ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ: ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ - ΛΑΪΚΟΤΗΤΑ

ΛΑΪΚΟΤΗΤΑ – ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ  

ΟΡΙΣΜΟΣ

Λαϊκότητα: (στον χώρο της πολιτικής) η συμμετοχή, η παρουσία του λαού στην έκφραση και άσκηση και έλεγχο της εξουσίας. (προϋπόθεση δημοκρατίας).

Γνωρίσματα της λαϊκότητας

Η λαϊκότητα εκφράζει τη δικαίωση του λαού γιατί συνίσταται σε ένα τρόπο πολιτικής διακυβέρνησης, που προάγει το ενδιαφέρον για το λαό. Αποσκοπεί λοιπόν:

·         Στη δικαίωση και την ανύψωσή του

·         Στην αναβάθμιση του βιοτικού, κοινωνικού και πνευματικού του επιπέδου

·         Στην προαγωγή του σε καθοριστικό παράγοντα της ιστορίας

·         Στην ανάδειξη και προάσπιση των αξιών του

·         Στην αξιολογική του διάκριση

·         Στην εκφραστική διαφοροποίησή του

·         Στην προάσπιση της αυθεντικής και γνήσιας λαϊκής του μορφής.

Λαϊκισμός : η κατ’ επίφαση λαϊκότητα, όπου δηλ. αναγνωρίζεται τυπικά η συμμετοχή του λαού στην εξουσία, αλλά στην πραγματικότητα είναι είτε ανύπαρκτη είτε περιορισμένη. Ο όρος χρησιμοποιείται επίσης όταν μιλάμε για την επιβολή ενός «χαρισματικού» ηγέτη στο λαό, ο οποίος αναδεικνύεται μέσα από ένα πρόγραμμα που ικανοποιεί τις λαϊκές διεκδικήσεις.

→ Σε πολιτισμικό επίπεδο: εκδηλώσεις που αναπαριστούν πλασματικά κάποια πολιτισμικά πρότυπα εκχυδαΐζοντας τα, ενώ υποτίθεται ότι έχουν σαν στόχο την «αναβάθμιση» του λαού (τέχνη και λαϊκισμός / μαζική κουλτούρα)

  Ιστορική αναδρομή:

• Δημαγωγοί στην Αθηναϊκή δημοκρατία
• Απολυταρχικά καθεστώτα του 20ού αι. : Φασισμός – Ναζισμός (ο λαός χρησιμοποιήθηκε ως έμβλημα ιδεολογικό για τις πράξεις τους π.χ. το σύνθημα της ελληνικής χούντας: Ελλάς – Ελλήνων – Χριστιανών)

   Μορφές λαϊκισμού:

·         Πολιτικός ( δημαγωγία, δημοκολακία, προσωπολατρία, εκδουλεύσεις)

·         Ιδεολογικός ( ρατσισμός, εθνικισμός)

·         Της τέχνης (μαζική κουλτούρα, εμπορευματοποιημένη τέχνη)

ΑΙΤΙΑ

Ψυχολογικά

• Η εκμετάλλευση από δημαγωγούς της ανάγκης του λαού για στήριξη σ’ έναν ηγέτη
• Η ψυχολογία της μάζας που κρύβει αδυναμίες, όπως η επιδίωξη της κολακείας
• Η αδιαφορία που υπάρχει σε μεγάλο μέρος του λαού σχετικά με τη δημόσια ζωή ( αδρανοποίηση, καλλιέργεια ατομικισμού – κομφορμισμού).
• Οι προσωπικές φιλοδοξίες διάφορων πολιτικών

Πνευματικά

 Η έλλειψη ουσιαστικής παιδείας και πνευματικής καλλιέργειας η οποία στερεί από τον πολίτη την κριτική ικανότητα να διακρίνει τους σωστούς ηγέτες από τους δημαγωγούς.

Επιτηδευμένη χρήση γλώσσας από δημαγωγούς με στόχο την παραπλάνηση του λαού. Οι δημαγωγοί εκχυδαϊζουν τη γλώσσα του λαού, συμβάλλοντας στην υποβάθμισή της, με τη μίμηση δήθεν του λαϊκού γλωσσικού ιδιώματος.

Επικράτηση της μαζικής κουλτούρας και της εμπορευματοποιημένης τέχνης.

Πολιτικά         Η επιδίωξη χειραγώγησης του λαού, εφόσον από αυτόν αντλείται η πολιτική δύναμη. Ο λαϊκισμός προβάλλει απλουστευτικές διεξόδους σε προβλήματα για να πείσει για την ικανότητα προσέγγισης του λαού. Ο λαός παρουσιάζεται, μέσω του λαϊκισμού, ως άμεμπτος, αδιάφθορος και αθώος, που όμως έμμεσα και εύκολα τον μετατρέπει σε όχλο και άβουλη μάζα. Αυτή η μετατροπή πραγματοποιείται με την κολακεία αλλά και τον εντοπισμό του των αδύνατων σημείων του. Έτσι ο λαός παρασύρεται και ετεροπροσδιορίζεται.

         Πολιτικές – κομματικές σκοπιμότητες

         Η προβληματική λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος που επιτρέπει τη δημαγωγία δίχως συνέπειες γι’ αυτούς που την ασκούν. Μέσω των υποσχέσεων, λαμβάνει χώρα ένα παιχνίδι συγκινήσεων εις βάρος των πολιτών, αναστέλλεται η κριτική τους ικανότητα και οι συγκινήσεις αυτές λειτουργούν αποπροσανατολιστικά ως προς τα πραγματικά προβλήματα.

Κοινωνικά

• Τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα που αυξάνονται και για τα οποία ο λαός επιζητά άμεσες λύσεις (ανεργία, βία, οικονομική δυσχέρεια)
• Ο ρόλος των Μ.Μ.Ε.: προβολή / επιβολή ορισμένων ηγετών
• Ο αστικός τρόπος ζωής ευνοεί τη μαζοποίηση, δίνοντας πρόσφορο έδαφος στην ανάπτυξη του λαϊκισμού.

       Εθνολογικά

·         Οι δημαγωγοί καπηλεύονται το ιστορικό παρελθόν του έθνους, ασκώντας γοητεία στο ιδεολογικά κατευθυνόμενο πλήθος.

 ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

 Παραπλάνηση του λαού, ο οποίος τελικά παραγκωνίζεται από τη δημόσια ζωή

Επιβολή ειδώλων – προτύπων ζωής (κυρίως στον καλλιτεχνικό και αθλητικό χώρο) τα οποία υποτίθεται ότι εκφράζουν το λαϊκό αίσθημα

Οποιοσδήποτε προσπαθεί να αφυπνίσει τη λαϊκή συνείδηση παραμερίζεται

Οτιδήποτε κινείται έξω από τα πλαίσια του λαϊκισμού επικρίνεται ως αντιλαϊκό (π.χ. αν κάποιος εκφράσει την ανάγκη περικοπών των δαπανών σε κάποιο τομέα)

Επιβάλλεται η υποκουλτούρα ως λαϊκή κουλτούρα. Νοθεύεται η γνήσια λαϊκή τέχνη και υποβαθμίζεται η πνευματική και πολιτιστική στάθμη της κοινωνίας.

Καθετί που αποτελεί γνήσιο λαϊκό στοιχείο γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης με στόχο το κέρδος

Ισοπεδώνεται η έκφραση και το πολιτικό επίπεδο, παραμερίζεται κάθε μορφή αντίστασης και ο λαός υποβιβάζεται καθώς ο λαϊκισμός λειτουργεί ισοπεδωτικά αφού δεν παρέχει ερεθίσματα για διαφοροποιημένη σκέψη πέραν της μαζικής.

Η λαϊκίστικη πολιτική δεν αλλοιώνει μόνο το λαό αλλά και τον πολιτικό ηγέτη που τον πρεσβεύει γιατί ο ίδιος καταφεύγει σε τρόπους άσκησης της εξουσίας που τον ευτελίζουν ή τον γελοιοποιούν.

  ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

1. Ολοκληρωμένη παιδεία, με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, που θα διαμορφώνει πολίτες με σωστή κρίση και προσωπική πολιτική ιδεολογία και συνείδηση. Συνεπώς αναγκαία καθίσταται η ορθή λειτουργία των φορέων κοινωνικοποίησης ( οικογένεια, σχολείο κλπ). Απαιτείται ,επίσης, η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στα κοινά και όχι η πολιτική αδιαφορία.
2. Προώθηση και ενθάρρυνση οποιουδήποτε στοιχείου που εκφράζει τη λαϊκή συνείδηση . Καλλιέργεια αυτής της συνείδησης μέσα από τα παραδοσιακά πρότυπα και σχήματα. Επιβάλλεται η γόνιμη επαφή με την παράδοση και η προστασία της πολιτιστικής φυσιογνωμίας.
3. Οι πνευματικοί άνθρωποι πρέπει να παίξουν έναν αφυπνιστικό ρόλο συμβάλλοντας και στην εκλαΐκευση της γνώσης, στην ενημέρωση του λαού και στη διαφώτισή του ως προς τις προπαγανδιστικές πρακτικές των εκάστοτε ηγετών.
4. Ουσιαστική λειτουργία της δημοκρατίας, ώστε να μην προωθούνται οι δημαγωγοί

αλήθειες για το ψέμα του λαϊκισμού

Διασκευασμένο κείμενο του Νίκου Δήμου

1. Λαϊκισμός: ένα δημόσιο ψέμα προς ιδιωτικό όφελος.

Μια αλήθεια δεν είναι ποτέ λαϊκίστικη. Το βασικό χαρακτηριστικό του λαϊκισμού είναι η εσκεμμένη ανειλικρίνεια. Λέμε κάτι το οποίο ξέρουμε ότι δεν ανταποκρίνεται στα πράγματα, για να κολακεύουμε το «λαό». Επίσης πρόκειται για μια δημόσια απόφανση - μια ιδιωτική κολακεία δεν είναι λαϊκισμός. Στην έννοια του λαϊκισμού υπάρχει σαν απαράβατος όρος ο απώτερος σκοπός - που είναι το «παραμύθιασμα» του αποδέκτη προς όφελος του πομπού.

2. Ο «λαός» του λαϊκιστή είναι ο «πελάτης» του.

(«Πελααάτες μου!» που φωνάζει ο Βέγγος). Η σχέση του λαϊκιστή με το ακροατήριό του είναι πελατειακή. Προσφεύγει στο λαό, περιμένοντας να αποκομίσει οφέλη - να κερδίσει. Γι’ αυτό και υπακούει στο παλιό εμπορικό αξίωμα: «Ο πελάτης έχει πάντα δίκιο».

3. Ο λαϊκισμός είναι προαιώνιος.

Απλώς παλιά είχε άλλα ονόματα: δημαγωγία, δημεγερσία κ.λπ. Η φράση του Σολωμού ότι πρέπει να θεωρούμε εθνικό ό,τι είναι αληθές, είναι το ακριβές αντίδοτο του λαϊκισμού. «Και τι είναι αλήθεια;» Κανείς δεν έχει το απόλυτο κριτήριο της αλήθειας. Ο λαϊκιστής όμως κάνει ακριβώς το αντίστροφο αυτού που λέει ο Σολωμός: βαφτίζει αληθές ό,τι θεωρείται εθνικό.

4. Ο λαϊκισμός δεν αφορά μόνο πολιτική και MME.

Σίγουρα εκεί είναι η κορυφαία του παρουσία. Αλλά εκτείνεται παντού. Υπάρχουν συγγραφείς λαϊκιστές ακόμα περισσότερο αηδιαστικοί από τους πολιτικούς. Κάνουν ακριβώς το ίδιο. Κολακεύουν το κοινό τους. Γράφουν με τρόπο που εκτρέφει στερεότυπα και δεδομένες ιδέες, επιβεβαιώνουν κλισέ, αποκοιμίζουν τον αναγνώστη, πουλάνε ψευδαισθήσεις και απάτες. Αφθονεί επίσης ο λαϊκισμός στους κρατικοδίαιτους διανοούμενους και έμμισθους κονδυλοφόρους που στοχάζονται ό,τι συμφέρει τον εργοδότη τους. Ισχυρός είναι επίσης ο λαϊκισμός στους χώρους της εκκλησίας.

5. Ο λαϊκισμός είναι το αντίθετο της Δημοκρατίας.

Διότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία και επιλογές, χωρίς ορθή κρίση. Αυτή πάλι βασίζεται στην σωστή πληροφορία. Ο λαϊκισμός όμως καταλύει την ορθή πληροφόρηση. Πολλές δικτατορίες στηρίχτηκαν περισσότερο στο λαϊκισμό παρά στα όπλα.

6. Ο λαϊκισμός έχει πολλές μεταμφιέσεις.

Υπάρχει λαϊκισμός με γραβάτα και με ζιβάγκο, με διανοουμενίστικο αμπέχωνο και με ακαδημαϊκή τήβεννο. Υπάρχει λόγιος λαϊκισμός και αμόρφωτος, κυνικός και αγαπησιάρικος, ύπουλος και λεβέντικος.

7. Ο λαϊκισμός είναι το αντίθετο του ορθολογισμού.

Φυσιολογικά ο λαϊκίστικος λόγος απευθύνεται στο συναίσθημα - και όχι στη λογική. Όταν χρησιμοποιεί επιχειρήματα, το κάνει με τον τρόπο των σοφιστών – «τον ήσσονα λόγον κρείττω ποιείν». Θέτει τη λογική στην υπηρεσία των καταστάσεων που προσπαθεί να διεγείρει. Παραποιεί την ιστορία, καλλιεργεί προκαταλήψεις, μύθους και στερεότυπα.

 8. Ο εθνικισμός είναι λαϊκισμός.

Όλοι αυτοί που εκφωνούν πανηγυρικούς, όλοι αυτοί που μιλάνε για την «ιδιαιτερότητα», μοναδικότητα και την ανωτερότητα της ελληνικής φυλής το κάνουν ΚΑΙ για να κολακεύουν το λαό, να του δώσουν την αίσθηση πως είναι ξεχωριστός και υπερέχει των βαρβάρων γειτόνων, αλλά και των λαών της Δύσης «που όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες αυτοί έτρωγαν βελανίδια». Λαϊκίστικοι μύθοι: η συνέχεια της φυλής, οι από 3.000 ετών Έλληνες, του Έλληνος ο τράχηλος, οι κουτόφραγκοι, κ.λπ.

9. Η απαλλαγή ευθυνών είναι λαϊκισμός.

Βασική λαϊκίστικη θέση: οι Έλληνες είναι «ριγμένοι», αιώνια θύματα των ξένων δυνάμεων. Οι Έλληνες είναι κλοτσοσκούφι των μεγάλων, όλοι συνωμοτούν εναντίον μας. Άρα, τελικά, οι Έλληνες δεν ευθύνονται για τίποτα. Όλα σ’ αυτό τον τόπο είναι ξενοκίνητα (π.χ.: «ξενοκίνητη χούντα»). Τώρα πώς συμβιβάζονται αυτά με το γεγονός πως εμείς οι «ριγμένοι» είμαστε το μόνο κράτος της περιοχής που μεγαλώνει σταθερά τα τελευταία 100 χρόνια" δεν μας το λένε. Και αν βέβαια όλα ήταν ξενοκίνητα τότε και η ελευθερία μας το 1821 (ή μάλλον 1829) ήταν ξενοκίνητη, όπως και άλλες θετικές στιγμές στην ιστορία μας. Αλλά και αυτό δεν το λέει κανείς διότι δεν κολακεύει το λαό. Η λαϊκίστικη θέση είναι πως όλα τα θετικά τα κάναμε εμείς - αλλά για όλα τα αρνητικά φταίνε οι άλλοι.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Δώστε με μια δική σας φράση το περιεχόμενο κάθε μιας παραγράφου του κειμένου.
2. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της πρώτης παραγράφου;
3. Ποιος είναι ο τρόπος ανάπτυξης της δεύτερης "παραγράφου"; (θα βοηθηθείτε εντοπίζοντας τη διαρθρωτική λέξη)
4. Να εντοπίσετε μία διαρθρωτική λέξη/ φράση σε κάθε "παράγραφο".
5. «Διότι δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατία και επιλογές, χωρίς ορθή κρίση. Αυτή πάλι βασίζεται στην σωστή πληροφορία» Αναπτύξτε τη φράση του κειμένου σε 80-100 λέξεις.
6. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί συχνά εισαγωγικά. Βρείτε δυο περιπτώσεις και εξηγήστε το ρόλο τους.
7. λαός, εθνικό, δημοκρατία, εθνικισμός, κράτος: εξηγήστε σύντομα τις έννοιες.
8. Πώς σχετίζεται η πρώτης παράγραφος με τη θεωρία πειθούς και πιο συγκεκριμένα με την αξιολόγηση των επιχειρημάτων;
9. Με βάση τις επισημάνσεις του κειμένου περιγράψτε το δημόσιο άνδρα του οποίου η συμπεριφορά είναι το αντίθετο του λαϊκισμού.  Η εργασία σας θα δημοσιευτεί στον καθημερινό τύπο ως έκφραση των απόψεών σας.

πλήρες κείμενο από το http://nikosdimou.blogspot.com/2006_04_23_archive.html

http://users.sch.gr/symfo/sholio/ekthesi/c_likiu/c06c.laikismos.htm