ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ: ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ-ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ

ΔΙΕΘΝΙΣΜΟΣ

Εισαγωγικά   

            Ο διεθνισμός, που εκδηλώνεται με τη σύσφιξη στις σχέσεις των λαών και τον περιορισμό των αντιπαραθέσεων, λαμβάνει χώρα σε οικονομικό, νομικό, πολιτικό, επιστημονικό, αθλητικό επίπεδο. Πρόκειται για μια θεωρία που αποβλέπει στην ένταξη των κρατών σε ένα ευρύτερο πλαίσιο με κοινές αρχές. Προϋποθέσεις της είναι η κατάργηση των τοπικιστικών αντιλήψεων και των συνόρων καθώς και η υποταγή των εθνικών συμφερόντων στο υπερεθνικό συμφέρον. Κύριος στόχος του διεθνισμού είναι η συναδέλφωση των λαών και η δημιουργία μιας παγκόσμιας κοινωνίας. Σήμερα εκφράζεται από τη δημιουργία υπερεθνικών οργανισμών, τη διεύρυνση των συμμαχιών-συνασπισμών, από την ευρωπαϊκή ένωση που αποτελεί μία μικρογραφία του λεγόμενου διεθνισμού.

Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός ατόμου που διαπνέεται από αισθήματα διεθνισμού είναι:

     Δεν κομπάζει για τη φυλή του, ούτε ανάγει την εθνική του ταυτότητα σε      μοναδική υπέρτατη αξία.

Είναι ανεκτικός και διαλλακτικός και συμπάσχει με τον άλλον.

Κατανοεί τον πολιτισμικό πλουραλισμό και προσεγγίζει με κριτική ματιά, την ξένη κουλτούρα, τις άλλες εθνικές ταυτότητες.

Δεν είναι ξενόφοβος, ούτε μισαλλόδοξος.

Επιθυμεί να βιώσει την εμπειρία του διαφορετικού, είναι εξωστρεφής.

Συνώνυμα: παγκοσμιοποίηση, κοσμοπολιτισμός.

Αντώνυμα: Εθνικισμός, σοβινισμός.

Αίτια διεθνισμού

            Η διεθνοποίηση απορρέει από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά της σύγχρονης πραγματικότητας:

Ορόσημο στάθηκε το τέλος του ψυχρού πολέμου μεταξύ ΗΠΑ-Σοβιετικής Ένωσης (1990) και των κρατών που αυτές είχαν στην επιρροή τους. Επρόκειτο ουσιαστικά για δύο εντελώς αντίθετους κόσμους ως προς την κοινωνικοπολιτική ιδεολογία, την οικονομική τακτική και τη γενικότερη αντίληψη για τη  ζωή. Αυτή η κατάσταση δημιούργησε πιο πρόσφορο έδαφος και άνοιξε νέους  ορίζοντες για συναινετικό κλίμα. Αξιοσημείωτη είναι και η επικράτηση των δημοκρατικών πολιτευμάτων, που κατοχυρώνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα και δίνουν νέα ώθηση στις σχέσεις των λαών.

Η εδραίωση των δημοκρατικών καθεστώτων, που αποτελεί βασική προϋπόθεση για τη σύναψη διεθνών σχέσεων, εφόσον η δημοκρατία είναι «ανοιχτό» πολίτευμα.

Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, την εξέλιξη των ΜΜΕ, των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας κονιορτοποιήθηκαν οι αποστάσεις και πραγματοποιήθηκε προσέγγιση των λαών, αφού με τις καινούργιες δυνατότητες τα φαινόμενα και τα προβλήματα διεθνοποιούνται ευκολότατα και διαμορφώνεται μια παγκόσμια κοινή γνώμη. Οι νέες πολυπολιτισμικές κοινωνίες που δημιουργήθηκαν επιτάσσουν και πολιτισμικό πλουραλισμό, για να αποφευχθούν φαινόμενα ρατσισμού και εθνικισμού.

Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου, προϊόν της τεχνολογικής και επιστημονικής εξέλιξης, είχε ως αποτέλεσμα την υπεραύξηση των αναγκών, ώστε να μην υπάρχει δυνατότητα αυτάρκειας για τον κάθε λαό, ή καλύτερα επάρκειας, αναφορικά με τα νέα δεδομένα και τις απαιτήσεις μιας σύγχρονης εξελιγμένης κοινωνίας. Επικρατεί, επομένως, οικονομική αλληλεξάρτηση, που μορφοποιείται μέσω της διεθνοποίησης της αγοράς, της σταδιακής απελευθέρωσης του εμπορίου, καθώς και της δημιουργίας συνασπισμών οικονομικού χαραχτήρα.

Με κύριο άξονα τα Μ.Μ.Ε., τον τουρισμό και το διαδίκτυο δίνεται η ευκαιρία ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ των λαών και γενικότερα πολιτιστικής αλληλεπίδρασης. Διαμορφώνεται, έτσι, ένας κοσμοπολιτισμός, που, όταν δεν λειτουργεί ισοπεδωτικά για την ιδιαιτερότητα κάθε λαού, καταργεί τα στεγανά μεταξύ τους.

Στο χώρο της επιστήμης, λόγω της ειδίκευσης, καθίσταται αναγκαία η συνεργασία μεταξύ των επιστημόνων, άρα και των κρατών, προκειμένου να επιταχυνθεί η εξέλιξη και να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής. Αλλά και στο χώρο της τέχνης με τα μέσα που υπάρχουν, δίνεται η δυνατότητα για μια κοινή καλλιτεχνική καλλιέργεια που πράγματι μπορεί να βοηθήσει τους λαούς στην προσπάθειά τους για ειρήνη.

Εμφανίζονται παγκόσμια προβλήματα, όπως το ενεργειακό, το οικολογικό, ο υπερπληθυσμός, το πρόβλημα των εξοπλισμών, που καθιστούν αναγκαία τη συνεργασία των λαών για την από κοινού επίλυση τους. Βέβαια, τα προβλήματα ταξινομούνται ανάλογα με το  βαθμό εξέλιξης κάθε χώρας. Για παράδειγμα, στις δυτικές χώρες επικρατούν υλιστικές τάσεις και κρίση αξιών, ενώ στις υπανάπτυκτες η πείνα και η ανισοκατανομή πλούτου.

Η προηγούμενη τρομακτική εμπειρία των δύο παγκοσμίων πολέμων κάνει τους λαούς πιο προσεκτικούς και επιφυλακτικούς.

Ο φόβος των τερατωδών, άκρως επικίνδυνων για όλη την ανθρωπότητα εξοπλισμών, που έχει στη διάθεση του ο σύγχρονος άνθρωπος.

Η ένταξη σε διακρατικούς συνασπισμούς (π.χ Ε.Ε.) με κοινά συμφέροντα-προοπτικές ανάμεσα στα κράτη-μέλη φέρνει πιο κοντά τους λαούς. Το ίδιο συμβαίνει και με τους αγώνες διεθνών οργανισμών-οργανώσεων(π.χ. ΟΗΕ, Διεθνής Αμνηστία,  Unicef  κ.τ.λ.)

  Ο γόνιμος διεθνισμός

            Από το φαινόμενο αυτό μπορεί να προκύψουν, τόσο θετικά, όσο και αρνητικά αποτελέσματα, ανάλογα με τη στάση κάθε χώρας, τα κίνητρα και τις προθέσεις της. Αν στο πλαίσιο του διεθνισμού επικρατήσει η λογική και η καλή πίστη, αν κυριαρχήσει ο σεβασμός και η ισοτιμία των λαών τότε:

Διασφαλίζεται η ειρήνη, περιορίζονται οι επεκτατικές βλέψεις, επικρατεί η συναδέλφωση και η αλληλεγγύη των λαών. Καλλιεργείται η παγκόσμια οικουμενική συνείδηση που ενώνει τους λαούς, εδραιώνεται  η ομοψυχία και ευνοείται η συνεργασία.

Ενισχύεται η ενημέρωση για πολλά και διάφορα φαινόμενα και προβλήματα, διευρύνεται ο εποικοδομητικός διάλογος, αμβλύνονται οι φανατισμοί και οι προκαταλήψεις, ανοίγουν οι πνευματικοί ορίζοντες των ανθρώπων, καθώς γινόμαστε πολίτες όλου του κόσμου, αναπτύσσεται η κριτική σκέψη και ο προβληματισμός.

Ισχυροποιείται ο σεβασμός στους άλλους λαούς και γενικότερα στο διαφορετικό, επικρατεί ο ανθρωπισμός και όχι η εκμετάλλευση, υπάρχει αλληλεπίδραση των λαών, αλληλοκατανόηση, αλληλεγγύη και ευγενής άμιλλα που οδηγεί στη δημιουργία, στην πρόοδο και στην ευημερία. Μέσα από τις σχέσεις και τις διεθνείς επαφές μπορεί να γίνει εθνική αυτοκριτική, να γνωρίσουμε τα ελαττώματα και τα προτερήματά μας και έτσι να βελτιωθούμε.

Εμπεδώνεται αίσθημα σιγουριάς, ασφάλειας και αισιοδοξίας, λόγω της κοινής πορείας των λαών, ενώ αποφεύγονται τα μίση και οι αλληλοσπαραγμοί.

Ανανεώνονται οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί μέσα από την αλληλεπίδραση και τις διεθνείς σχέσεις, ενισχύεται ο πολιτικός διάλογος και η δημοκρατία, βελτιώνονται οι νόμοι και γενικότερα αναβαθμίζονται θεσμικά οι χώρες.

Επιτυγχάνεται η συνεργασία στην τέχνη, στην οικονομία, στην τεχνολογία, στην πολιτική και στην επιστήμη, προάγονται τα γράμματα, ευνοείται ο αθλητισμός, αντιμετωπίζονται καλύτερα τα σύγχρονα παγκόσμια προβλήματα.

Κυριαρχεί η αλληλοκατανόηση και η συμπαράσταση, γνωστοποιούνται οι παραδόσεις και έτσι οι διαφορές, αντί να μας χωρίζουν, μας ενώνουν.

Αναπτύσσεται καλύτερα η οικονομία, βελτιώνονται οι τεχνικές και οι μέθοδοι,αντλούνται πρότυπα για εξυγίανση της οικονομίας.

Υγιής διεθνισμός σημαίνει επίσης τη διατήρηση της ιδιαίτερης ταυτότητας κάθε λαού, τη διάσωση των χαρακτηριστικών εκείνων που τον διακρίνουν από τους άλλους λαούς.

Ο άγονος διεθνισμός

            Όταν, όμως, στο όνομα του διεθνισμού θυσιάζεται η ισονομία, υπάρχει κίνδυνος αφομοίωσης, γιατί τα ισχυρά κράτη επιβάλλουν <<ντιρεκτίβες>> (εντολές) και επιδιώκουν την επικράτησή τους. Προς αυτή την κατεύθυνση, κινείται και η άκριτη υιοθέτηση στοιχείων από άλλους πολιτισμούς, γιατί τότε αλλοιώνεται η ταυτότητα, η ψυχή κάθε έθνους.  Τα αρνητικά αυτά αποτελέσματα οφείλονται κυρίως στην αλαζονεία της δύναμης, στο στείρο τεχνοκρατισμό, στην υλικοευδαιμονιστική αντίληψη της ζωής, στην προοδοπληξία, στην απομάκρυνση από τις παραδόσεις μας και στην έλλειψη σταθερής εθνικής στρατηγικής. Τότε, ο διεθνισμός προκαλεί:

Αντιθέσεις ανάμεσα στις φτωχές και στις πλούσιες χώρες.

Οικονομική εξάρτηση, αφού οι αδύνατες χώρες δεν μπορούν να αντέξουν στον αθέμιτο διεθνή ανταγωνισμό, με αποτέλεσμα την οικονομική κρίση.

Πολιτική εξάρτηση, καθώς η οικονομική εξάρτηση οδηγεί σε πολιτική υποτέλεια.

Παγκόσμια αστάθεια και έξαρση των εθνικισμών με κίνδυνο για την ειρήνη.

Επικράτηση ενός ομοιόμορφου τρόπου ζωής που ισοπεδώνει και μαζοποιεί το λαό. Εδραίωση υλιστικών και τεχνοκρατικών μοντέλων ζωής, που αλλοτριώνουν πνευματικά και ηθικά ένα λαό.

Απώλεια της ιδιαιτερότητας των λαών, υποβάθμιση των εννοιών <<θρησκεία>>, κίνδυνος απώλειας εθνικής ταυτότητας και συνείδησης.

Υιοθέτηση ξένων τρόπων συμπεριφοράς και κατ’ επέκταση έξαρση φαινομένων κοινωνικής νοσηρότητας (βία, τρομοκρατία, έγκλημα χουλιγκανισμός, ναρκωτικά).

Πολιτιστική παρακμή (εμπορευματοποίηση τέχνης, γλωσσική εξάρτηση, βιομηχανοποίηση ελεύθερου χρόνου, αθλητισμός-εμπόριο).

            Για την πρόληψη αλλά και για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων του άγονου διεθνισμού επιβάλλεται αντίληψη και δράση ανθρωπισμού, δηλαδή:

Εθνική συνείδηση και φιλοπατρία.

Οικουμενική συνείδηση.

Ισονομία και δικαιοσύνη.

Βιώσιμη ανάπτυξη και αντίσταση στη λογική της αγοράς.

Σεβασμός στις ιδιαιτερότητες των λαών.

Διάθεση για πραγματική συνύπαρξη από την πλευρά των ισχυρών.

Ενεργός ρόλος της εκπαίδευσης, των διανοούμενων και των Μ.Μ.Ε.

ΕΘΝΙΚΙΣΜΟΣ

Εισαγωγικά

            Ο εθνικισμός, ως αντιστάθμισμα στο όραμα της Γαλλικής Επανάστασης, που αφορούσε την ορθολογική προοπτική ενός κόσμου ομοιόμορφου,  αντιπαραθέτει θεοποιημένα σύμβολα, που σχετίζονται με τη γη, τη γλώσσα, το αίμα. Σημαίνει την παθολογική προσήλωση στο έθνος και στα εθνικά ιδεώδη ακόμη και όταν αυτά πραγματώνονται σε βάρος των άλλων εθνών. Χωρίζει, έτσι, τα έθνη σε κατώτερα και ανώτερα και δηλώνει τις επεκτατικές, ιμπερεαλιστικές  τάσεις των ισχυρών χωρών. Αποτελεί μία μορφή φανατισμού που υποθάλπει την ξενοφοβία και την προγονοπληξία. Χαρακτηριστικά δείγματα εθνικισμού αποτελούν:

Το κίνημα των Νεοτούρκων στις αρχές 20ού αιώνα.

Η Μεγάλη ιδέα του έθνους, που οδήγησε στη Μικρασιατική καταστροφή.

Η δράση του Λεπέν στη Γαλλία.

Ο εθνικισμός του σύγχρονου Μουσουλμανικού κόσμου: απόρριψη του δυτικού τρόπου ζωής, εμμονή στην παράδοση και συσπείρωση όλων των αδελφών Μουσουλμάνων ενάντια στους εχθρούς της Δύσης.

Η διάσπαση της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας, ο διαμελισμός της Σοβιετικής Ένωσης.

Οι αποσχιστικές τάσεις στη Βόρεια Ιταλία και την Ισπανία. 

              Η συμμετοχή εθνικιστικών κομμάτων σε πολλά κοινοβούλια ευρωπαϊκών   κρατών. Παρουσιάζεται σε έξαρση στη Γερμανία και στην Ιταλία (μέσω των νεοναζιστών και των φασιστών).

 Εθνισμός: Δηλώνει τον πατριωτισμό, τη φιλοπατρία, τη συνείδηση ότι ανήκουμε σε κάποιο έθνος και μαζί το πατριωτικό αίσθημα που προέρχεται από αυτή τη συνείδηση. Βασικό γνώρισμά του είναι η προσήλωση στα ιδεώδη ενός έθνους, χωρίς τάσεις περιφρόνησης των άλλων εθνών. Δεν χαρακτηρίζεται από ιμπεριαλιστικές τάσεις Πρόκειται για αντίληψη που διακρίνεται από ευγένεια και κοινωνική υγεία. Δεν διαιρεί τους  λαούς αλλά τους ενώνει ( Διασκευασμένο, από το βιβλίο Έκφραση-Έκθεση Γ΄Λυκείου, σελ. 243).

Αίτια Εθνικισμού

Η άσβεστη δίψα για δύναμη, διάκριση και υπεροχή και ο φόβος του άλλου, του διαφορετικού, που βασίζεται στην αρχή της ομοιότητας, δημιουργούν συμπλέγματα ανωτερότητας έναντι των «άλλων» εθνών και τροφοδοτούν εθνικιστικά κινήματα σε βάρος των ανίσχυρων λαών.

Η κατάρρευση διεθνιστικών ιδεολογιών (πτώση υπαρκτού σοσιαλισμού),που δημιούργησε κενό ιδεολογίας και εξουσίας και έτσι ήταν εύκολη η προώθηση μεγαλοϊδεατισμού και εθνικιστικής προπαγάνδας από εθνότητες που μέχρι τότε διαβιούσαν στα ασφυκτικά πλαίσια υπερεθνικών κράτων.

Τα οικονομικά συμφέροντα ισχυρών κρατών και οργανωμένων ομάδων, καθώς επίσης και οι επεκτατικές βλέψεις,  νομιμοποιούν τις ιμπεριαλιστικές τάσεις, για λόγους πολιτικούς και γεωστρατηγικούς (πλουτοπαραγωγικές πηγές, εμπορικές ζώνες, βιομηχανίες όπλων).

Η ξενοφοβία λόγω της αθρόας λαθρομετανάστευσης και η έξαρση της ανεργίας, καθώς βρίσκουμε στο πρόσωπο του μετανάστη το δακτυλοδεικτούμενο ένοχο, έχουν ως αποτέλεσμα να συσπειρώνεται ο εγγενής πληθυσμός ενός κράτους εναντίον των ξένων και αλλοεθνών.

Το χαμηλό βιοτικό επίπεδο, αλλά και η γενικότερη απογοήτευση του πολίτη από τη διαφθορά, την κακή διαχείριση και την έλλειψη κρατικής μέριμνας καθιστούν ευάλωτο το λαό σε εθνικιστικά κηρύγματα. Από την άλλη, τροφοδοτείται επίτηδες από διάφορα κέντρα εξουσίας (πολιτικά, δημοσιογραφικά) το πνεύμα του εθνικισμού, ώστε ο λαός να αποπροσαναλιστεί και να κινητοποιηθεί προς άλλες κατευθύνσεις, απομακρυνόμενος από τα ζωτικά του προβλήματα.

Η κρίση του ανθρωπισμού και γενικότερα η σύγχρονη κρίση των ηθικών αρχών και αξιών ευνοεί την υπονόμευση της ανθρώπινης αξίας και ενισχύει το φυλετικό και εθνικό εγωισμό. Σε συνδυασμό με την κρίση της οικογένειας και του εκπαιδευτικού συστήματος αναπαράγει το μύθο του ένδοξου παρελθόντος και εκκολάπτει υπερπατριώτες.

Το σύγχρονο οικονομικό ανταγωνιστικό σύστημα και η τυφλή εφαρμογή των νόμων της αγοράς, που γεννούν ανισότητες και αδικίες και έτσι ενισχύουν την εθνική εσωστρέφεια και τον εθνικισμό.

Η έλλειψη παιδείας και το χαμηλό πνευματικό επίπεδο, ευνοούν την εθνικιστική προπαγάνδα, κυρίως σε  ολοκληρωτικά καθεστώτα.

Η διαχρονική αδυναμία κατανόησης των εθνικών ιδιαιτεροτήτων, που υπερτονίζονται ως διαχωριστικές γραμμές και τροφοδοτούν τη λατρευτική προσήλωση στο έθνος.

Ο θρησκευτικός κυρίως φανατισμός και η υπερεκτίμηση του εθνικού πολιτισμού, που ικανοποιούν την ανάγκη ταύτισης και το αίσθημα του «ανήκειν».

Οι ιστορικές διαφορές που διαιωνίζονται και αναπαράγονται από εκπαίδευση, ΜΜΕ, οικογένεια και κράτος,  καθώς επίσης και υπεράσπιση της ιστορίας και των παραδόσεων, με στείρο τρόπο (προγονολατρεία).

Η καταπάτηση των μειονοτικών δικαιωμάτων που δημιουργεί τριβές και εντάσεις.
 
Συνέπειες  Εθνικισμού
   Ο εθνικισμός προκαλεί :

Ψυχώσεις ,μίση, ανασφάλειες, σκληρότητα, έχθρα.

Ρατσισμός, παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, βία, εγκληματικότητα, περιθωριοποίηση εθνικών ομάδων.

Εθνική εσωστρέφεια, απομόνωση και απόρριψη γόνιμων στοιχείων από άλλους λαούς. Επιπλέον, ο εθνικιστής αντιμάχεται την προσαρμογή στα νέα δεδομένα λόγω της προσκόλλησής του στα παραδεδεγμένα π.χ. υποτίμηση της τεχνολογικής και επιστημονικής προόδου.

Νόθευση της τέχνης και του αθλητικού ιδεώδους.

Υποσκάπτει τον ανθρωπισμό, τη συνεργασία, την αλληλοκατανόηση και τη δημιουργική συμπόρευση ατόμων, ομάδων και λαών.

Εντάσεις,αδικίες και ανταγωνισμούς, διάσπαση  συνεκτικότητας της κοινωνίας (πατριώτες και προδότες), εθνική καταστροφή (π.χ. μικρασιατικός πόλεμος).

Προσβολή της εθνικής αξιοπρέπειας ,υποβάθμιση της ανθρώπινης αξίας.

Κατάλυση της ειρήνης,ενίσχυση των πολέμων,αποκτήνωση και έξαρση των ανθρώπινων ενστίκτων και παθών.

Εγκλωβισμό σε δόγματα και αντιλήψεις που περιχαρακώνουν το πνεύμα και εμποδίζουν την πνευματική καλλιέργεια.

Ενίσχυση της πολιτικής αστάθειας και κρίση της δημοκρατίας εξαιτίας της κατάλυσης του διαλόγου, της αδιαλλαξίας, της διατάραξης του ήπιου κλίματος , των αναξιοκρατικών φαινομένων.
 

Προτάσεις άμβλυνσης του εθνικισμού

            Προκειμένου να προληφθούν οι τάσεις εθνικισμού, αλλά και για να εκτονωθούν οι υπάρχουσες, χρειάζονται:   

Πίστη στον ορθό λόγο, έμφαση στην πνευματικότητα-παιδεία,  κριτική προσέγγιση των ερεθισμάτων που δεχόμαστε καθημερινά.

Σεβασμός στον άνθρωπο με λόγο και πράξη (ανθρωπισμός).

Εδραίωση της δημοκρατίας.

Ενίσχυση του διεθνισμού και επαναπροσδιορισμός του ρόλου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Υγιής κοινωνικοποίηση από τους φορείς αγωγής (οικογένεια, σχολείο).

Κοινωνική πρόνοια από τους πολιτικούς για επίλυση ζωτικών προβλημάτων.

Ανάληψη  ευθυνών από μέρους των πνευματικών ανθρώπων, ώστε να επιδοθούν με μεγαλύτερη ζέση στο διαφωτιστικό και παιδαγωγικό ρόλο τους.

Ισχυρή και πολιτική βούληση, κυρίως από τους ισχυρούς, για ειρηνική διευθέτηση των διαφορών και ανιδιοτελή οικονομική ενίσχυση των φτωχών κρατών.