ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ: Ο ΒΑΝΚΑΣ – ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ

Ο ΒΑΝΚΑΣ – ΑΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ

ΝΟΗΜΑ   Ο Βάνκας Ζούκοφ, ένα ορφανό εννιάχρονο αγόρι, δουλεύει σ’ ένα τσαγκαράδικο της Μόσχας. Το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων αποφασίζει να γράψει ένα γράμμα στον παππού του που ζει στο χωριό. Καθώς το αγόρι γράφει το γράμμα, φέρνει στο μυαλό του τη μορφή του παππού και θυμάται τα ευτυχισμένα Χριστούγεννα που περνούσε όσο ζούσε η μητέρα του, απολαμβάνοντας την αγάπη και τη στοργή όλων. Η ζωή του Βάνκα στο χωριό ήταν ευτυχισμένη και χαρούμενη. Συχνά πήγαινε στο δάσος με τον παππού ή, όταν έμενε σπίτι, η δεσποινίς `Ολγα του μάθαινε να γράφει, να μετρά και να χορεύει.   Στο γράμμα του ο Βάνκας περιγράφει τη δυστυχισμένη και σκληρή ζωή που περνά στο τσαγκαράδικο. Το αφεντικό του τον βασανίζει καθημερινά, τον χτυπάει με το παραμικρό και γενικά του συμπεριφέρεται πολύ βάναυσα. Το ίδιο άσχημα του συμπεριφέρεται και η γυναίκα του αφεντικού του, καθώς και οι άλλοι καλφάδες που δουλεύουν εκεί. Πολλές φορές τον αφήνουν νηστικό, τον βρίζουν χωρίς λόγο και γενικά του κάνουν τη ζωή μαύρη. Δεν αντέχει άλλο αυτή την άθλια ζωή και ζητά από τον παππού του να τον πάρει στο χωριό μαζί του. Υπόσχεται ότι θα είναι υπάκουος και θα κάνει όλες τις δουλειές που θα του αναθέτουν. Τελειώνοντας ο Βάνκας το γράμμα, το κλείνει σ’ ένα φάκελο και γράφει απ’ έξω το όνομα του παππού του. Αφού πηγαίνει και το ρίχνει σ’ ένα ταχυδρομικό κουτί, επιστρέφει στο σπίτι γεμάτος ευτυχία και αγαλλίαση, για να κοιμηθεί ήσυχος πια στο κρεβάτι του. ΕΙΔΟΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Διήγημα. ΤΟΠΟΣ: Ρωσία ( Μόσχα-ύπαιθρος). Αρχικά είναι το τσαγκαράδικο του Αλιάχιν και στη συνέχεια μέσα από την ονειροπόληση του Βάνκα μεταφερόμαστε στο σπίτι που ζει ο παππούς στο χωριό. ΧΡΟΝΟΣ: Και ο χρόνος κινείται σε δύο επίπεδα: το τώρα και το τότε. Το 'τώρα' είναιη παραμονή Χριστουγέννων, ο πραγματικός χρόνος κατά τον οποίο ο Βάνκαςαντιμετωπίζει τις σκληρές συνθήκες δουλειάς, τη δυστυχία και την κακοποίηση. Το'τότε' είναι οι ευτυχισμένες μέρες του παρελθόντος που ονειροπολεί, η ανεμελιάκαι η ευτυχία κοντά σους δικούς του. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ: Θέλει να καταγγείλει την παιδική εργασία και τις άθλιες συνθήκες στις οποίες εργάζονταν τα μικρά παιδιά όπως ο Βάνκας. ΔΟΜΗ 1η Ενότητα: “Ο Βάνκας … απόμεινες”. Ο Βάνκας αρχίζει το γράμμα στον παππού. 2η Ενότητα: “Ο Βάνκας … για τις γιορτές”. Η προσωπικότητα του παππού και οι ευτυχισμένες αναμνήσεις στο χωριό. 3η Ενότητα: “Ο Βάνκας αναστέναξε … αγαπημένε μου παππού, έλα”. Συνεχίζοντας το γράμμα πηγαινοέρχεται από το άσχημο παρόν στο ευτυχισμένο παρελθόν. 4η Ενότητα: “Ο Βάνκας δίπλωσε … ουρά του”. Η αποστολή του γράμματος και οι μάταιες ελπίδες που τρέφει ο Βάνκας  ΙΔΕΕΣ-ΜΗΝΥΜΑΤΑ Οι απάνθρωπες συνθήκες ζωής και εργασίας ενός μικρού ορφανού παιδιού στην τσαρική Ρωσία. Η αγάπη του Βάνκα για τον παππού του φαίνεται από: -          Τις προσφωνήσεις «Αγαπημένε μου παππού...» -          Από τον τρόπο που παρουσιάζει τον παππού. Μιλά τρυφερά γι’αυτόν και αναπολεί τις όμορφες στιγμές που πέρασε μαζί του. -          Από τις ευχές και τις υποσχέσεις που του δίνει -          Απ’τη λαχτάρα του να γυρίσει κοντά του.

Οι διαφορές μεταξύ της ζωής του Βάνκα στην πόλη και της ζωής του στο χωριό

 Στο χωριό ήταν ανέμελος, ελεύθερος, χαρούμενος, δε δούλευε και είχε κοντά του ανθρώπους που τον αγαπούσαν και τον φρόντιζαν. Είχε χρόνο για παιχνίδι αλλά αποκτούσε και στοιχειώδεις γνώσεις γραφής , ανάγνωσης ακόμη και χορού! Προφανώς θα τρεφόταν και θα κοιμόταν καλύτερα.

 Στην πόλη στερείται όλα τα παραπάνω , δουλεύει πολύ σκληρά και δεν μορφώνεται ούτε έχει όλα αυτά που είναι απαραίτητα σε ένα παιδί για την ανάπτυξή του όπως ύπνος, φαγητό αλλά κυρίως αγάπη. Όλοι του φέρονται απάνθρωπα και τον κακομεταχειρίζονται σε τέτοιο βαθμό ώστε να κινδυνεύει και η σωματική ακεραιότητά του.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Βάνκας:  Είναι ένα μικρό παιδί θύμα των κοινωνικών συνθηκών της εποχής του.Προσπαθεί να επιβιώσει σε έναν εχθρικό και άδικο κόσμο στον οποίο λόγω ηλικίας δεν μπορεί να αντιδράσει. Τον πνίγει η αδικία, η φτώχεια και η ορφάνια,νιώθει φόβο και απελπισία και υπομένει σιωπηλός τη μοίρα του. Ξεφεύγει απότην τραγική πραγματικότητα με την ονειροπόληση και την έντονη παιδικήφαντασία του. Μέσα από το γράμμα προς τον παππού του ξεδιπλώνεται οχαρακτήρας του και τα συναισθήματά του, η καλοσύνη του και η ευαισθησία του.Η έλλειψη εκπαίδευσης αποτυπώνεται στον τρόπο που προσπαθεί να στείλει τογράμμα που συνιστά και το εργαλείο της πλοκής για την άδοξη κατάληξη και τηντραγική ειρωνεία του τέλους. Είναι ένα τραγικό πρόσωπο αλλά ταυτόχρονα εργατικός  και φιλότιμος ( όπως φαίνεται από τις υποσχέσεις που δίνει στον παππού του). Χαρακτηρίζεται από αθωότητα όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας του, έχει απορίες καθώς θαμπωμένος βλέπει τη Μόσχα να ξεδιπλώνεται μπροστά του  και η απλοϊκή του σκέψη τον κάνει να θεωρεί ότι το γράμμα του θα φτάσει στον προορισμό του. Είναι ολιγαρκής και δεν χρειάζεται πολλά για να νιώσει ευτυχισμένος (π.χ ένα καρύδι από το χριστουγεννιάτικο δέντρο).

Παππούς: Εκπροσωπεί τους ανθρώπους της κατώτερης τάξης που δουλεύουν όλη τους τη ζωή στην υπηρεσία των ανώτερων τάξεων. Ο ίδιος δεν ελέγχει τη ζωή του, αφού του παίρνουν τον εγγονό του και δέχεται αδιαμαρτύρητα τη μοίρα του. Περιόρισε τις  χαρές της ζωής στις μικροαπολαύσεις ( ταμπάκο, πειράγματα κλπ) . Έχει χιούμορ, είναι πρόσχαρος και δραστήριος. Φαίνεται να αγαπά τον Βάνκα αφού τον έπαιρνε μαζί του στη δουλειά ή στις βόλτες του.

‘Ολγα Ιγκνάτιεβνα: Εκπροσωπεί την ανώτερη τάξη, είναι φαινομενικά καλή αφού το ενδιαφέρον της για τον Βάνκα ήταν μάλλον επιφανειακό.  Διασκέδαζε να τον εκπαιδεύει αλλά δεν ενδιαφέρθηκε για την απομάκρυνση του Βάνκα από τον παππού του , πόσο μάλλον για τη δεινή κατάσταση στην οποία ο μικρός βρίσκεται τώρα.

Αλιάχιν:  Εκπροσωπεί τη μεσαία κοινωνική τάξη και φέρεται με σκληρότητα και απανθρωπιά. Καταπατά τα δικαώματα των υπαλλήλων του και αδιαφορεί για τις ανάγκες του μικρού Βάνκα τον οποίο εκμεταλλεύεται και κακοποιεί.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ: Το γράμμα λειτουργεί ως βασικό στοιχείο της πλοκής. Μέσα από το γράμμαδιαγράφεται ο χαρακτήρας του παιδιού και παρουσιάζονται σκηνές από τηνκαθημερινή ζωή στην πόλη και το χωριό.

Συναισθήματα: Ο Βάνκας νιώθει φόβο την ώρα που γράφει το γράμμα, μήπως τον ανακαλύψουν. Γενκότερα, το παιδί είναι τρομοκρατημένο λόγω της κακοποίησης. Νιώθει απελπισία και απόγνωση όπως φαίνεται από τις επίπονες παρακλήσεις προς τον παππού για να έρθει. Από την εκτενή αναφορά στις αναμνήσεις, αποκαλύπτεται η νοσταλγία του για την ευτυχισμένη ζωή στο χωριό.

  Ο αναγνώστης αισθάνεται οργή και αγανάκτηση για την κακομεταχείριση του παιδιού. Νιώθει συμπόνια και οίκτο προς τον Βάνκα , προσωρινή ανακούφιση και ελπίδα για το μέλλον του μικρού αλλά ακολουθεί η απογοήτευση όταν διαπιστώνει ότι το γράμμα δεν θα φτάσει ποτέ στον προορισμό του.

Τραγική ειρωνεία:

Το γράμμα δεν θα φτάσει ποτέ στον προορισμό του. Η λύσηστο δράμα δεν θα δοθεί, ο Βάνκας θα ελπίζει μάταια στην άφιξη του παππούπαραμένοντας στο τσαγκαράδικο... Το τέλος είναι απαισιόδοξο, δεν αφήνειελπίδες για σωτηρία του μικρού και αφήνει ένα δυνατό συναίσθημα θλίψης στοναναγνώστη.

Γλώσσα: απλή, καθημερινή, ιδιαίτερα στο γράμμα μιμείται τους τρόπους έκφρασης ενός παιδιού. Το ύφος είναι απλό, φυσικό. Γλώσσα και ύφος αποδίδουν με ζωντάνια και παραστατικότητα όσα τραγικά διαδραματίζονται.

Τα εκφραστικά μέσα  είναι λίγα. Αρκετές  μεταφορές.( « τον σάπισαν στο ξύλο», « κουλουριάζεται από το κρύο», « τα δέντρα ασημωμένα από την πάχνη», « ουρανός σπαρμένος μ’αστέρια»).  Παρομοίωση: « έτσι που νόμιζες πως τον σφουγγάρισαν...» Οι εικόνες είναι και αυτές αναπαραστάσεις του πραγματικού και του φανταστικού κόσμου που βιώνει ο Βάνκας. Σχήμα κυκλικό: « έλα παππού... παππού έλα» Πολύ όμορφη είναι η εικόνα του φυσικού περιβάλλοντος του χωριού.

Περιγραφή - Εικονοπλασία

- Υπάρχουν σε όλο το κείμενο πολλές εικόνες και περιγραφές, που δίνονται με απλά λόγια αλλά με ζωντανό τρόπο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα:

Η εικόνα του Βάνκα, καθώς γράφει κρυφά στο μισόφωτο το γράμμα. / Η (υποθετική και φανταστική) εικόνα του παππού με τα σκυλιά και τις υπηρέτριες.

Η περιγραφή του Χέλη. / Η εικόνα του χωριού τη νύχτα./ Η περιγραφή της Μόσχας.

 Αφηγηματικά στοιχεία και άλλα στοιχεία τεχνικής

Στο διήγημα η ιστορία ξετυλίγεται σε δύο εναλλασσόμενα χρονικά και τοπικά επίπεδα: από τη μια έχουμε το ευρηματικό γράψιμο της επιστολής, στην οποία διεκτραγωδείται η τωρινή φριχτή ζωή στο εργαστήρι (στη Μόσχα) από την άλλη τις νοσταλγικές αναμνήσεις από το ευτυχισμένο παρελθόν, στο χωριό -άλλη τοπική και άλλη χρονική διάσταση. Στην τεχνική[1] αυτή καθοριστικό ρόλο παίζει το παράθυρο μέσα στο μισόφωτο, από όπου «φεύγει» ο Βάνκας στο χωριό και στο παρελθόν. Τα στοιχεία λοιπόν που καθορίζουν την τεχνική είναι η εναλλαγή (και στο χώρο και στο χρόνο) και το εύρημα του παράθυρου. Αυτά βέβαια προστίθενται στο βασικό στοιχείο της τεχνικής, στην επιστολή, όπου υπάρχει ζωντάνια και γνησιότητα, γιατί καταγράφονται όλα με αυθορμητισμό και με ειλικρίνεια.

Αφηγηματικοί τρόποι: διήγηση, διάλογος, περιγραφή.

---

[1] Η αφήγηση, με τον τρόπο αυτό, κινείται σε δύο χρονικά επίπεδα: στο τώρα, που είναι η ζωή στη Μόσχα και περιγράφεται στο γράμμα, και στο τότε, που αναφέρεται στη ζωή στο χωριό και περιγράφεται με τη μορφή της αναπόλησης. Αυτή η αναπόληση, αν και ανατρέχει στο παρελθόν, γίνεται κάποτε σε παροντικό χρόνο («αυτή τη στιγμή, χωρίς άλλο, ο παππούς θα στέκεται μπροστά στην αυλόπορτα... και τον έτριψαν με χιόνι για τις γιορτές»), δίνοντας θεατρική ζωντάνια και παραστατικότητα στην αφήγηση, προκαλώντας την άμεση συμμετοχή του αναγνώστη. Ο παροντικός χρόνος αποδεικνύει ότι οι αναμνήσεις του μικρού Βάνκα ήταν πολύ ζωντανές και είναι μεγάλη η επιθυμία του να επιστρέψει στην ευτυχισμένη ζωή του χωριού.

Αφηγητής: εξωτερικός, παντογνώστης με εξωτερική εστίαση που αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο. Όμως στο γράμμα ο αφηγητής είναι ο ίδιος ο Βάνκας που αφηγείται σε

πρώτο πρόσωπο τις δικές του εμπειρίες και είναι εσωτερικός αφηγητής, πρωταγωνιστής.

ΠΗΓΕΣ: Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Α’ Γυμνασίου , Εκδ. Μεταίχμιο.

http://www.scribd.com/fullscreen/118576941?access_key=key-c7p6kzpipahcnouiqrg&allow_share=true&escape=false&view_mode=scroll

http://www.odyssey.com.cy/main/default.aspx?tabID=138&itemID=1015&mid=92

http://filologikagymnasium.blogspot.gr/2012/03/blog-post_15.html