Κ.ΚΑΒΑΦΗΣ «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητου εν Κομμαγηνη 595μ.χ» ( με κριτήριο αξιολόγησης)

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΚΑΒΑΦΗΣ

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ: Ο Κ. Καβάφης ασχολήθηκε αποκλειστικά σχεδόν με την ποίηση. Τα πεζογραφήματά του είναι λιγοστά, γραμμένα κυρίως στα Αγγλικά στην πρώιμη περίοδο της συγγραφικής του δραστηριότητας. Σήμερα υπάρχουν σχεδόν 282 ποιήματά του από τα οποία έχουν δημοσιευθεί τα 177, τα 75 είναι αδημοσίευτα και τα 30 ημιτελή. Αναγνωρισμένα από τον ίδιο είναι τα 154. Τα ποιήματά του τα εξέδιδε σε μονόφυλλα, τεύχη ή συλλογές. ( περίοδος προετοιμασίας:1877-1911, περίοδος ωριμότητας: 1911-1933). Με μελέτη, έγινε βαθύς γνώστης της ελληνικής ιστορίας και φιλολογίας καθώς και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Τα ποιήματά του χωρίζονται σε 3 κατηγορίες: 1) τα ιστορικά (και τα ψευδοιστορικά), 2) φιλοσοφικά (ή διδακτικά) και 3) τα ερωτικά (ή ηδονικά). Ο χωρισμός αυτός είναι σχηματικός και το κριτήριο κατάταξης είναι το θέμα ή ο τόνος του ποιήματος. Υπάρχουν ποιήματα που εντάσσονται σε παραπάνω από μία κατηγορίες.

Τα ιστορικά είναι τα πιο χαρακτηριστικά ποιήματά του. Τα πιο πολλά αναφέρονται σε περιστατικά των ελληνιστικών (κυρίως ), των ρωμαϊκών και των βυζαντινών χρόνων ή σε πλαστά περιστατικά που ο ποιητής παρουσιάζει ως ιστορικά (ψευδοϊστορικά). Μέσα από αυτά εκφράζονται συνήθως σύγχρονες καταστάσεις.

Τα φιλοσοφικά είναι ποιήματα βιοθεωρίας, όπου ο διδακτικός τόνος είναι έκφραση ζωής, συνειδητά βιωμένης. Τα συνηθισμένα μοτίβα είναι το αναπότρεπτο,η βαριά ατμόσφαιρα της μοίρας, το χρέος, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια, η ματαιότητα των μεγαλείων, η παρακμή, η φθορά.

Τα ερωτικά: Εδώ συνυπάρχει ο ηδονισμός με τον αισθητισμό.

Οι επιρροές του: Ξεκινά από τον αθηναϊκό ρομαντισμό,περνά στον γαλλικό παρνασσισμό και τον συμβολισμό και καταλήγει στο προσωπικό του ύφος (καβαφισμός).

Ιδιοτυπίες της ποίησης του Καβάφη

Η ποίηση του Καβάφη είναι προσωπική, με νέους εκφραστικούς τρόπους και νέα αίσθηση ζωής. Πρόκειται για μία ποίηση απογυμνωμένη από παραδοσιακά λυρικά σχήματα, μια ποίηση πεζολογική. Οι στίχοι του είναι ελεύθεροι σχεδόν πάντα ιαμβικοί, κατά κανόνα ανισοσύλλαβοι, χωρίς ομοιοκαταληξία (και όταν υπάρχει είναι προσεγμένη), με υποδειγματική στίξη, άψογες περιόδους και παύσεις. Τίποτα δεν είναι τυχαίο στην ποίηση του Καβάφη. Υπάρχει έντονη μουσικότητα στα έργα του ενώ η γλώσσα του είναι ιδιότυπη με προσωπικούς εκφραστικούς τρόπους. Είναι η ομιλουμένη στην ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας, ένα κράμα δημοτικής, καθαρεύουσας και πολίτικων και αιγυπτιακών ιδιωματισμών. Τα ετερόκλητα γλωσσικά στοιχεία επιλέγονται με προσοχή για να εκφράσουν το νόημα, το συναίσθημα, την απόχρωση που επιθυμεί.

Ο Καβάφης φρόντιζε ιδιαίτερα για την κυριολεξία των λέξεων και για την «ηχητική», αισθητική τους ομορφιά. Πολλές από τις λέξεις του είναι αντιποιητικές, λέξεις της καθημερινής ομιλίας. Πεζολογική ποίηση.

Το ύφος του είναι λιτό, απλό, απέριττο, κυριολεκτικό. Το χαρακτηρίζει η διαύγεια της σκέψης, η σαφήνεια και η ακριβολογία της διατύπωσης, ενώ η λιτότητα των εκφραστικών μέσων, η λεπτή ειρωνεία, ο ρεαλισμός και η έλλειψη ρητορισμού και στόμφου δεν αφήνουν περιθώρια για λυρικές και πομπώδεις εξάρσεις. Η βαρύτητα πέφτει κυρίως στα ουσιαστικά, ενώ τα επίθετα συνδέονται κατά κανόνα με το ερωτικό στοιχείο ή την ιδιότυπη ειρωνεία του Καβάφη. Επιλέγει με μεγάλη προσοχή τις λέξεις. Ο ίδιος έλεγε: «Τρέμω μπροστά στις λέξεις».

Άλλα γνωρίσματα της ποίησης του είναι η υπαινικτικότητα, ο συχνά διδακτικός τόνος, η παραστατικότητα και η τεχνική της δραματικότητας. ( της θεατρικότητας με τη χρήση του διαλόγου προσώπων μέσα σε συγκεκριμένα σκηνικά). Η οξύτατη σκέψη του ποιητή, η βαθιά αίσθηση του τραγικού και η εκλεπτυσμένη ευαισθησία δίνουν στην ποίησή του βάθος και πολλαπλές διαστάσεις.

Κ.ΚΑΒΑΦΗΣ «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητου εν Κομμαγηνη 595μ.χ» –ΜΟΡΦΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Στη μορφή: 1) ποίηση απογυμνωμένη από παραδοσιακά λυρικά σχήματα, πεζολογική ( απουσία ομοιοκαταληξίας, φόρτου σχημ. λόγου, καλολογικών επιθέτων, χρήση "αντιποιητικών" λέξεων-φάρμακα, φέρε κ.α)
2) παραστατικότητα (από τις προσωποποιήσεις, την ποιητ. αποστροφή, τη θεατρικότητα που επιτυγχάνεται, τις μεταφορές - πληγή, μαχαίρι).
3) γλωσσική ευστοχία ( η παράλληλη χρήση των λέξεων"σώμα"-"μορφή", το μόνο επίθετο στην κατάλληλη θέση -"φρικτό", η σύνταξη των δύο πρώτων στίχων)
4) υποβολή ( από τη χρήση της Κομμαγηνής, ως σύμβολο φθοράς, από τον εξομολογητικό τόνο του ποιήματος)
5) Τύποι καθαρεύουσας (εις, εν, δοτικές, ποιήσεως, ποιητού, άλγους)
6) Ιδιοτυπίες ( εγκαρτέρησι, κάμνουνε)
7) Στίχος ελεύθερος, με άνισο αριθμό συλλαβών. Μέτρο χαλαρό ιαμβικό (π.χ μέτρου καλό οι δυο πρώτοι στίχοι)
8) Προσοχή και λειτουργία ως την τελευταία λεπτομέρεια.-στίξη, παύσεις, περίοδοι. ( οι άνω τελείες του τίτλου, οι παύλες στη β΄στροφή, η σύνταξη των δύο πρώτων στίχων, η επιλεκτικές επαναλήψεις στη β΄στροφή)
9) Κομψότητα και καλαισθησία. ( Γενικά μόνο μπορεί να υποστηριχθεί, με αναφορά σε λεξιλογικές επιλογές, προσεκτική χρήση γλωσσικών και σημείων στίξης, πιθανώς και σε χρήση τύπων καθαρεύουσας)

Στο περιεχόμενο:
1)βαθιά αίσθηση τραγικού, συνειδητοποίηση της δραματικής ουσίας της ζωής
( αναφορά στο χρόνο και την επίδρασή του στην ανθρώπινη ύπαρξη, στην αδυναμία του ανθρώπου, τη θέση του)
2) εκλεπτυσμένη ευαισθησία ( όπως προκύπτει από το 7ο χαρακτηριστικό της μορφής)
3) σοβαρότητα και βαρυθυμία ( τίτλος, μελαγχολία, τρίτος στίχος αλλά και οι δύο πρώτοι)
4) αίσθηση παρακμής και ματαιότητας, που δεν οδηγεί, όμως, στη διάλυση και την απιστία. ( δήλωση μεν φθοράς - στ.1, 2, 7 - αλλά και απόπειρα αντιμετώπισης, πίστη στην Ποίηση και στην ευεργετική της λειτουργία.)
5) Το ποίημα μπορεί να ενταχθεί, ως προς το πλαίσιό του, στα ψευδοϊστορικά, ένα πλάισιο, όμως, που είναι έτσι τοποθετημένο, ώστε να οδηγεί στο πεδίο του στοχασμού, των φιλοσοφικών ποιημάτων του Καβάφη.


Μην ξεχνάτε πως μεγάλη σημασία για την ποιότητα της απάντησής σας έχει η σύνδεση που κάνετε των στοιχείων του ποιήματος με τα χαρακτηριστικά που αναφέρετε.

Κ.ΚΑΒΑΦΗΣ «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητου εν Κομμαγηνη 595μ.χ»

 Σχόλια για τον κάπως περίεργο και εκτενή τίτλο(από τους πιο εκτενείς του Καβάφη και μάλιστα δυσανάλογος με το ποίημα).
Γιατί τον επιλέγει έτσι ο Καβάφης; Γιατί αλλάζει τον αρχικό τίτλο του ποιήματος ( "Το μαχαίρι"); Κι ύστερα… Ποιος είναι αυτός ο Ιάσων Κλεάνδρου; Η Κομμαγηνή; Τι έγινε το 595μ.Χ;
Το όνομα, το τοπωνύμιο, η χρονολογία, δίνουν ένα ιστορικό άλλοθι στον Καβάφη, για να αναπτύξει τον εσωτερικό αυτό μονόλογο. Ένα ιστορικό άλλοθι που και τον ίδιο θα κρύψει και θα δώσει άλλη διάσταση στο ποίημά του.
Ο Ιάσων Κλεάνδρου δεν υπήρξε. Είναι φανταστικό πρόσωπο και το όνομά του, πιθανώς, με πολλή προσοχή καασκευασμένο ( Ιάσων, ιάομαι=θεραπεύω. Κλεάνδρου < κλέος+ἀνήρ) Η Κομμαγηνή, ένα μικρό κρατίδιο στη Συρία, σε παρακμή, αφού 40 χρόνια αργότερα (638) θα κατακτηθεί από τους Άραβες, μόνο ως σύμβολο φθοράς εξυπηρετεί. Ίσως γι' αυτό και το
595μ.Χ, αφού τίποτ' άλλο δε συνέβη τότε. Ίσως και γιατί η χρονολογία περιλαμβάνει την ηλικία του ίδιου του Καβάφη, όταν έγραφε το ποίημα ( 55 χρονών το 1918)

Τι μένει απ' τον τίτλο; "Μελαγχολία ποιητού" Αυτό το τετριμμένο, το πολυχρησιμοποιημένο από/για τους ποιητές συναίσθημα, η μελαγχολία, αποκτάει άλλη διάσταση καθώς εντάσσεται σ' αυτό το ψευδοϊστορικό πλαίσιο. Το ανύπαρκτο πρόσωπο της ιστορίας, ο Ιάσων Κλεάνδρου, γίνεται το προσωπείο του Καβάφη, του... ποιητού εν Αλεξανδρεία, 1918 μ.Χ…

Και γιατί αυτό; Τι κερδίζει το ποίημα έτσι;
--Τα συναισθήματα του ποιητή έτσι αποκτούν τη διάσταση του καθολικού και διαχρονικού βιώματος
--Δίνεται η ευκαιρία στον ποιητή να μιλήσει με προσωπείο, άρα με ελευθερία.
-- Κερδίζει σε αντικειμενικότητα, αληθοφάνεια, πειστικότητα.
Ποιο είναι το θέμα του; Δε δηλώνεται από την αρχή; Δεν επαναλαμβάνεται η λέξη "πληγή" που προσδιορίζει το γήρασμα τρεις φορές στο ποίημα; Δεν επαναλαμβάνεται το θέμα και στην αρχή της δεύτερης στροφής;
Πληγώνει, λοιπόν, το γήρασμα, φριχτά. Ο χρόνος, σα μαχαίρι, φριχτά μας πληγώνει, μας φθείρει. Θλιβερή, απόλυτη διαπίστωση: "Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά." Ένας στίχος, τέσσερις λέξεις, η πρώτη κι η τελευταία αρνητικές. Πλήρης αδυναμία αυτοπαρηγοριάς.
Κι εκεί η Ποίηση, η Τέχνη της Ποιήσεως. Με κεφαλαία, προσωποποιημένη, σα φίλη, σα σύντροφος. Την οποία ικετεύει ο ποιητής να…(δείτε τα σχόλια του σχολικού βιβλίου και προσέξτε ιδιαίτερα τα σχόλια στις σελίδες 66 και 67).

Ας δούμε τι γράφει ο Λίνος Πολίτης για τον Καβάφη, στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ( 4η εκδ. Μορφωτικού ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1985, σελ. 234-5):

" Μια σοβαρότητα και μια βαρυθυμία. Δε θα βρούμε στον Καβάφη την εύθυμη νότα, την ευφρόσυνη πολυχρωμία. Ειρωνεία άφθονη, αλλά ειρωνεία συνοδευμένη από μια γκριμάτσα τραγική. Από την ηδονική, την ιστορική ή τη φιλοσοφική άποψη, αδιάφορο, το καίριο είναι η συνειδητοποίηση της δραματικής ουσίας της ζωής, η αίσθηση της παρακμής και της ματαιότητας. Η τραγική όμως αυτή συναίσθηση δεν οδηγεί στη διάλυση και στην απιστία· το αίσθημα της αξιοπρέπειας και της περηφάνειας, η βαθύτερη συνείδηση του ανθρώπου, αποτελούν το αντίρροπο και θεμελιώνουν την πίστη και τη σωτηρία. Αν η γενιά των dècadents του 1920 έστρεψε το ενδιαφέρον της στον Καβάφη, είδε στην ποίησή του μόνο την αρνητική της πλευρά.
Μια τέτοια ποίηση, τόσο διαφορετική απ' ό,τι ήταν μέχρι τότε γνωστό και καθιερωμένο, επόμενο ήταν να χρησιμοποιήσει και τρόπους εκφραστικούς ολότελα καινούργιους. Η γλώσσα του Καβάφη είναι τελείως ιδιότυπη· με την αθηναϊκή καθιερωμένη "ποιητική" δημοτική ( του Παλαμά, π.χ) δεν έχει καμιά σχέση, αλλά και, παρ'όλη τη συχνή χρήση τύπων της καθαρεύουσας, βρίσκεται μακριά και από την τυπική καθαρεύουσα, παλιότερη ή νεώτερη. Οι άκρατοι δημοτικιστές δεν του συγχώρεσαν ποτέ τη μη προσαρμογή του, αλλά και οι καθαρευουσιάνοι δύσκολα θα τον δέχονταν στη χορεία τους. Βασικά η γλώσσα είναι ζωντανή, "δημοτική", οι εκτροπές προς την καθαρεύουσα είναι ίσως ένα ηθελημένο πεζολογικό, ρεαλιστικό στοιχείο, η δημοτικιστική όμως βάση δίνει θερμότητα και γνησιότητα στο λόγο, ενώ οι πολίτικοι ιδιωματισμοί ( επίμονα, και θα έλεγα, αυτάρεσκα κρατημένοι) δηλώνουν την ακριβή παρουσία του ανθρώπου.
Και ο στίχος, σαν τη γλώσσα, καλλιεργεί τα πεζολογικά, αντι"ποιητικά" στοιχεία, και θέλει να έχει τη βαρύτητα της ρεαλιστικής διαπίστωσης. Το μέτρο είναι πάντοτε ο ίαμβος ( το πιο κοντά στον πεζό λόγο), αρκετά χαλαρός, ο στίχος ελεύθερος, με άνισο αριθμό συλλαβών· πολλές φορές ( στα παλαιότερα ποιήματα περισσότερο) φανερώνεται και η ομοιοκαταληξία, που ηχεί και σαν παιχνίδι ή σαν ειρωνεία· κάποτε ο στίχος κόβεται - διαλύεται καλύτερα - στα δυο ( "Τέμεθος Αντιοχεύς") σαν να μην έχει τη δύναμη να ολοκληρωθεί. Αλλά είναι κι αυτό ένα μέσο της ποιητικής. Στην ποιητική του Καβάφη τίποτα δεν είναι τυχαίο· τα ποιήματά του τα προσέχει και τα λεπτουργεί ως την τελευταία λεπτομέρεια. Η στίξη, οι περίοδοι, οι παύσεις, όλα είναι υπολογισμένα, όλα υπηρετούν την "τέχνη της ποιήσεως", ακόμα και η τυπογραφική εμφάνιση. Το καθετί τεχνουργημένο με κομψότητα και καλαισθησία."

Τώρα, αν θέλετε, ακολουθήστε τις οδηγίες προς υποψηφίους:..
Σημειώστε τόσο τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται στις ιδέες, όσο και τα μορφικά χαρακτηριστικά.
Στη συνέχεια, ανιχνεύστε τα στο ποίημα
" Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού εν Κομμαγηνή 595 μ.Χ".

Μην ξεχνάτε πως τέτοιου τύπου ερωτήσεις ( επαλήθευση ή διάψευση μιας κρίσης, εντοπισμός χαρακτηριστικών στο εξεταζόμενο απόσπασμα ) είναι οι πλέον συνηθισμένες στις εξετάσεις.

                          Ποιήματα σχετικά με την «Μελαγχολία»

1. Κεριά
Του μέλλοντος οι μέρες στέκοντ' εμπροστά μας
σα μιά σειρά κεράκια αναμένα -
χρυσά, ζεστά, και ζωηρά κεράκια.
Οι περασμένες μέρες πίσω μένουν,
μια θλιβερή γραμμή κεριών σβησμένων
τα πιο κοντά βγάζουν καπνόν ακόμη,
κρύα κεριά, λιωμένα, και κυρτά.
Δεν θέλω να τα βλέπω• με λυπεί η μορφή των,
και με λυπεί το πρώτο φως των να θυμούμαι.
Εμπρός κυττάζω τ' αναμένα μου κεριά.
Δεν θέλω να γυρίσω να μη διω και φρίξω
τι γρήγορα που η σκοτεινή γραμμή μακραίνει,
τι γρήγορα που τα σβυστά κεριά πληθαίνουν.

2. Ο γέρος
Στου καφενείου του βοερού το μέσα μέρος
σκυμένος στο τραπέζι κάθετ' ένας γέρος•
με μιαν εφημερίδα εμπρός του, χωρίς συντροφιά.
Και μες στων άθλιων γηρατειών την καταφρόνεια
σκέπτεται πόσο λίγο χάρηκε τα χρόνια
που είχε και δύναμι, και λόγο, κ' εμορφιά.
Ξέρει που γέρασε πολύ• το νοιώθει, το κυττάζει.
Κ' εν τούτοις ο καιρός που ήταν νέος μοιάζει
σαν χθές. Τι διάστημα μικρό, τι διάστημα μικρό.
Και συλλογιέται η Φρόνησις πώς τον εγέλα•
και πώς την εμπιστεύονταν πάντα - τι τρέλλα! -
την ψεύτρα που έλεγε• «Αύριο. Εχεις πολύν καιρό.»
Θυμάται ορμές που βάσταγε• και πόση
χαρά θυσίαζε. Την άμυαλή του γνώσι
κάθ' ευκαιρία χαμένη τώρα την εμπαίζει.
... Μα απ' το πολύ να σκέπτεται και να θυμάται
ο γέρος εζαλίσθηκε. Κι αποκοιμάται
στου καφενείου ακουμπισμένος το τραπέζι.

3. Η πόλις

Είπες "Θα πάγω σ΄άλλη γη, θα πἀγω σ΄άλλη θάλασσα.

Μια πόλις άλλη θα βρεθεί καλλίτερη από αυτή.

Κάθε προσπάθειά μου μιά καταδίκη είναι γραφτή

κ΄είν η καρδιά μου - σαν νεκρός - θαμένη.

Ο νους μου ως πότε μες τον μαρασμόν αυτόν θα μένει.

Όπου το μάτι μου γυρίσω, όπου κι αν δώ

ερείπια μαύρα της ζωής μου βλέπω εδώ,

που τόσα χρόνια πέρασα και ρήμαξα και χάλασα".

Καινούριους τόπους δέν θα βρείς, δέν θάβρεις άλλες θάλασσες.

Η πόλις θα σε ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάς

τους ίδιους. Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάς

και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ΄ασπρίζεις.

Πάντα στην πόλι αυτή θα φθάνεις. Για τα αλλoύ - μή ελπίζεις -

δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό.

Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ

στην κώχη τούτη την μικρή, σ΄όλην την γη την χάλασες.

4. Επιθυμίες

Σαν σώματα ωραία νεκρών που δεν εγέρασαν
και τάκλεισαν, με δάκρυα, σε μαυσωλείο λαμπρό,
με ρόδα στο κεφάλι και στα πόδια γιασεμιά —
έτσ’ η επιθυμίες μοιάζουν που επέρασαν
χωρίς να εκπληρωθούν• χωρίς ν’ αξιωθεί καμιά
της ηδονής μια νύχτα, ή ένα πρωί της φεγγερό.

5. Θερμοπύλες

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των
ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.
Ποτέ από το χρέος μη κινούντες•
δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,
αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία•
γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν
είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,
πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε•
πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,
πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει
όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)
πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,
κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

6. Che fèce…il gran rifiuto

Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα
που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι
να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει
έτοιμο μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα

πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του.
Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Aν ρωτιούνταν πάλι,
όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει
εκείνο τ’ όχι — το σωστό — εις όλην την ζωή του.

ο Γ.Π.Σαββίδης στα Μικρά Καβαφικά (τομ.β΄, Ίκαρος, σελ. 152). Εκεί γράφει: "Αρκεί να θυμηθούμε το "Πολύ σπανίως" (1911), το "Μελαγχολία Ιάσονος Κλεάνδρου" (1918) και το "Κατά τες συνταγές αρχαίων ελληνοσύρων μάγων (1931), για να νιώσουμε την πρόοδο του βιώματος του γήρατος στον Καβάφη".

Διαβάζουμε, δηλαδή, τρία ποιήματα που αναφέρονται στα γηρατειά και στον τρόπο που τα αντιμετωπίζει το ποιητικό υποκείμενο.
Το πρώτο το γράφει σε ηλικία 48 ετών.
Το δεύτερο σε ηλικία 55 ετών.
και το τρίτο σε ηλικία 68 ετών
Πώς εξελίσσεται το βίωμα του γήρατος από ποίημα σε ποίημα; αναρωτιέται ο Γ.Π.Σαββίδης.

1. Πολύ σπανίως
Είν' ένας γέροντας. Εξηντλημένος και κυρτός,

σακατεμένος απ' τα χρόνια, κι από καταχρήσεις,

σιγά βαδίζοντας διαβαίνει το σοκάκι.

Κι όμως σαν μπει στο σπίτι του να κρύψει

τα χάλια και τα γηρατειά του, μελετά

το μερτικό που έχει ακόμα αυτός στα νειάτα.

Εφηβοι τώρα τους δικούς του στίχους λένε.

Στα μάτια των τα ζωηρά περνούν οι οπτασίες του.
Το υγιές, ηδονικό μυαλό των,

η εύγραμμη, σφιχτοδεμένη σάρκα των,

με την δική του έκφανσι του ωραίου συγκινούνται.

3. Κατά τες συνταγές αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων

«Ποιό απόσταγμα να βρίσκεται από βότανα

γητεύματος», είπ' ένας αισθητής,

«ποιό απόσταγμα κατά τες συνταγές

αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων καμωμένο

που για μια μέρα (αν περισσότερο

δεν φθάν' η δύναμίς του), ή και για λίγην ώρα

τα είκοσι τρία μου χρόνια να με φέρει

ξανά· τον φίλον μου στα είκοσι δυο του χρόνια

να με φέρει ξανά -- την εμορφιά του, την αγάπη του.»

Ποιό απόσταγμα να βρίσκεται κατά τες συνταγές

αρχαίων Ελληνοσύρων μάγων καμωμένο

που, σύμφωνα με την αναδρομήν,

και την μικρή μας κάμαρη να επαναφέρει.»

Το ερώτημα που μπορείτε να απαντήσετε είναι: " Πώς αντιμετωπίζει σε κάθε ποίημα ο Καβάφης τα γηρατειά; Εξετάστε συγκριτικά τα τρία ποιήματα."

Πηγή: (http://logotexniakatefthinsis.blogspot.gr/)

Νεοελληνική Λογοτεχνία Θεωρητικής Κατεύθυνσης της Γ΄ τάξης Ενιαίου Λυκείου

Α. Κείμενο: Κων/νος Καβάφης, «Μελαγχολία του Ιάσωνος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή. 595 μ.Χ.»

Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου

είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.

Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά.

Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,

πού κάπως ξέρεις από φάρμακα·

νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.

Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. –

Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,

πού κάμνουνε - για λίγο - νά μη νοιώθεται ή πληγή.

(1921)

ερωτησησεισ

1.   Με ποια εκφραστικά μέσα αποδίδεται παραστατικά ο «αναλγητικός» ρόλος της ποίησης;

2.   Στο ποίημα διατυπώνεται μία επίκληση. Ποιος μιλάει και ποιον επικαλείται;

3.   Ποια επίδραση έχει το γήρας στην όψη και την ψυχική διάθεση του Ιάσωνα;

Β. ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΑΔΙΔΑΚΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ

Ουϊλιαμ Σαϊξπηρ: Σονέτο 77

Τα νιάτα πώς διαβαίνουν θα σου πει ο καθρέφτης

και το ρολόι πώς φεύγουν οι ακριβές στιγμές σου

τη σκέψη σου οι λευκές σελίδες θα κρατήσουν,

κι απ’ ό,τι γράψεις ένα δίδαγμα θα πάρεις.

Πιστά ρυτίδες ο καθρέφτης θα σου δείξει,

που κάποιους τάφους ανοιχτούς θα σου θυμίσουν,

και θα σε μάθει αργός ο ίσκιος στο ρολόι

πώς προχωρεί προς την αιωνιότητα ο Χρόνος.

Πρέπει να εμπιστευθείς σε τούτα τ’ άδεια φύλλα

όσα η ανάμνηση σου δεν μπορεί να σώσει

και κάποτε θα δεις μεγάλα αυτά τα τέκνα

της σκέψης σου, που έτσι ξανά θα τη γνωρίσεις.

Όσες φορές κοιτάξεις τον καθρέφτη, το ρολόι,

θα ωφεληθείς και θα γεμίζουν οι σελίδες.

4.   Πώς συνδέονται ο Χρόνος, τα Γηρατειά και η Ποίηση στο παραπάνω ποίημα; Να το παραβάλετε με το ποίημα του Καβάφη «Μελαγχολία   του Ιάσωνος Κλεάνδρου ποιητού έν Κομμαγηνή· 595 μ.Χ.».

α π α ν τ η σ ε ι σ

απαντηση στο 1^ο ερωτημα

*   Επανάληψη: Η λέξη «φάρμακα» χρησιμοποιείται στους στίχους 5 και 8.

*   Μεταφορά:

*   Προσωποποίηση                       Τα φάρμακα σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως (στ. 8)

*   Προστακτική (Δηλώνει ικεσία)                  

*   Β’ ενικό πρόσωπο και διάλογος             Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως (στ.4)

         (εσωτερικός μονόλ.)                               Ξέρεις ... (στ. 5)

                                                                        Τα φάρμακα σου φέρε ... (στ. 8)

*   Αναστροφή       - νάρκης του άλγους δοκιμές (στ.6), αντί: δοκιμές

*   και Υπερβατό    - νάρκης και του άλγους.

απαντηση στο 2^ο ερωτημα

Η επίκληση εκφράζεται από τον φανταστικό ποιητή Ιάσωνα Κλεάνδρου το 595 μ.Χ. Πίσω όμως απ’ τον Ιάσωνα βρίσκεται ο μεγάλος Αλεξανδρινός ποιητής, ο Κ. Καβάφης. Ο Ιάσωνας Κλεάνδρου, ιστορικά ανύπαρκτο πρόσωπο, αποτελεί το προσωπείο κάτω απ’ το οποίο κρύβεται ο Κ. Καβάφης. Επιλέγει δε να αποδώσει την επίκληση σ’ ένα τρίτο πρόσωπο, γιατί θέλει να καταστήσει το πρόβλημα του πιο αληθινό, να το παρουσιάσει πιο αντικειμενικά, να του προσδώσει διαχρονικότητα και καθολικότητα μέσα απ’ το ιστορικό βάθος του τίτλου.

Ο ποιητής επικαλείται την τέχνη της Ποιήσεως. Πιστεύει ότι η ποίηση είναι αυτή που μπορεί να του δώσει λίγη ανακούφιση, μια μικρή παρηγοριά για να αντέξει το γήρας, την επερχόμενη ασχήμια του σώματος. Θυμίζουμε ότι το ποίημα το γράφει ο Κ. Καβάφης το 1918, σε ηλικία 55 ετών, ηλικία αρκετά μεγάλη για τις αντιλήψεις της εποχής. Επικαλείται λοιπόν την ποίηση, της ζητά να του προσφέρει τα φάρμακα της, για να καταπραΰνει τον πόνο του, να απαλύνει τους φόβους του για το επερχόμενο γήρας.

απαντηση στο 3^ο ερωτημα

Η φθορά του σώματος και της μορφής που επέρχεται με το πέρασμα του χρόνου αρχίζει να γίνεται ορατή στον Ιάσωνα. Ο ποιητής Κ. Καβάφης, που υποδύεται τον Ιάσωνα, είναι τώρα 55 ετών. Βλέπει αλλά και αισθάνεται τα πρώτα σημάδια του γήρατος. Η λάμψη, η φρεσκάδα, η ομορφιά των χαρακτηριστικών χάνονται σταδιακά. Αυτό τον τρομοκρατεί, τον πανικοβάλλει. Δεν έχει συμφιλιωθεί με τη φθορά, την ανημποριά και την ασχήμια. Γι’ αυτό και δεν μπορεί να τα αντέξει, να τα υπομείνει. «Δεν έχω εγκαρτέρησι καμιά» (στ.3) μας λέει. Έτσι βιώνει αυτή την κατάσταση ως «πληγή από φρικτό μαχαίρι», στίχος που επαναλαμβάνεται, για να καταστήσει ολοφάνερη την επίδραση που έχει στον ποιητή το γήρασμα του σώματος και της μορφής. Έτσι, θα προστρέξει στην ποίηση, γνωρίζοντας όμως ότι αυτή μόνο «για λίγο» και «κάπως» θα τον ανακουφίσει.

απαντηση στο 4^ο ερωτημα

Οι σκέψεις, η δυνατότητα δημιουργίας, οι πνευματικές κατακτήσεις αλλά και τα βιώματα, οι  «ακριβές στιγμές», αποτυπώνονται μέσα στις  «λευκές σελίδες», μέσα στην ποίηση. Η Ποίηση είναι αυτή που θα σώσει στο πέρασμα του χρόνου. Θα κρατήσει ζωντανά όλα αυτά τα στοιχεία που κινδυνεύουν να σβηστούν απ’ τον αμείλικτο χρόνο. Κι έτσι, ο δημιουργός αργότερα θα είναι σε θέση να γνωρίσει καλύτερα ό,τι έπραξε, ένιωσε, σκέφτηκε. Να γνωρίσει πιότερο τον εαυτό του. Να ξαναζήσει κάτι από τα νιάτα του και τις «ακριβές στιγμές» του.

Στο ποίημα αυτό λοιπόν, το ρολόι και ο καθρέφτης γίνονται οι αδιάψευστοι μάρτυρες της φθοράς που επιφέρει ο χρόνος, των γηρατειών και του επερχόμενου θανάτου (ανοιχτούς τάφους φέρνουν στη θύμηση του ποιητή). Κι η ποίηση είναι ο θεματοφύλακας της νιότης, της δημιουργίας, της αυτογνωσίας. Λυτρωτικός ο ρόλος της κι εδώ, όπως και στο εξεταζόμενο ποίημα του Κ. Καβάφη, όπου με τα φάρμακα της ανακουφίζει, καταπραΰνει τον πόνο του ποιητή απ’ τις πληγές που επέφερε ο χρόνος.

πηγή: http://sygxrono-karditsa.blogspot.com/2010/11/blog-post_16.html