Α. ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

                                    Α.    ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ

Ιδιαίτερα στοιχεία: Έντονη θρησκευτικότητα

                                    Χριστιανικός ανθρωπισμός

                                   Φυσιολατρία

Ηθογραφία: αναπαράσταση ηθών, εθίμων, ιδεολογίας και ψυχοσύνθεσης ενός λαού, όπως αυτά διαμορφώνονται υπό την επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος και των ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Προϋποθέτει μια σχετικά ρεαλιστική αντίληψη για την τέχνη, αφού στηρίζεται στην παρατήρηση και στοχεύει στην αντικειμενική απεικόνιση. Ειδικότερα στη λογοτεχνία η ηθογραφία δηλώνει την τάση της πεζογραφίας να αντλεί τα θέματά της από κοινωνίες της υπαίθρου και από την κοινωνία και το περιβάλλον της αστικής γειτονιάς. Η τάση αυτή διαμορφώθηκε στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα και επομένως εντάσσεται στο πνεύμα του ρεαλισμού και αργότερα του νατουραλισμού, χωρίς να λείπουν από την ελληνική ιδίως ηθογραφία, τα λυρικά και ποιητικά στοιχεία.

Από την άποψη του τρόπου αναπαράστασης διακρίνεται σε δύο κατηγορίες: 1) Την ωραιοποιημένη, ειδυλλιακή αναπαράσταση, με έντονο λαογραφικό χαρακτήρα, των ηθών της ελληνικής υπαίθρου. 2) Την ρεαλιστική ή νατουραλιστική ηθογραφική πεζογραφία, η οποία ασχολείται βέβαια με τις μικρές, κλειστές κοινωνίες της υπαίθρου αλλά με τρόπο ώστε να προβάλλονται και οι σκοτεινές πλευρές τους. Ο Παπαδιαμάντης ανήκει σε αυτήν την κατηγορία.

Σύμφωνα με τον Ν. Τωμαδάκη δεν πρόκειται περί απλής ηθογραφίας, λαογραφικών διαπιστώσεων περί των ηθών, των εθίμων, ενδυμάτων κλπ των νησιωτών ανάμεσα στους οποίους έζησε. Γιατί είναι δυνατόν να περιγραφουν αυτοί λεπτομερέστατα και να διαφύγει η ψυχή τους. Η Λαογραφία πολλές φορές κάτω από τα ειδυλλιακά φορέματα των χωρικών δεν διείδε τα δράματα της ψυχής τους. Ο Παπαδιαμάντης δεν είναι φωτογράφος, είναι ψυχογράφος. Δε μένει σε όσα ακούει και βλέπει στο περίγραμμα, προχωρεί σε όσα διαισθάνεται. Έτσι, δε ζωγραφίζει απλώς, αλλά δημιουργεί ανθρώπους, κοινωνίες, χώρους. Κάτω από το ηθογραφικό πλαίσιο κρύβει ένα βαθύ ψυχογράφο, έναν ηθολόγο και έναν άριστο κοινωνικό παρατηρητή.

Στο «Όνειρο στο κύμα» μπορεί αρχικά να προβαίνει στην εξιδανικευμένη αναπαράσταση της φυσικής ζωής αλλά δεν διατηρεί το ρηχό αυτό πλαίσιο, καταδεικνύει και τα σαθρά στοιχεία της μικρής κοινωνίας της υπαίθρου, την κοινωνική αδικία και ανισότητα, τη διάκριση πλούσιων και φτωχών, τη διαφθορά της εξουσίας.