ΟΙ ΕΚΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ Α' ΛΥΚΕΙΟΥ: ΝΟΜΟΙ-ΠΟΙΝΕΣ, ΚΛΕΙΩ ΠΕΡΗΦΑΝΟΥ

Θέμα : νόμοι / ποινές

 Ορισμός : νόμοι είναι οι γραπτοί κανόνες που ρυθμίζουν τις σχέσεις των πολιτών, με στόχο την εξομάλυνση των διαφορών τους, και τις σχέσεις πολιτών – πολιτείας.                                                             .               ποινή  είναι η τιμωρία που επιβάλλεται στο άτομο με σκοπό την καταστολή μιας παράβασης ή ενός αδικήματος. Η ποινή πρέπει να έχει σωφρονιστικό και «επανορθωτικό» χαρακτήρα, κύριος δηλ. στόχος της να είναι η συνειδητοποίηση της πράξης και η βελτίωση του ατόμου.

 Η αξία των νόμων στην ζωή του ανθρώπου :

1.      κοινωνικός τομέας : οι νόμοι συμβάλλουν στην ομαλή συμβίωση των πολιτών , προσδιορίζουν τις υποχρεώσεις τους, εξομαλύνουν τις διαφορές στην κοινωνία οφείλονται σε προσωπικά συμφέροντα, περιορίζουν τις εκδηλώσεις ατομικιστικής συμπεριφοράς (κοινωνική παθογένεια), ρυθμίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά (προσδιορίζουν τις αξιόποινες πράξεις) και ορίζουν το πλαίσιο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, ώστε να αποτρέπεται  η αυθαιρεσία και ασυδοσία.

2.      ηθικός τομέας : οι νόμοι επιδρούν ηθοπλαστικά στο άτομο : διαπαιδαγωγούν τα άτομα με πνεύμα δικαιοσύνης και ισοτιμίας, αναδεικνύουν στη συνείδηση του  ατόμου την αξία του δικαίου, επιβάλλουν μια στάση ζωής χωρίς ιδιοτέλεια και τιθασεύουν τα ανεξέλεγκτα πάθη.

3.      πολιτικός τομέας : οι νόμοι συμβάλλουν στην ομαλή πολιτική ζωή : αποτρέπουν τις αυθαιρεσίες της εκτελεστικής εξουσίας, κατοχυρώνουν τα ατομικά δικαιώματα, διασφαλίζουν την ισοπολιτεία για όλα τα άτομα και η σωστή λειτουργία τους ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους δημοκρατικούς θεσμούς.

4.      ψυχολογικός τομέας :οι νόμοι δημιουργούν αίσθημα ασφάλειας στους πολίτες : αισθάνονται ότι κανείς δε μπορεί να παραβιάσει ατιμώρητα την ιδιωτική τους ζωή, τα ανθρώπινα δικαιώματα περιφρουρούνται και κατοχυρώνονται η ατομική, πολιτική και κοινωνική ελευθερία.  

5.      οικονομικός τομέας : οι νόμοι ρυθμίζουν την οικονομική ζωή : ελέγχονται οι συναλλαγές, οι σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων, αποτρέπεται η εκμετάλλευση των ασθενέστερων και προστατεύονται τα συνδικαλιστικά και εργασιακά δικαιώματα.

 Είδη της ποινής : οι ποινές διακρίνονται σε :

1.      σωματικές

2.      παιδαγωγικές.

3.      αστυνομικές (πρόστιμο, φυλάκιση)

4.      εγκληματικές (ή ατιμωτικές, όπως τα καταναγκαστικά έργα, η ειρκτή (=φυλάκιση), τα ισόβια δεσμά, ο θάνατος).

 Σκοπός της ποινής :

1.      να συνετιστεί ο παραβάτης και να συνειδητοποιήσει την πράξη του.

2.      να προστατέψει την κοινωνία.

3.      ο δράστης, μετά από έλεγχο και αυτοκριτική, μπορεί να μετανοήσει και να επανενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο.

4.      να συγκρατεί τους υπόλοιπους από μελλοντικές παραβάσεις.

Σκοπός λοιπόν της ποινής δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός του δράστη και η αποτροπή των υπολοίπων να επαναλάβουν την πράξη.

 Τα κριτήρια με τα οποία επιβάλλεται η ποινή, ώστε να επιτυγχάνει την επανένταξη του δράστη: η ποινή για να αποτελέσει θετικό παράγοντα επανένταξης, πρέπει:

1.      να αντιστοιχεί στη βαρύτητα του αδικήματος.

2.      να μη διαπνέεται από υπερβολική αυστηρότητα (καλλιεργούνται αισθήματα μίσους στο δράστη για την κοινωνία).

3.      να αποβλέπει στο σωφρονισμό του δράστη (ειδική πρόληψη) και στον παραδειγματισμό των άλλων (γενική πρόληψη) · να μην έχει εκδικητικό χαρακτήρα.

4.      να μην επηρεάζεται η δικαστική κρίση από την κοινωνική θέση, το αξίωμα και την οικονομική κατάσταση του δράστη, αλλά και να λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες τέλεσης κάθε αδικήματος.

5.      να είναι δίκαιη, να ικανοποιεί το αίσθημα «περί δικαίου» της κοινωνίας.

6.      να είναι σύμφωνη με τα νέα κοινωνικά δεδομένα και τις αξίες – στόχους της δημοκρατικής πολιτείας (π.χ. στο ζήτημα της θανατικής ποινής).

 Τα αποτελέσματα μιας ανορθόδοξα επιβαλλόμενης ποινής :

1.      ψυχραίνουν ψυχικά το δράστη.

2.      προκαλούν την ανταπόδοση του τιμωρούμενου.

3.       η συχνή χρήση του μέτρου της ποινής κάνει το δράστη χειρότερο – αναίσθητο, προκλητικό, κυνικό ή αδιάφορο.

4.      η κοινωνία μετατρέπεται σε πεδίο μάχης.

 Τα προβλήματα της σωφρονιστικής αγωγής που εμποδίζουν την ομαλή επανένταξη του δράστη στην κοινωνία :

1.      απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης.

2.      απάνθρωπη και εκδικητική συμπεριφορά των σωφρονιστικών υπαλλήλων.

3.      η δυσπιστία στις δυνατότητες κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων.

4.      η εκμηδένιση της προσωπικότητας του κατάδικου, που παύει να υπάρχει ως «κοινωνική προσωπικότητα».

5.      η στέρηση των δικαιωμάτων του (αξιοπρέπεια, ανάπτυξη προσωπικότητας, δημιουργία οικογένειας, επικοινωνία με την οικογένεια).

Η ποινική κύρωση δε φέρνει πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα · συχνά απλά «ξορκίζει το κακό, χωρίς να το ξεριζώνει». Λείπει η παιδαγωγική αποτελεσματικότητα του ποινικού νόμου. Κυριαρχεί το πνεύμα καταστολής, όχι η πειθώ.

 Οι συνθήκες που πρέπει να επικρατούν στη διάρκεια της έκτισης της ποινής, ώστε να επιτυγχάνεται η επανένταξη του δράστη :

1.      ανθρώπινοι όροι αξιοπρεπούς διαβίωσης (συνθήκες υγιεινής, διατροφή, περίθαλψη, ορθή συμπεριφορά του σωφρονιστικού προσωπικού).

2.      εργασιακή απασχόληση για :

α) δημιουργική αξιοποίηση του χρόνου.

β) εκμάθηση επαγγέλματος.

γ) οικονομική ενίσχυση του κατάδικου.

δ) καλλιέργεια κοινωνικών αρετών (εργατικότητας, υπευθυνότητας κ.α.).

3.      πολιτιστική δραστηριότητα, ψυχαγωγικές εκδηλώσεις (αθλητισμός, βιβλιοθήκες, θεατρικές παραστάσεις κ.α.).

4.      συνδρομή ειδικών επιστημόνων (ψυχολόγων, παιδαγωγών, κοινωνικών λειτουργών), γιατί συχνά απαιτείται ειδική σωφρονιστική αγωγή.

 Ποινή και εκπαίδευση · ποιο είναι το νόημα της ποινής στο σχολείο και πώς πρέπει να επιβάλλεται ; Το σχολείο είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας. Σκοπός του, εκτός από τις γνώσεις, είναι να διαμορφώσει ένα κοινωνικοποιημένο άτομο, που να μπορεί να συμβιώνει με τους συνανθρώπους του. Για τη διατήρηση και τη σωστή λειτουργία της κοινωνίας απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη νόμων και η εφαρμογή τους. Ο παραβάτης τιμωρείται. Τηρουμένων των αναλογιών, το σχολείο ακολουθεί την ίδια διαδικασία με αυτή της κοινωνίας, ώστε να κάνει το νέο να σέβεται τους άλλους και τα δικαιώματά τους, τους κανόνες της μικρής κοινωνίας του σχολείου, να πειθαρχεί και να συναισθάνεται το παράπτωμά του, χωρίς όμως να χάνει την προσωπικότητά του. Ποινές που κατά καιρούς συναντούμε στο σχολείο είναι : οι σωματικές, οι ηθικές (επιτίμηση, στέρηση εύνοιας, αποκλεισμό από το παιγνίδι ή την ψυχαγωγική εκδρομή, την απομάκρυνση από το σχολείο για κάποιο διάστημα), η ειρωνεία, η διαπόμπευση, η καταγγελία στο συμβούλιο του σχολείου.

      Η ποινή μέσα στην εκπαίδευση έχει ένα πολύ σημαντικό παιδαγωγικό χαρακτήρα : να διαισθανθεί ο    .     μαθητής το λάθος του και να μην το επαναλάβει, αλλά και οι υπόλοιποι μαθητές να

 .    παραδειγματιστούν. Γι’ αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή στο χειρισμό της ποινής από το δάσκαλο.

   .  Πιο συγκεκριμένα :

1.      ο δάσκαλος πριν τιμωρήσει, πρέπει να παίρνει υπόψη του τα πρόσωπα και τις καταστάσεις.

2.      με το να κάνει ο δάσκαλος το μαθητή να αισθανθεί την ενοχή του,, έχει πετύχει ένα σημαντικό στόχο : να αναγνωρίσει το σφάλμα του.

3.      η αίσθηση της ενοχής του δράστη απέναντι στην τάξη και όχι στο δάσκαλο αίρει την εντύπωση της προσωπικής αντιπαράθεσης. Ο μαθητής αντιλαμβάνεται το ρόλο του σχολείου και την υποχρέωσή του να σέβεται τους άλλους.

4.      η υπομονή του δασκάλου να δείχνει την ύπαρξη επιείκειας και κατανόησης, αλλά παράλληλα να αφήνει να φανεί η ευθύνη του δράστη.

5.      η ανθρωπιά του δασκάλου πρέπει να είναι παρούσα, ακόμη και όταν αναγκάζεται να επιβάλει τιμωρία.

6.      δεν πρέπει να υπαναχωρεί στην τιμωρία. Διαφορετικά δίνεται η εντύπωση πως δεν είναι η αναπόφευκτη συνέπεια μιας παράβασης.

7.      μετά την έκτιση της ποινής τα πάντα πρέπει να ξεχαστούν. Ο μαθητής να αντιμετωπίζεται ως ένα έντιμο μέλος της μαθητικής κοινωνίας.

 Επιχειρήματα για την εφαρμογή ή μη των ποινών στο σχολείο :

      α) κατά των ποινών :

1.      η διαπαιδαγώγηση των νέων (πρέπει να) γίνεται με το διάλογο και την πειθώ.

2.      η ποινή διαμορφώνει αρνητικό κλίμα στο σχολείο και εκλαμβάνεται από τους νέους ως μέσο εκφοβισμού.

3.      κλονίζει τη σχέση εμπιστοσύνης δασκάλου – μαθητή

4.      η εφηβεία έχει ανάγκη τη νουθεσία και την επιείκεια.

5.      η ποινή δε βελτιώνει τη συμπεριφορά, αλλά δημιουργεί εχθρότητα και βίαιες αντιδράσεις.

6.      σε περιπτώσεις ακραίας αντικοινωνικής συμπεριφοράς, το σχολείο οφείλει να εξαντλεί την επιείκεια του προς το μαθητή, για να πετύχει το σωφρονισμό και τη μεταμέλειά του.

            β) υπέρ των ποινών :

1.      το σχολείο πρέπει να μαθαίνει στους μαθητές τους κοινωνικούς κανόνες.

2.      η ατιμωρησία δε βοηθά τους απειθάρχητους να συνειδητοποιήσουν τις ευθύνες τους και συγχρόνως αποτελούν αρνητικό παράδειγμα για τους άλλους.

3.      η υπερβολική ανοχή του σχολείου εκλαμβάνεται συνήθως ως αδυναμία και θεωρείται ως διαλυτικό στοιχείο από τους πειθαρχημένους μαθητές.

4.      αποτελεί λαϊκίστικη συμπεριφορά ορισμένων διδασκόντων, που επιζητούν την ωραιοποίηση της εικόνας τους στους μαθητές.

 Ποινές στα δικαστήρια ανηλίκων : τα δικαστήρια ανηλίκων αποτελεί ένα ιδιαίτερα ξεχωριστό κλάδο του δικαστικού συστήματος, μιας και οι υποθέσεις που εκδικάζονται, αλλά και τα πρόσωπα των δραστών αφορούν την εφηβική ηλικία. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες συνθήκες, αλλά και οι ιδιαιτερότητες των δραστών και να :

1.      εξαντλούνται όλες οι εναλλακτικές λύσεις, πριν επιβάλλουν τον εγκλεισμό των ανηλίκων στα σωφρονιστικά ιδρύματα.

2.      να απαιτήσουν βελτίωση του σωφρονιστικού συστήματος για τους ανήλικους.

3.      κατά τη διάρκεια που ο ανήλικος εκτίει την ποινή του να α) ελέγχουν τους όρους αξιοπρεπούς διαβίωσης, β) διευκολύνουν τη συχνή επικοινωνία με τα δικά τους πρόσωπα, γ)έχουν τη συνδρομή των ειδικών επιστημόνων (ψυχολόγων, γιατρών, κοινωνικών λειτουργών κ.α.), δ) φροντίζουν για τη δημιουργική ενασχόληση των νέων και την εκμάθηση ενός επαγγέλματος, ε) μεριμνούν για τη συνέχιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, στ) προτείνουν την ενασχόληση των νέων σε χώρους εκτός ιδρύματος.

 Ποιοι λόγοι οδηγούν τους νέους να προβαίνουν σε αξιόποινες πράξεις : συχνά η αξιόποινη και αντικοινωνική συμπεριφορά των νέων οφείλεται στις κοινωνικές συνθήκες υπό τις οποίες ζουν και τις επιδράσεις που δέχονται. Έτσι συνήθως :

1.      προέρχονται από προβληματικές, υπερπροστατευτικές ή οικογένειες με ελευθέριο πνεύμα.

2.      μιμούνται τα αρνητικά πρότυπα

3.      ζουν σε μια εποχή με έντονο ατομικισμό και κρίση των ιδανικών και των ηθικών αξιών.

4.      βιώνουν έντονα τις επιδράσεις του περιβάλλοντος (έλλειψη ψυχολογικών ερεισμάτων, φάση διαμόρφωσης της προσωπικότητας τους).

 Θανατική ποινή : η καταδίκη σε θάνατο ενός δράστη αποτελεί στις μέρες μας τεράστιο θέμα συζήτησης: δικαστές, νομικοί, οργανώσεις για τα δικαιώματα του ανθρώπου, αλλά και απλοί πολίτες εκφράζουν τις δικές τους απόψεις πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας, έχουν εξοβελίσει από το ποινικό τους σύστημα τη θανατική ποινή ή την έχουν θέσει σε αχρηστία. Πολλές πολιτισμένες χώρες όμως, ανάμεσα σ’ αυτές και οι Η. Π. Α. , εξακολουθούν να καταδικάζουν ανθρώπους σε θάνατο.

1.      οι θιασώτες της θανατικής ποινής υποστηρίζουν ότι μόνο μ’ αυτό τον τρόπο, δικαιώνονται τα θύματα των δραστών (καθώς η θανατική καταδίκη εφαρμόζεται σε ανθρώπους,  που διέπραξαν ειδεχθή εγκλήματα), αλλά και πως ένας τέτοιος άνθρωπος δεν αξίζει να βρίσκεται στη ζωή. 

2.      οι υποστηρικτές της κατάργησης της θανατικής ποινής στηρίζουν τα επιχειρήματά τους στο γεγονός ότι η ποινή έχει αντικειμενικό σκοπό τον σωφρονισμό και τον παραδειγματισμό και όχι την εκδίκηση. Μια τέτοιου είδους αντιμετώπιση των δραστών από την κοινωνία επιφέρει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Ο εκφοβισμός και η βίαιη καταστολή του εγκλήματος μόνο ανάλογα αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει.