίσμα του 1054. Η Ιταλία στράφηκε εναντίον των Βυζαντινών και δεν υπήρχε πλέον συνεργασία μεταξύ της Ρώμης και της Κωνσταντινούπολης. Το Σχίσμα ήταν αποτέλεσμα διαφωνιών σε θεολογικά και δογματικά ζητήματα ( η νηστεία του Σαββάτου, η αγαμία του κλήρου, κυρίως όμως από πού προέρχεται το Άγιο Πνεύμα και συγκεκριμένα αν προέρχεται και από τον Υιό ). Η πραγματική όμως και βασική αιτία ήταν η προσπάθεια της Ρώμης να έχει την πρωτοκαθεδρία στο χριστιανικό κόσμο. Για το Σχίσμα επίσης ευθύνονται ο πατριάρχης Μιχαήλ Κηρουλάριος και ο καρδινάλιος Ουμβέρτος που ανέλαβαν τις συζητήσεις για τα δογματικά ζητήματα στις διαπραγματεύσεις που έγιναν στην Κωνσταντινούπολη. Και οι δύο ήταν αδιάλλακτοι. Στο τέλος αφόρισε η μία πλευρά την άλλη. Τα οδυνηρά αποτελέσματα του Σχίσματος φάνηκαν λίγο πριν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.

ζ. Οι σχέσεις με τις ιταλικές ναυτικές πόλεις

 Κατά το 10^ο αιώνα αναπτύχθηκαν οικονομικά οι ιταλικές ναυτικές πόλεις και ιδιαίτερα η Βενετία. Απέκτησαν  σχέσεις με το Βυζάντιο και ο αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β’ έκανε με τους Βενετούς μια ευνοϊκή για τα συμφέροντά τους συνθήκη. Ήθελε έτσι να τους ανταμείψει επειδή τα βενετικά πλοία μετέφεραν το βυζαντινό στρατό στο θέμα της Λογγοβαρδίας στη Ιταλία. Με αυτή τη συνθήκη παραχωρήθηκαν προνόμια στους Ιταλούς και κυρίως στους Βενετούς εμπόρους γεγονός που αργότερα επηρέασε αρνητικά την Βυζαντινή οικονομία και γενικά έπληξε τα συμφέροντα της αυτοκρατορίας.

(ενότητα 6: παραλείπεται. Ενότητα 7: όλη από το βιβλίο.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Από το σχίσμα των δύο εκκλησιών ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους.

1.       Εσωτερική κρίση και εξωτερικοί κίνδυνοι

α. Πολιτική αστάθεια και οικονομικά προβλήματα

  Μετά το θάνατο του Βασιλείου Β’ επικράτησε πολιτική αστάθεια στο Βυζάντιο. Για μισό αιώνα, πότε επικρατούσε η παράταξη των πολιτικών και επέλεγε αυτή τον αυτοκράτορα, πότε επικρατούσε η στρατιωτική αριστοκρατία η οποία προωθούσε τους δικούς της ανθρώπους. Στα πολιτικά θέματα, αναμειγνυόταν και η Εκκλησία ιδιαίτερα όταν ήταν πατριάρχης ο Μιχαήλ Κηρουλάριος. Η πολιτική αστάθεια που επικρατούσε είχε συνέπειες στην οικονομία: 1) Εφαρμόστηκε

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ Η ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΙΑ ΕΠΟΧΗ

1.      Τα λατινικά κράτη και η αντίσταση των Ελλήνων

α. Τα λατινικά κράτη

 Η βυζαντινή αυτοκρατορία καταλύθηκε από τους σταυροφόρους το 1204 και στη θέση της δημιουργήθηκαν ελληνικά και λατινικά κράτη. Όταν μοιράστηκε η Βυζαντινή αυτοκρατορία, το μεγαλύτερο κομμάτι πήραν οι Βενετοί, δηλαδή σημαντικά νησιά και λιμάνια του Ιονίου πελάγους και του Αιγαίου. Επίσης, ένα μεγάλο μέρος της πρωτεύουσας.

 Στην αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης που ιδρύθηκε από τους Σταυροφόρους, ο Βενετός δόγης Ερρίκος Δάνδολος επέβαλε ως αυτοκράτορα τον κόμη Βαλδουίνο της Φλάνδρας. Η εξουσία που άσκησαν οι Φράγκοι ήταν αδύναμη με αποτέλεσμα να διαλυθεί η επικράτειά τους σε πολλά, μικρά κρατίδια. Ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός ίδρυσε το βασίλειο της Θεσσαλονίκης το οποίο όμως διαλύθηκε γρήγορα.

 Ο Βονιφάτιος ίδρυσε δύο κρατίδια στη νότια Ελλάδα: α) το Δουκάτο της Αθήνας (περιελάμβανε την Αττική, τη Βοιωτία, τη Μεγαρίδα και μετά την Αργολίδα) Τον 14^ο αι. οι Καταλανοί ήταν κυρίαρχοι εδώ και έκαναν πρωτεύουσα τη Θήβα. Οι Καταλανοί έπαψαν να κυριαρχούν όταν ήρθε η φλωρεντινή οικογένεια των Ατζαγιόλι και κυβέρνησε μέχρι την κατάληψη της Αθήνας από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1456. Β) το Πριγκηπάτο της Αχαϊας. Όταν το διοικούσαν οι Βιλλεαρδουίνοι, το κράτος ήταν οργανωμένο φεουδαρχικά και είχε επιβληθεί ένας δυτικός τρόπος ζωής. Η Μεθώνη και η Κορώνη, που ανήκαν στο πριγκιπάτο, παραχωρήθηκαν στη Βενετία.

 Ο αυτοκράτορας της Νίκαιας, Μιχαήλ Παλαιολόγος, πήρε από το πριγκιπάτο της Αχαϊας τα κάστρα Μυστράς, Μάνη, Γεράκι και Μονεμβασιά από τα οποία φτιάχτηκε το Δεσποτάτο του Μορέως (ελληνικό κρατίδιο). Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος το κατόρθωσε αυτό αφού νίκησε τους Φράγκους στη μάχη της Πελαγονίας. Ο Δεσπότης του Μορέως Θεόδωρος Α’ Παλαιολόγος, αντιτάχθηκε στην τοπική αριστοκρατία και έδωσε μάχη με τα λατινικά κρατίδια. Έτσι ενίσχυσε τη βυζαντινή εξουσία και τα περισσότερα λατινικά εδάφη της Πελοποννήσου ξαναήρθαν στα χέρια των Ελλήνων, ως το 1432.

 β. Έλληνες και Φράγκοι

  Οι Λατίνοι επιβλήθηκαν εύκολα επειδή υπήρχε ομοιότητα μεταξύ της βυζαντινής πρόνοιας και του δυτικού φέουδου. Οι προνοιάριοι είχαν δύναμη, μπορούσαν να αντισταθούν στους κατακτητές, όταν όμως γίνονταν ιδιοκτήτες των κτημάτων τους, δεν αντιστέκονταν.

 Όμως, ο πολύς λαός αντιστάθηκε στους Λατίνους κυρίως για δογματικές διαφορές (στη θρησκεία). Οι περισσότεροι ευγενείς κατέφυγαν σε ελεύθερες περιοχές και με τη βοήθεια των ντόπιων οργάνωσαν εκεί νέα κράτη. Με αυτά τα κράτη ενώθηκαν και οι υπόλοιπες δυνάμεις που αγωνίστηκαν για την ανασύσταση της αυτοκρατορίας.

2.      ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΡΑΤΗ: ΤΡΑΠΕΖΟΥΣ, ΗΠΕΙΡΟΣ, ΝΙΚΑΙΑ

α. Η αυτοκρατορία της Τραπεζούντας

  Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204), οι Κομνηνοί ίδρυσαν την αυτοκρατορία της Τραπεζούντας στον Εύξεινο Πόντο. Κατέκτησαν και τη Σινώπη, την Παφλαγονία και την Ηρακλεία του Πόντου, τις οποίες πρόσθεσαν στην αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Οι Σελτζούκοι όμως κατέλαβαν τη Σινώπη, με αποτέλεσμα η Τραπεζούντα να αποκοπεί από τη Δυτική Μικρά Ασία και να ζήσει απομονωμένη για 250 χρόνια. Γι’αυτό το λόγο, δεν επηρέασε ιδιαίτερα το Βυζάντιο και την εξέλιξή του στο χρόνο.

β. Το κράτος της Ηπείρου

  Ιδρύθηκε και οργανώθηκε από τον Μιχαήλ Κομνηνό Δούκα. Τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Θεόδωρος  ο οποίος ήθελε να επεκτείνει το κράτος. Μετά από νίκες που πέτυχε, το κράτος της Ηπείρου ανταγωνιζόταν τη Νίκαια στην προσπάθεια να ξαναακμάσει η βυζαντινή αυτοκρατορία και να ξαναγίνει ισχυρή. Η πιο σημαντική νίκη του Θεόδωρου ήταν η κατάληψη της Θεσσαλονίκης γεγονός που έφερε την διάλυση του Λατινικού Βασιλείου της (1224). Ο Θεόδωρος στέφθηκε στη Θεσσαλονίκη αυτοκράτωρ Ρωμαίων. Ηττήθηκε όμως όταν συγκρούστηκε με τον τσάρο των Βουλγάρων Ιωάννη Ασάν Β’  στον ποταμό Έβρο και αιχμαλωτίστηκε. Ο Ασάν ίδρυσε μία αυτοκρατορία που έφτανε ως το Δυρράχιο αλλά διαλύθηκε σύντομα.

γ. Η αυτοκρατορία της Νίκαιας και η ανασύσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

  Το πιο σημαντικό από τα ελληνικά κράτη ήταν αυτό που είχε κέντρο τη Νίκαια και βρισκόταν  στη δυτική Μικρά Ασία. Ηγέτης ήταν ο Θεόδωρος Λάσκαρης. Αν και το κράτος αυτό απειλούνταν συχνά, /όταν το 1205 οι Λατίνοι ηττήθηκαν από τους Βούλγαρους, διευκολύνθηκε η σταθερότητα,  η εδραίωση τους κράτους της Νικαίας. Το 1208 ο Θεόδωρος στέφθηκε αυτοκράτορας και βασιλιάς των Ρωμαίων. Ο διάδοχός του, Ιωάννης Βατάτζης, επέκτεινε και ισχυροποίησε το κράτος της Νίκαιας.

 Εσωτερική πολιτική του Ιωάννη Βατάτζη: 1) Προσπάθησε να σταματήσει τις καταχρήσεις στη διοίκηση 2) ‘ιδρυσε φιλανθρωπικά ιδρύματα 3) Δημιούργησε στρατιωτικά κτήματα και εξασφάλισε έτσι την άμυνα στα ανατολικά σύνορα.

 Οικονομική πολιτική:  Προσπάθησε να ενισχύσει την αγροτική οικονομία με στόχο την αυτάρκεια. Επιπλέον, για να πετύχει αυτή την αυτάρκεια, απαγόρευσε την εισαγωγή ειδών πολυτελείας από τις ιταλικές πόλεις.

 Αποτελέσματα της πολιτικής του Ιωάννη Βατάτζη

1)Το κράτος του απέκτησε δύναμη και διεθνές κύρος. 2) Όταν πέθανε, οι κτήσεις στη Μικρά Ασία ήταν ασφαλείς ενώ η εξουσία του απλωνόταν και σε ένα μεγάλο τμήμα των Βαλκανίων. 3) Η Ήπειρος και η Βουλγαρία δεν ήταν πια υπολογίσιμοι εχθροί 4) Η Λατινική αυτοκρατορία βρισκόταν σε παρακμή. Το μόνο που είχε μείνει για να ολοκληρωθεί η ανασύσταση του Βυζαντίου, ήταν η κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης.

Αυτό πραγματοποιήθηκε από τον Μιχαήλ Παλαιολόγο. Το 1261 σύνηψε συνθήκη με τους Γενουάτες, με την οποία αναλάμβαναν να του προσφέρουν πολεμική βοήθεια εναντίον της Βενετίας. Ως αντάλλαγμα για αυτή τη βοήθεια θα είχαν τελωνειακές και φορολογικές απαλλαγές, θα εκμεταλλεύονταν λιμάνια και εμπορικές περιοχές της Αυτοκρατορίας. ‘Ετσι  η Γένουα έγινε μια ισχυρή δύναμη στην Ανατολή, και στις 25 Ιουλίου 1261 η Κωνσταντινούπολη κατακτήθηκε από το στρατηγό της Νίκαιας Αλέξιο Στρατηγόπουλο. Ο Μιχαήλ Παλαιολόγος στέφθηκε για δεύτερη φορά αυτοκράτορας ως Μιχαήλ Η’. Η στέψη έγινε στην Αγία Σοφία και συμβόλιζε την αναγέννηση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στο Βόσπορο.