ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ - ΠΗΓΕΣ

κείμενα για το κεφάλαιο από την αγροτική οικονομία στην αστικοποίηση (σ. 42-54 του σχολικού βιβλίου)

 Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να διερευνήσετε το πρόβλημα της ιδιοκτησίας καλλιεργήσιμης γης από την ίδρυση του ελληνικού κράτους ως την εξέγερση του Κιλελέρ (1910).

 Μία άλλη κατηγορία αγροτών, που κι' αυτοί είνε πολύ συνδεδεμένοι με τους εργάτες, λόγω της μεγάλης κοινωνικής πιέσεως που υφίστανται, είνε οι κολλίγοι. Αυτοί είνε απομεινάρια της δουλοπαροικίας, της εποχής των τιμαριούχων πυργοδεσποτών. Οι κολλίγοι κι αυτοί δεν έχουν τίποτε η σχεδόν τίποτε δικό τους, αλλά διαφέρουν πολύ από τούς κουλουκτσήδες, διότι είνε εγκατεστημένοι και δουλεύουν σε κτήματα οικογενειακώς, για λογαριασμό τους, δίδουν όμως ένα μέρος του εισοδήματος, το τρίτο ή το μισό (ανάλογος της συμφωνίας), στον τσιφλικά. Οι τσιφλικάδες δεν μπορούν εύκολα να τους διώξουν από τα κτήματά τους, αλλά ούτε και οι ίδιοι μπορούν εύκολα να εγκαταλείψουν τον αφέντη τους, γιατί θα μείνουν χωρίς σπίτι και χωράφι. Αυτοί πολλές φορές έχουν δικά τους άροτρα και κτήνη και έχουν κάθε συμφέρον να αποκατασταθούν τελείως, δηλαδή να γίνουν ιδιοκτήτες τον χωραφιών, που από αιώνες ποτίζονται με τον ιδρώτα και το αίμα των προπατόρων των. Το δικαίωμα των τιμαριούχων έχει άλλωστε καταργηθή παντού. Μένει όμως στην Ελλάδα προς δόξαν και τιμήν των Ελλήνων Κυβερνητών. Η λύσις του κολλιγικού ζητήματος έχει γίνει παντού κατά την γαλλικήν επανάστασιν και έπειτα από αυτήν με τη δήμευσι των τσιφλικίων και τη διανομή άνευ άποζημιώσεως στους κολλίγους.

Αβραάμ Μπεναρόγια, Ελπίδες και πλάνες. εκδ. Στοχαστής σελ. 125-126 (διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτότυπου κειμένου)

 (Απάντηση στο σχολικό βιβλίο: «Στον ελληνικό χώρο ... έγινε στο Κιλελέρ» σελ. 42-43)

Αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να διερευνήσετε τις συνθήκες που σχετίζονται με το εργατικό κίνημα στην Ελλάδα μέχρι την έναρξη των βαλκανικών πολέμων.

 Αι ώραι εργασίας γενικώς ήσαν 12 και άνω. Αι 10 ώραι ήσαν εξαίρεσις σε μερικά επαγγέλματα, ως των τυπογράφων, καπνεργατών, λιθογράφων κτλ., όπου δηλαδή υπήρχε κάποια εργατική πίεσις, κάποια οργάνωσις. Υπήρχον επαγγέλματα όπου οι εργάται εδούλευαν καί  14 ώρες.

Ο εργοδότης ήτο τότε ο απόλυτος κύριος. Οι εργάται ήσαν δούλοι του, χωρίς να τολμούν ακόμη να έχουν θέλησιν και γνώμην διαφορετικήν των εργοδοτών των. Ήτο η πλήρης απολυταρχία των εργοδοτών πού κυριαρχούσε στα εργοστάσια και εργαστήρια. Καίτοι υπήρχε από τα 1910 μια «εργατική» νομοθεσία, εν τούτοις, ακόμα στα 1912 ο εργάτης υπελογίζετο από τον εργοδότην ως απροστάτευτο εμπόρευμα ντο οποίον εξεμεταλλεύετο απεριορίστως.

Τα πρώτα εργατικά σωματεία ενεφανίσθησαν άκοσμη από τα1895, ‘96, ‘97. Οι τυπογράφοι, οι βιβλιοδέται, οι λιθογράφοι είνε και στην Ελλάδα, οι πρώτοι εργάται που ωργανώθησαν σε σωματεία, όπως τούτο συνέβη και σ' όλα τα μέρη τού κόσμου. Ακολούθως έρχονται οι μηχανουργοί, ή ηλεκτροτεχνίται, ή τροχιοδρομικοί και οι σιδηροδρομικοί. Από τα 1905 και ύστερα τα σωματεία άρχισαν να πολλαπλασιάζωνται μέχρις ότου, πρώτα στας Πάτρας, ακολούθως στην Αθήνα και στων Πειραιά, κατά ήτα 1910, ιδρύθησαν τα πρώτα εργατικά Κέντρα.

Αβραάμ Μπεναρόγια, Ελπίδες και πλάνες. εκδ. Στοχαστής σελ. 78-79 (διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτότυπου κειμένου)

 (Απάντηση στο σχολικό βιβλίο: «ιστορικές ιδιομορφίες ελληνικής ανάπτυξης ... έγινε στο Κιλελέρ» σελ. 42-43)

  Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να συσχετίσετε την πολιτική του Θεοτόκη με το αγροτικό ζήτημα στη Θεσσαλία.

Σημαντικά επιτεύγματα της κυβέρνησης (Θεοτόκη) ήταν η επέκταση του σιδηροδρόμου ως τα ελληνοτουρκικά σύνορα διά μέσου της κοιλάδας των Τεμπών, η ίδρυση επαγγελματικής σχολής για νεάνιδες την Καλλιθέα με δαπάνες του Κεφαλλονίτη Παναγή Χαροκόπου καθώς και η αποκατάσταση των προσφύγων από τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Ανατολική Ρωμυλία στον κάμπο της Θεσσαλίας. Η αποκατάσταση των προσφύγων στα κτήματα, που ανήκαν σε τσιφλικούχους και αγοράστηκαν από το Δημόσιο, έγινε σύμφωνα με νόμο που το 1907 ψήφισε η κυβέρνηση. Την ψήφιση του νόμου την πρότεινε στον πατέρα του ο Τζον, που εκείνη την εποχή είχε προσληφθεί με διετή σύμβαση από το Χαροκόπο για να διευθύνει το μεγάλο τσιφλίκι του κοντά στη Λάρισα.

Ο Τζον διαπίστωσε ότι οι μεγαλοκτηματίες της περιοχής, ενώ ήταν απρόθυμοι για λόγους γοήτρου, να πουλήσουν μέρος των κτημάτων τους ακτήμονες ή μικροκαλλιεργητές, πρόθυμα αποδέχονταν να τα μεταβιβάσουν στο Δημόσιο. Προτιμούσαν  την εκποίηση γιατί με τον τρόπο αυτό δημιουργούσαν ένα σοβαρό κεφάλαιο, ενώ με την εκμετάλλευση και την καλλιέργεια του κτήματος, τα ετήσια εισοδήματα ήταν σχεδόν μηδαμινά, εξαιτίας των κακών μεθόδων καλλιέργειας.

Μέσα σε εφτά χρόνια από την ψήφιση του νόμου, το Δημόσιο αγόρασε από μεγαλοϊδιοκτήτες και μεταβίβασε σε ακτήμονες ή μικροκαλλιεργητές περίπου ένα εκατομμύριο στρέμματα. Στις εκτάσεις αυτές εγκαταστάθηκαν περίπου δυόμισι χιλιάδες οικογένειες προσφύγων και πέντε χιλιάδες οικογένειες ακτημόνων της περιοχής, οι οποίοι ως τότε εργαζόταν ως κολίγοι στα τσιφλίκια.

Η κατάθεση του νομοσχεδίου έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από τους πρόσφυγες και στις 7 Απριλίου 1907, χίλιοι περίπου απ’ αυτούς  συγκεντρώθηκαν έξω από τη Βουλή και υποδέχθηκαν το Θεοτόκη με χειροκροτήματα και ενθουσιώδεις ιαχές

Γεωργίου Ράλλη, Γεώργιος Θεοτόκης, εκδ. ευρωεκδοτική, σελ. 310-311

(Απάντηση στο σχολικό βιβλίο: σελ. 43, «Τα τσιφλίκα της Θεσσαλίας ... στο χωριό Κιλελέρ».)

Αφού μελετήσετε το παράθεμα και λάβετε υπόψη τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας, να παρουσιάσετε την αγροτική μεταρρύθμιση μετά το 1917.

Στην πραγματικότητα, η μεγάλη αγροτική μεταρρύθμιση, που εγκαινιάστηκε το 1917, υπήρξε μία από τις σημαντικότερες κοινωνικές αλλαγές στην Ελλάδα, και η πραγματοποίηση της επηρέασε άμεσα τις εξελίξεις των πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων στον Μεσοπόλεμο- αξίζει να τη δούμε λίγο εκτενέστερα. Την εποχή που εξετάζουμε η ελληνική κοινωνία παρέμενε μια κατά βάση αγροτική κοινωνία, ενώ οι καλλιεργητές εξακολουθούσαν ν' αποτελούν την πλειονότητα του πληθυσμού. Η αγροτική μεταρρύθμιση ήταν καρπός της ακατάπαυστης πίεσης των φτωχών χωρικών για γη, παλαιότερης ακόμη και από την Ελληνική Επανάσταση και η οποία είχε ήδη οδηγήσει σε άλλες, μικρότερης έκτασης, διανομές γης στην Παλαιά Ελλάδα. Ήταν μια πολιτική επιλογή που έγινε επιτακτική την πολεμική δεκαετία, εξαιτίας της άκαμπτης κοινωνικής πίεσης που ασκούσαν ήδη από την προπολεμική περίοδο οι φτωχοί χωρικοί, οι οποίοι είχαν στο μεταξύ οπλιστεί και αποκτήσει στρατιωτική εμπειρία και πολιτική πρωτοβουλία. Αν οι Λαϊκοί προσπάθησαν να περιορίσουν την έκταση και τη ριζοσπαστικότητά της το 1921-1922, πάντως υποχρεώθηκαν και αυτοί κατ’ αρχήν να την αποδεχτούν. Μετά το 1922 η διανομή της γης διευκολύνθηκε από την ανάγκη του ελληνικού κράτους να εξασφαλίσει τη νομιμοφροσύνη των παλαιών και νέων κατοίκων των βόρειων επαρχιών, κι επίσης από το φόβο, που κυρίευσε τους αστούς σ' ολόκληρη την Ευρώπη, μιας ανατρεπτικής συμμαχίας εργατών και αγροτών. Επιπλέον συνέβαλε στη διατήρηση του αγροτικού χαρακτήρα της ελληνικής οικονομίας, η οποία αποτελούσε πολιτική επιλογή όχι μόνον ενός μεγάλου μέρους της άρχουσας τάξης, αλλά και ισχυρών διεθνών οργανισμών όπως ήταν η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων.

Σπύρος Μαρκέτος, Πώς φίλησα το Μουσολίνι! τα πρώτα βήματα του ελληνικού φασισμού, Αθήνα 2006, Βιβλιόραμα: 92-93

[σχολικό βιβλίο, σελ. 43-45, «Το αποφασιστικό βήμα... Βουλγαρία, Ρουμανία κ.λπ)».]

Αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να διευκρινίσετε την έννοια «βενιζελισμός» καθώς και το ρόλο του Βενιζέλου ως εκφραστή των νέων συνθηκών.

 Είναι αλήθεια ότι ο Βενιζέλος εμφανίζεται ως ο πρώτος πρωθυπουργός με μοδέρνες ιδέες πολιτικές, κοινωνικές καί γενικά πολύ φιλελεύθερες αντιλήψεις. Κρητικός καί πολιτικός, ο Βενιζέλος ήταν καί αποτέλεσμα της όλης ιστορίας της νήσου, με τον πολιτισμό τον μινωικό, ελληνιστικό, τον τουρκικό, τον βενετσιάνικο καί γενικά ρωμέϊκο, ήταν ο μοναδικός εκπρόσωπος τής νεωτέρας κατάστασης και της παγκόσμιας εξέλιξης.

Αβραάμ Μπεναρόγια, Ελπίδες και πλάνες. εκδ. Στοχαστής σελ. 60 (διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτότυπου κειμένου)

(σχολικό βιβλίο σελ. 48, «Στην περίοδο 1910-1922 ... τις οικονομικές της δραστηριότητες»)

Αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να διευκρινίσετε την έννοια «Εθνικός διχασμός»

 Το 1915, όταν ο Βενιζέλος, εκυρίχτικε εναντίον των παλαιών κομμάτων που εξεδηλώθησαν μαζύ με το στέμα, καί υπέρ της Γερμανίας, καί επαναστάτησε, κυρίχτηκε υπέρ των συμμάχων, έφυγε στη Θεσ/ίκη. Έτσι ή Ελλάς εμοιράσθη σε δύο, όλοι οι εκπρόσωποι των τότε πρωταρχικών εργατικών σωματείων Πειραιώς, κατέφυγαν στη Θεσ/ίκη, μαζύ δε πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι Αθηνών καί στελέχη τού στρατού, προσκολημένοι στήν προσωπικότητα του Βενιζέλου και στον φιλελεύθερον καί φιλεργατικόν πολιτικόν. 'Όλοι αυτοί πήραν τον τίτλον του «βενιζελικού» που σήμενε ταυτόχρονα φιλελεύθερος καί μάλιστα φιλεργατικός! Οι αρχηγοί των εργατικών σωματείων, από τον Πειραιά καί μερικοί καί από την Αθήνα πήραν τον ελαφρώς ειρωνικό τίτλο τού «εργατο-πατέρα»...

Και μεταξύ των διανοουμένων φυγαδεύοντο πολλοί στη Θεσσαλονίκη καί έτσι επληθήνοντο οι οπαδοί της Κυβέρνησης Θεσ/ίκης, οπαδοί του Βενιζέλου και το κίνημα αυτό ήταν ισχυρό εναντίων των γερμανοφίλων. Και στον στρατό συνέβει κάτι πού επέτρεψε στήν Κυβέρνηση Εθνικής Αμύνης να οργανώση τον στρατόν και να επιβάλη την διήκηση της Επαναστατικής Κυβέρνησης σ' όλη τη Μακεδονία και σε τμήμα πέραν της Μακεδονίας, αρχίζουσα με την κατάληψη των νήσων τού Αιγαίου όλων.

Αβραάμ Μπεναρόγια, Ελπίδες και πλάνες. εκδ. Στοχαστής σελ. 59-60, (διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτότυπου κειμένου)

(σχολικό βιβλίο σελ. 49-50, «Η συμμετοχή της Ελλάδας ... προηγούμενης περιόδου» )

Αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στον ιδιόμορφο δανεισμό της Ελλάδας κατά το 1917 καθώς και στον τρόπο που αξιοποιήθηκαν τα δάνεια.

 «Η εκστρατεία της Ουκρανίας που οργάνωσαν οι Αγγλογάλλοι ιμπεριαλιστές για να καταπνίξουν την Οκτωβριανή επανάσταση και να παραδώσουν και πάλι τη Ρωσία στους δυνάστες της φεουδάρχες, είναι μια από τις πιο μαύρες σελίδες της Ευρωπαϊκής ιστορίας που δείχνει το στυγνό πρόσωπο του δυτικού ιμπεριαλισμού. Στην εκστρατεία αυτή έλαβε μέρος και η Ελλάδα. Όταν ο γαλλικός στόλος έπλευσε στη Μαύρη Θάλασσα και απεβίβασε στρατεύματα στην Οδησσό, ο Βενιζέλος έστειλε (Ιανουάριος 1919) ειδικό εκστρατευτικό σώμα υπό το στρατηγό Νίδερ. (...) Ειδικά το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, υποχρεωμένο ν’  αντιμετωπίσει αντίπαλους μαχητές που τους ενέπνεε το επαναστατικό τους καθήκον, ηττήθηκε επανειλημμένα σε όλες τις μάχες της Νότιας Ρωσίας και τελικά αναγκάστηκε να αποχωρήσει, αφού αποδεκατίστηκε σοβαρά. Η εκστρατεία στην Ουκρανία έδειξε το αληθινό πρόσωπο του Βενιζέλου και της πολιτικής του...»

Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1909-1940, σελ. 208-209

[σχολικό βιβλίο, σελ. 50, "Όταν με την επέμβαση των συμμάχων... στρατιωτικής εμπλοκής στη Μικρά Ασία".

Με βάση το κείμενο που δίνεται και όσα γνωρίζετε από το σχολικό βιβλίο απαντήστε στο ερώτημα πώς εξηγείται η οικονομική πρόοδος της Ελλάδας γενικά κατά την περίοδο του μεσοπολέμου.

Γενικά, αυτή η μεγάλη ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανίας που συντελέστηκε την περίοδο του Μεσοπολέμου, στηρίχτηκε εκτός από το προστατευτικό δασμολόγιο, τη διεύρυνση της αγοράς και το νομισματικό πληθωρισμό, στην εξαθλίωση της εργατικής τάξης, στη χρησιμοποίηση της παιδικής εργασίας, στα εξοντωτικά ωράρια εργασίας και στην αριθμητική αύξηση του προλεταριάτου, λόγω των προσφύγων, κυρίως προς την Αθήνα και τα μεγάλα αστικά κέντρα, οι οποίοι αποθάρρυναν τη μετακίνηση των αγροτικών πληθυσμών προς τις πόλεις.

Επιπροσθέτως, ευνοϊκό ρόλο άσκησε και η ανακοπή του ρεύματος μετανάστευσης κυρίως προς τις ΗΠΑ, λόγω της διεθνούς οικονομικής κρίσης, με αποτέλεσμα να εγκλωβιστεί η εργατική τάξη εντός των ορίων της χώρας, να αυξηθεί η προσφορά εργατικής δύναμης και να συμπιεστούν περαιτέρω οι μισθοί.

Δημήτρης Α. Κατσορίδας, Βασικοί σταθμοί του εργατικού- συνδικαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα 1870-2001, ΑΡ.ΙΣΠΌ.Σ - Γ.Σ.Ε.Ε. Αθήνα, 2008, σελ. 54-55

[σχολικό βιβλίο, σελ. 52, το κεφάλαιο «Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο του μεσοπολέμου»]

ειδικότερα για την παιδική εργασία τα παρακάτω από σημείωση στο ίδιο βιβλίο (σελ. 54-55):

Στα 1920, οι κάτω των 18 ετών αποτελούσαν το 25,95% της εργατικής δύναμης στη βιομηχανία και βιοτεχνία, με ποσοστά που κυμαίνονταν από 49,13% στη ραφή ενδυμάτων έως 9,87% στην παραγωγή ενέργειας. Στα 1928, η συμμετοχή των ανηλίκων ανέβηκε στο 30,48%, ενώ στην απογραφή του 1930, σε σύνολο 261.057 εργαζομένων σε βιομηχανικές επιχειρήσεις, βρέθηκαν 11.096 παιδιά κάτω των 14 ετών, εκ των οποίων τα 2.833 κορίτσια και 70.617 έφηβοι, 15-19 ετών, εκ των οποίων 21.605 ήταν κοπέλες. Αν, βέβαια, μπορούσαμε να υπολογίσουμε και πόσα παιδιά εργάζονταν στις οικοδομές, στα μικρομάγαζα, σε προσωπικές υπηρεσίες, ως μικροπωλητές, λαχειοπώλες κ.λπ., τότε θα είχαμε ακόμη μεγαλύτερη διαφοροποίηση σχετικά με την εργασία των παιδιών και των εφήβων. Ο μεγαλύτερος βιομηχανικός κλάδος με παράδοση στην παιδική εργασία ήταν η κλωστοϋφαντουργία. Το 1928, στα νηματουργεία του Πειραιά εργάζονταν 4.000 παιδιά.

Για περισσότερα σχετικά με την παιδική εργασία, βλέπε Α. Λιάκος, Εργασία και πολιτική στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και η ανάδυση των κοινωνικών θεσμών, εκδόσεις Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα 1993 σελ. 274-292

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παραπάνω κείμενο: α) να εξηγήσετε τους λόγους που επιβάλλουν την κατασκευή μεγάλων έργων στη χώρα και β) να αναφέρετε αυτά τα έργα.

Καθώς ήρθε ο 20ός αιώνας βρήκε στην περιοχή απλωτά βαλτοτόπια και αναρίθμητες μικρές λίμνες. Δύο ήταν οι πιο μεγάλες: του Αχινού, στα ανατολικά, και η Κερκίνη, στη θέση περίπου της αρχαίας Πρασιάδας. Η Κερκίνη, που την περίοδο της Οθωμανικής κυριαρχίας ονομαζόταν Μπούτκοβο, ήταν σαφώς πιο μικρή από τη λίμνη του Αχινού κι αρκετές, μάλιστα, ήταν οι φορές που στέγνωνε εντελώς. Όλος αυτός ο κόσμος των νερών έσφυζε από μορφές ζωής, φυτικές και ζωικές. Ωστόσο, ο ποταμός δεν ήταν πάντοτε μία ευλογία για τους κατοίκους του τόπου. Δυναμικός και ασυγκράτητος, δεν κατόρθωνε όλες τις φορές να παραμένει στα όρια που του έθεταν οι λίμνες. Άλλαζε κοίτη και απλωνόταν με μανία πλημμυρίζοντας χωριά και καλλιέργειες, φτάνοντας σχεδόν ως τα ριζά των βουνών και των λόφων. Η κατάσταση για τους κατοίκους έγινε πραγματικά πολύ άσχημη ιδίως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, την Μικρασιατική καταστροφή και την εγκατάσταση στην περιοχή των προσφύγων. Τότε η γη ήταν πολύτιμη γιατί ήταν αναγκαία.

1928. Το Ελληνικό Δημόσιο αναθέτει στην εταιρία John Μοnks-Ulen & Cο από τις ΗΠΑ το έργο της μετατροπής της πεδιάδας των Σερρών "...σε δεκάδες χιλιάδες στρέμματα εύφορων χωραφιών...". Έξι χρόνια αργότερα η ξένη εταιρία, που έμεινε γνωστή στο πανελλήνιο σαν Ούλεν, είχε περατώσει το έργο. Αποξηράνθηκαν η λίμνη του Αχινού και αρκετοί βάλτοι, διευθετήθηκαν με αναχώματα οι κοίτες του Στρυμόνα, κι ένα φράγμα στήθηκε, το 1932, κοντά στο χωριό Λιθότοπος. Ο πρώτος αυτός φραγμός στη ροή των νερών του ποταμού υπήρξε η απαρχή της δημιουργίας της λίμνης Κερκίνης ως τεχνητού ταμιευτήρα νερού, όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.

από το: http://www.kerkinilake.org/newsone.htm

[σχολικό βιβλίο: σελ. 52-53, προσοχή στο α) και β)]

έξι παράγραφοι για τα μεγάλα έργα (σελ. σχολικού βιβλίου 52-53)

(από το βιβλίο του Σπύρου Τζόκα «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το εγχείρημα του αστικού εκσυγχρονισμού, 1928-1932, Αθήνα: Θεμέλιο 2002)

Τα μεγάλα έργα της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης επικυρώθηκαν με τη σύμβαση που υπογράφηκε μεταξύ του ελληνικού Δημοσίου και της εταιρείας «Foundation» τον Οκτώβριο του 1925, αλλά μέχρι το 1928 είχαν ελάχιστα προχωρήσει. Η εντατική κατασκευή των έργων άρχισε από τους πρώτους μήνες του 1929, ενώ κατά την τετραετία διατέθηκαν για τα έργα αυτά 9.940.786,78 δολάρια. Με τα χρήματα αυτά εκτελέστηκαν τα αποστραγγιστικά και αντιπλημμυρικά έργα της πεδιάδας της Θεσσαλονίκης, τα οποία απέδωσαν στην καλλιέργεια 177.000 στρέμματα γης: 55.000 στρέμματα από τα αποχετευτικά και αποστραγγιστικά έργα των λιμνών Αρτζάν και Αματόβου και 122.000 στρέμματα από τα αντιπλημμυρικά του Γαλλικού και του Αξιού. Στο ίδιο διάστημα άρχισε η αποξήρανση της λίμνης των Γιαννιτσών, κατασκευάστηκαν νέα σιδηροδρομική και νέα οδική γέφυρα επί του Αξιού και άλλες μικρότερες οδογέφυρες και σιδηροδρομικές γέφυρες.

σελ. 157

Τα μεγάλα αυτά έργα των πεδιάδων Θεσσαλονίκης, Σερρών και Δράμας έμελλε να αποδώσουν στην καλλιέργεια 1.265.000 στρέμματα, ενώ η ολική έκταση των δύο έργων ανερχόταν σε 3.763.000 στρέμματα.15 Τα έργα αυτά συμπληρώνονταν και από μια ευρύτατη εκστρατεία για την καταπολέμηση της ελονοσίας που μάστιζε τις περιοχές, καθώς και από άλλα έργα τεχνικής υποδομής (δρόμοι, σιδηρόδρομοι, λιμάνια), τα οποία αναβάθμισαν τη Βόρεια Ελλάδα. Έτσι, η Βόρεια Ελλάδα, εκτός από την εθνική ομοιογένεια που απέκτησε από την εγκατάσταση των μικρασιατών προσφύγων και την ανταλλαγή πληθυσμών, απέκτησε και τις δυνατότητες να απογειωθεί οικονομικά. Εξάλλου, η αναβάθμιση και η ανάπτυξη της Βόρειας Ελλάδας αποτελούσε προτεραιότητα για τον Ελ. Βενιζέλο για εθνικούς και οικονομικούς λόγους.

σελ. 157-158

Στην κατεύθυνση του εκσυγχρονισμού του κράτους εντάσσονταν και οι σημαντικές παρεμβάσεις της κυβέρνησης για τη βελτίωση των εθνικών και επαρχιακών δρόμων. Κατά τη διάρκεια της τετραετίας κατασκευάστηκαν σ' όλη σχεδόν τη χώρα 1.650 χιλιόμετρα δρόμων με σύγχρονο και άρτιο τρόπο. Για το μεγάλο αυτό έργο διατέθηκαν συνολικά 4.000.000 χρ. λίρες. Παρά τις αντιρρήσεις της αντιπολίτευσης, η οποία θεωρούσε ότι μέρος του ποσού αυτού έπρεπε να διατεθεί για την επισκευή των άθλιων επαρχιακών δρόμων,17 η κυβέρνηση προχώρησε σε νέες κατασκευές, αφήνοντας την επισκευή στις δυνατότητες του κρατικού προϋπολογισμού. Έτσι, και στον τομέα της οδοποιίας επιτελέσθηκε ένα σπουδαίο έργο, το οποίο λειτούργησε θετικά για το εμπόριο και τον τουρισμό της χώρας.

σελ. 158

Το πρόγραμμα της κυβέρνησης Βενιζέλου για την κατασκευή των μεγάλων έργων στηρίχτηκε, όπως προαναφέρθηκε, στον εξωτερικό δανεισμό, καθώς δεν υπήρχε άλλη λύση. Η παραγωγική, όμως, αξιοποίηση των δανείων, για πρώτη φορά από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, κατέστησε αυτά αποτελεσματικά και ουσιώδη για την ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό του κράτους. Εξάλλου, η πτώχευση του κράτους το 1832 δεν οφειλόταν, όπως λέχθηκε, στην αντιπαραγωγική χρήση των δανείων, όπως οι προηγούμενες πτωχεύσεις, αλλά στους συναλλαγματικούς λόγους που προέκυψαν από την επίδραση της διεθνούς οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Στις επιπτώσεις, επίσης, της κρίσης αυτής στην Ελλάδα οφειλόταν και η καθυστέρηση των μεγάλων έργων, εξαιτίας της ελλιπούς χρηματοδότησης τους. Δεν πρέπει, τέλος, να μας διαφύγει της προσοχής η θετική επενέργεια των παραγωγικών αλλά και των άλλων μικρότερων δημοσίων έργων στη μείωση της ανεργίας, που απειλούσε την ελληνική κοινωνία στη διάρκεια του Μεσοπολέμου, καθώς ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε σημαντικά και η απορρόφηση του δεν ήταν εύκολη. Συνοψίζοντας το όφελος των παραγωγικών έργων αλλά και των δημοσίων, θα λέγαμε ότι αυτά αύξησαν το εθνικό εισόδημα με τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης της χώρας και βελτίωσαν την τεχνικο-οικονομική υποδομή αυτής. Έμμεσα συνέβαλαν στη μείωση της ανεργίας, στην αποκατάσταση των μικρασιατών προσφύγων στη Βόρεια, κυρίως, Ελλάδα και στη συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού στις εστίες τους.

σελ. 158-159

Σημαντικό από κάθε άποψη έργο της τετραετίας του Ελ. Βενιζέλου ήταν το πρωτόγνωρο σε ποσότητα και ποιότητα έργο της κατασκευής σχολικών συγκροτημάτων. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στο διάστημα ενός ολόκληρου αιώνα, από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους μέχρι το 1928, είχαν κατασκευαστεί λιγότερα σχολεία απ' όσα στη διάρκεια της τετραετίας. 0 πρώτος κυβερνήτης της Ελλάδας, I. Καποδίστριας, έκτισε μερικά σχολικά κτίρια, τα οποία ήταν ακατάλληλα και ανεπαρκή για τη σπουδάζουσα νεολαία. Στη συνέχεια, από το 1895 μέχρι το 1910 ανηγέρθησαν με δαπάνες του Κράτους 444 διδακτήρια δημοτικής εκπαίδευσης• από το 1910 μέχρι το 1920 54, και από το 1920 μέχρι το 1928 976. Επομένως, μέχρι το 1928 είχαν ανεγερθεί 1.474 σχολικά κτίρια, ενώ κατά τη διάρκεια της τετραετίας τα σχολικά κτίρια έφτασαν σε τριπλάσιο αριθμό, καθώς κατασκευάστηκαν 3.167, γεγονός που αναδεικνύει το μέγεθος του έργου.

σελ. 159

Άμεσο αποτέλεσμα της κατασκευής νέων σχολικών κτιρίων ήταν η αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς οι συνθήκες μάθησης βελτιώθηκαν. Οι δάσκαλοι και οι μαθητές μπορούσαν πλέον να εργαστούν σ' ένα ανθρώπινο και παιδαγωγικό περιβάλλον και να γίνουν παραγωγικότεροι. Έμμεσο αποτέλεσμα ήταν η διασφάλιση της υγιεινής των μαθητών και των εκπαιδευτικών. Έτσι, ελαττωνόταν σταδιακά η νοσηρότητα των μαθητών, ώστε, ενώ κατά το σχολικό έτος 1926-1927 το ποσοστό νοσηρότητας των μαθητών ήταν 24,5%, περίπου το 1/4 του αριθμού των μαθητών, να κατέλθη το 1931-1932 στο 18,2% και διαρκώς να μειώνεται.

σελ. 161

 Αφού μελετήσετε το παράθεμα και λάβετε υπόψη τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας να προσδιορίσετε τη σημασία της ίδρυσης της Τράπεζας της Ελλάδος και το ρόλο που διαδραμάτισε στην οικονομική πολιτική ως τις μέρες μας.

Η Τράπεζα της Ελλάδος είναι η κεντρική εκδοτική τράπεζα της χώρας. Ιδρύθηκε το 1927, βάσει ενός Παραρτήματος του Πρωτοκόλλου της Γενεύης της 15ης Σεπτεμβρίου, λίγα χρόνια μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Καταστροφή, και άρχισε να λειτουργεί το Μάιο του 1928. Στα 75 χρόνια της ιστορίας της γνώρισε 15 Διοικητές και 26 Υποδιοικητές.

Οι εργασίες της ξεκίνησαν στις 14 Μαΐου 1928, με πρώτο Διοικητή τον Αλέξανδρο Διομήδη. Η επέτειος των 75 ετών βρίσκει την Τράπεζα μέλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών.

Η Τράπεζα στεγάζεται σε ιδιόκτητο κτίριο επί της οδού Πανεπιστημίου 21, απέναντι από τα τρία ιστορικά κτίρια της Ακαδημίας, του Πανεπιστημίου και της Βιβλιοθήκης, στο κέντρο της πρωτεύουσας. Δεδομένου ότι κανένα από τα προσχέδια που υποβλήθηκαν στον σχετικό διαγωνισμό που προκηρύχθηκε το 1929 δεν βραβεύθηκε, η Τράπεζα ανέθεσε στους Κ. Παπαδάκη και Ν. Ζουμπουλίδη να προτείνουν νέα προσχέδια τα οποία και εγκρίθηκαν το 1932. Η θεμελίωση του κτιρίου έγινε το 1933 και τα εγκαίνιά του το 1938, με Διοικητή και στις δύο περιπτώσεις τον Εμμανουήλ Τσουδερό.

από το: http://www.bankofgreece.gr/bank/index.asp

(σχολικό βιβλίο σελ. 53, κεφ. 8)

 Αφού μελετήσετε το παράθεμα και λάβετε υπόψη τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου σας, να παρουσιάσετε τις συνέπειες της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα.

Πανικός με καθυστέρηση στη Σοφοκλέους

Οι επιπτώσεις από το κραχ του 1929 στην πραγματική ελληνική οικονομία θα αρχίσουν να γίνονται βαθμιαία αισθητές. Από το πρώτο, όμως, στάδιο θα πληγούν οι εξαγωγές. H κρίση χτυπά πρώτα τη γεωργία. Κυρίως ο καπνός και η σταφίδα, που είναι τα κατεξοχήν εξαγώγιμα προϊόντα της χώρας. Οι τιμές κατρακυλάνε και η παραγωγή μένει αδιάθετη. Στη γεωργική κρίση θα προστεθεί άμεσα, αλλά θα γίνει κάπως βραδύτερα αισθητός, ο δραστικός περιορισμός του μεταναστατευτικού συναλλάγματος, αλλά και του ναυτιλιακού.

Τα εμβάσματα των Ελλήνων μεταναστών στο εξωτερικό και ειδικά στις HΠA παίρνουν την κατιούσα. Το ίδιο συμβαίνει, σε ανάλογη κλίμακα, με το ναυτιλιακό συνάλλαγμα, καθώς πολλά πλοία στην εξέλιξη της κρίσης «δένουν». H ανεργία στον χώρο της ναυτιλίας έχει άμεσες και ορατές επιπτώσεις.

H κερδοσκοπία με τον χρυσό και το συνάλλαγμα, όσο η δραχμή διατηρεί τη μετατρεψιμότητά της, «συμπληρώνουν» το πρόβλημα. «H χώρα πάσχει από κρίσιν του μεγάλου κέρδους», διαπιστώνει αρχές του 1930 ο Ξ. Zολώτας. Αλλά η κρίση θ’ αρχίσει να παίρνει εκρηκτικές διαστάσεις όταν κλείνουν οι στρόφιγγες του εξωτερικού δανεισμού. Οι οικονομικοί σχεδιασμοί της κυβέρνησης βρίσκονται στον αέρα και τα μεγάλα παραγωγικά έργα στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία κ.α., που βασίζονταν στον δανεισμό και αναμένονταν να αποδώσουν στο μέλλον, στοιχειώνουν.

Επέρχεται ουσιαστικά το τέλος του βενιζελικού προγράμματος οικονομικής ανοικοδόμησης, όταν όλες οι επίμονες προσπάθειες της κυβέρνησης στο Λονδίνο, το Παρίσι κ.α. για άμεσο δανεισμό πέφτουν στο κενό. H τραγωδία αρχίζει όταν ο Βενιζέλος χάνει οριστικά τη «μάχη της δραχμής» τον Σεπτέμβριο του 1931. Δηλαδή, τότε που πολλές χώρες εγκαταλείπουν τον «κανόνα του χρυσού» (εξασφάλιση της σταθερότητας της ισοτιμίας των νομισμάτων μέσω της σύνδεσης του κυκλοφορούντος χρήματος με τον χρυσό στα αποθέματα μιας κεντρικής τράπεζας).

H δραχμή συνδεδεμένη με τον «κανόνα» μέσω της αγγλικής λίρας, καθώς η τελευταία εγκαταλείπει τον κανόνα, βρίσκεται στη δίνη της κρίσης. H «βασίλισσα των νομισμάτων» συμπαρασύρει στην πτώση το ελληνικό νόμισμα. O πανικός, ετεροχρονισμένα, καταλαμβάνει και τη Σοφοκλέους. Οι πάντες καταριούνται τους οικονομολόγους, ενώ κανείς δεν ξέρει τι θα ξημερώσει. Παρά τις διαβεβαιώσεις Βενιζέλου ότι «έχει απόλυτον την πεποίθησιν για συγκράτησι και σταθερότητα του ελληνικού νομίσματος» και τα μέτρα που παίρνονται, το ντόμινο συνεχίζεται. H ελληνική χρηματαγορά κλείνει επ’ αόριστον.

Δημοσίευμα στο Έθνος 19 10 2008

 [σχολικό βιβλίο, σελ. 53-54, όλο το κεφάλαιο «η κρίση του 1932».]