ΓΛΩΣΣΑ-ΛΕΞΙΠΕΝΙΑ

Το φαινόμενο της λεξιπενίας = η ύπαρξη περιορισμένου γλωσσικού κώδικα.

 Η γλώσσα αποτελεί βασικό πολιτιστικό αγαθό κάθε λαού. Είναι στοιχείο της παράδοσής του και η εξέλιξή της δείχνει αντίστοιχα τις γενικότερες καταστάσεις που αντιμετωπίζει ένας λαός, ένα έθνος, ένας πολιτισμός (όμαιμον, ομόγλωσσον, ομόθρησκον : συνεκτικοί δεσμοί για τους αρχαίους Ελληνες.)  

 Όταν πρωτοεμφανίζονται οι κοινωνίες στον πλανήτη μας αυτόματα ξεπρόβαλλε η ανάγκη για επικοινωνία μεταξύ των λαών και των ανθρώπων. Προφανώς αυτό επιβάλλεται από την συμβίωση: αλληλοβοήθεια, μετάδοση χαράς και λύπης (δημιουργείται έτσι ο ψυχικός δεσμός.)

 Η επικοινωνία διενεργείται μέσω ενός κώδικα. Ο τελειότερος και οικονομικότερος είναι η γλώσσα. Άλλοι κώδικες: η τέχνη, η αρίθμηση, η μιμόγλωσσα). Οικονομία δεν σημαίνει στεγνότητα στη γλώσσα. Όταν μια γλώσσα έχει τη δυνατότητα έκφρασης αποχρώσεων  τότε είναι πλούσια και ευαίσθητη, μπορεί να εκφράσει κανείς την ευαισθησία του. Συστατικά στοιχεία του λόγου είναι: α) οι φθόγγοι για τον προφορικό λόγο, β) τα γράμματα για τον γραπτό λόγο. Ο γραπτός έπεται του προφορικού.

 Μέσω της γλώσσας εκφράζουμε τον εαυτό μας, καταλαβαίνουμε τον συνάνθρωπό μας, μεταδίδουμε εμπειρίες και γνώσεις. Είναι ο μοναδικός δρόμος δια του οποίου ο άνθρωπος προοδεύει. Βασικά στοιχεία μιας γλώσσας είναι η συστηματοποίηση, η ευκολία μάθησής της και η σωστή χρήση της. 

  Η γλώσσα αποτελεί πανανθρώπινο φαινόμενο. Ορισμένες γλώσσες γεννιούνται, εξελίσσονται, ακμάζουν, παρακμάζουν και πεθαίνουν όπως η αρχαία ελληνική που ήκμασε στα χρόνια της αθηναϊκής δημοκρατίας. Η γλώσσα εξελίσσεται ανάλογα με τις ανάγκες της επικοινωνίας και της κοινωνίας. Δημιουργούνται νέες λέξεις και άλλες εξαφανίζονται ανάλογα με την εξέλιξη της τεχνολογίας ή άλλων τομέων της ζωής μας. Λόγου χάρη, όταν έλαβε χώρα η βιομηχανική επανάσταση η γλώσσα εμπλουτίστηκε με νέες λέξεις για να εκφραστεί η νέα τεχνολογική επανάσταση. Η γλώσσα αναγκάζεται να επιστρατεύσει τις δυνάμεις της για να αποδώσει πληρέστερα και οικονομικότερα το περιεχόμενο των νέων τεχνολογικών δεδομένων.

  Ο κοινωνικός ρόλος της γλώσσας: η νέα  γενιά διαφοροποιείται γλωσσικά από τις προηγούμενες, όχι όμως τόσο ώστε να ξεφεύγει από τον στόχο της, την επικοινωνία που είναι ανάγκη των μελών του κοινωνικού συνόλου. Η γλώσσα είναι προϊόν κοινωνικής συμβίωσης. Ο διάλογος είναι ο μόνος τρόπος επίλυσης προβλημάτων, ατομικών και κοινωνικών. Με τον διάλογο οι γενιές συνεννοούνται και πραγματώνουν την εξέλιξη. Γλώσσα και κοινωνία εξελίσσονται μαζί. Σε προοδευμένες κοινωνίες συναντούμε λεπτότερες έννοιες στη γλώσσα.

 Γενικότερα για τον ρόλο της γλώσσας: αποτελεί βασικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης αλλά και όλων των επιτευγμάτων. Μεταδίδει πνευματική και τεχνική εμπειρία. Στις πνευματικές επιστήμες, την καλλιτεχνική δημιουργία αλλά και στην βαθύτερη γνώση της ανθρώπινης ύπαρξης και έκφρασης χρησιμοποιούνται πολλοί τρόποι όπως χορός, μουσική, εικαστική δημιουργία. Κανένας όμως από αυτούς τους τρόπους δεν είναι τόσο ικανός όπως η γλώσσα για να καλύψει τις παραπάνω εκφάνσεις της ζωής μας.

 Όλες οι μορφές ζωής επηρεάζονται από τον λόγο. Η γλώσσα επηρεάζει την εθνική συνείδηση στην αυγή της ιστορίας των νεότερων εθνών. Έτσι η γλώσσα γίνεται εθνικό χαρακτηριστικό όπως η θρησκεία, τα ήθη και τα έθιμα.

  Λεξιλόγιο: Διακρίνεται σε ενεργητικό και παθητικό. Το ενεργητικό αποτελείται από τις λέξεις που χρησιμοποιούμε. Το παθητικό συνίσταται στις λέξεις που τις γνωρίζεις, τις ακούς και τις καταλαβαίνεις άσχετα αν τις χρησιμοποιείς ή όχι.

Η ακαλλιέργητη γλώσσα στηρίζεται στις κύριες προτάσεις. Η καλλιεργημένη στηρίζεται στις δευτερεύουσες προτάσεις.

(προσωπικές σημειώσεις)

Λέξεις στον καιρό της κρίσης

Της Μαρίας Κατσουνάκη

Ο μόνος λόγος που αναδημοσιεύουμε την είδηση των New York Times είναι για την πρωτοτυπία της: η American Dialect Society (Αμερικανή Εταιρεία Διαλέκτων) επέλεξε το «because» (διότι, επειδή) ως «λέξη της χρονιάς». Παρότι, σημειώνει το κείμενο, κυριάρχησαν νεολογισμοί όπως selfie (αυτοφωτογράφιση με κινητό) ή bitcoin (εικονικό νόμισμα). Στην ετήσια συνάντηση των μελών στη Μινεάπολη το «because» απέσπασε 127 σε σύνολο 175 ψήφων. Γιατί αλλάζει η χρήση του, αγνοώντας γραμματικούς κανόνες, υπακούοντας στην ανάγκη των νέων, διαδικτυακών, μέσων. Το δημοσίευμα περιλαμβάνει την τεκμηρίωση της απόφασης και άλλα στοιχεία στενά συνδεδεμένα με τη γλώσσα και τη νοοτροπία της χώρας. Εμείς, όμως, ας λοξοδρομήσουμε στον κόσμο των φανταστικών υποθέσεων: αν γινόταν και στη χώρα μας μια παρόμοια διαδικασία, ποια λέξη θα αναδεικνυόταν ως πιο καθοριστική τη χρονιά που μας πέρασε; Ποια ακούσαμε περισσότερες φορές, ποια χρησιμοποίησαν στις δηλώσεις τους οι πολιτικοί, ποια εμείς στην καθημερινότητά της, ποια επαναλαμβανόταν σταθερά στα δελτία ειδήσεων ή στα δημοσιογραφικά κείμενα; Ενα πρόχειρο γκάλοπ στο περιβάλλον δεν ανέδειξε καμία νικήτρια. Ασφαλώς η κρίση, η τρόικα, η διαφθορά, η μίζα, η διαπλοκή, τα ελλείμματα, η κινητικότητα, οι μεταρρυθμίσεις, η ανάπτυξη, η ανάκαμψη, είναι ανάμεσα στις προπορευόμενες. Ο καθένας μας μπορεί να προσθέσει ή να αφαιρέσει από τη λίστα, να έχει τις δικές του προτάσεις. Ενδεχομένως, πάντως, η έκφραση που προκάλεσε τη μεγαλύτερη αίσθηση είναι «οι κόκκινες γραμμές». Αυτές που δήλωναν το ανυποχώρητο και θεσπίστηκαν για να παραβιάζονται, έχοντας όμως πρώτα δώσει τη δυνατότητα στον χρήστη να εμφανιστεί αμετακίνητος βράχος αρχών και αντιλήψεων. Μια κοινωνία σε κρίση, λεξιλόγιο σε κρίση. Λέξεις γνωστές ή επινοημένες, επικαιροποιημένες, άλλες ενεργοποιούν το θυμικό, άλλες προσπαθούν να δημιουργήσουν αίσθημα ασφάλειας, αισιοδοξίας. Μέσα όμως σε αυτόν τον γλωσσικό αναβρασμό, η επικοινωνία εμφανίζεται διαρκώς ως αιτούμενο. Οσο η πραγματικότητα στενεύει τόσο η διαφυγή μέσω των επαναλήψεων και στερεοτύπων προκαλεί λεκτική ασφυξία (μήπως και ακαμψία;). Ο συντηρητισμός, η κόπωση, το «δεν υπάρχει κάτι καινούργιο να προτείνουμε», επιφέρει αλλαγές στη γλώσσα ή και αντίστροφα. Πόσο συνδέονται γλώσσα και κοινωνία; Από τη δεκαετία του ’70 (διαβάζουμε) αποτελεί επιστημονικά αποδεδειγμένη γνώση η στενή και άρρηκτη σχέση της γλώσσας με την κοινωνία. Πόσο εγκλωβιζόμαστε σε αδιέξοδα σχήματα; Πόσο η έλλειψη φαντασίας και παιδείας αδρανοποιεί τις εκφραστικές μας δυνατότητες, επανεισάγοντας παρωχημένα σχήματα που όχι μόνο δεν ανταποκρίνονται στις αυξημένες απαιτήσεις των καιρών αλλά καθηλώνουν στα ίδια, στενεύοντας όρια και ορίζοντες; Αν υιοθετήσουμε τη ρήση του Βιτγκενστάιν ότι «τα όρια της γλώσσας μου σημαίνουν τα όρια του κόσμου μου» θα πρέπει να δεχτούμε και το επόμενο βήμα: «δεν μπορούμε να πούμε αυτό που δεν μπορούμε να σκεφτούμε». Δηλαδή; Ποιος θα ήταν ο ελληνικός σύνδεσμος που θα μπορούσε να αναδειχθεί «λέξη της χρονιάς»; Σε ποια κατηγορία ανήκει; Γιατί με την υπερχρήση των τελικών («για να») εξορίσαμε τους αποτελεσματικούς («ώστε»). Και απομείναμε με τους χρονικούς. Οταν και όποτε...

http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_08/01/2014_534952