Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2013

ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Α' ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ: " Οι πιτσιρίκοι" Δ. Ψαθάς




ΔΗΜΗΤΡΗ ΨΑΘΑ

«Οι πιτσιρίκοι».


*ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Το κείμενο αναφέρεται στην Κατοχή και την αντίσταση στην οποία συμμετείχαν και μικρά παιδιά που προκαλούσαν, οπως θα δούμε, ζημιές στα αυτοκίνητα των Γερμανών.

Το θέμα: είναι πατριωτικό, δοσμένο με χιούμορ.

Τα μικρά παιδιά έκαναν «σάλτο» στα φορτηγά και έκλεβαν τις ρεζέρβες, τα τρόφιμα και ό,τι άλλο έβρισκαν. Όπως θα δούμε από τον πιτσιρίκο της ιστορίας μας, οι μικροί αγωνιστές είχαν χιούμορ , πονηριά, πειραχτική διάθεση και δεν φοβόντουσαν. Αντίθετα οι Γερμανοί ήταν σκληροί, αδίστακτοι, απάνθρωποι και άνανδροι (αφού «τα έβαζαν» με μικρά παιδιά ) , αφελείς όμως και ανόητοι γιατί τα πιτσιρίκια κατάφεραν να τους ξεγελάσουν! Ο Γερμανός στρατιώτης της ιστορίας μας μοιάζει με τον Κύκλωπα που ήταν ανόητος παρόλο που ήταν δυνατός. Ξεγελάστηκε από τον αδύναμο μα πανέξυπνο Οδυσσέα. Ο μικρός σαλταδόρος , ο ήρωας της αφήγησής μας, μοιάζει με τον Οδυσσέα γιατί ξεγέλασε τον παντοδύναμο μα κουτό Γερμανό.
 Στο κείμενό μας υπάρχει αντίθεση μεταξύ της χαράς, της ξεγνοισιάς των παιδιών και της γενικής κατάστασης πείνας, σκλαβιάς και ανέχειας που υπήρχε στην Ελλάδα κατά την κατοχή.

Οι σαλταδόροι και το ιστορικό πλαίσιο
-     Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου πολέμου τα γερμανικά στρατεύματα του Χίτλερ κατέλαβαν και την Ελλάδα. Στα χρόνια εκείνα της Κατοχής (1941-1944) οι Έλληνες μαστίζονταν από την πείνα και την φτώχεια, ενώ παράλληλα οργάνωσαν την Εθνική
Αντίσταση με ένοπλες ομάδες στα βουνά και με πολίτες που δρούσαν στις πόλεις. Η Αντίσταση εκδηλωνόταν με ένοπλη δράση αλλά και με διάφορες ενέργειες σαμποτάζ κατά των Γερμανών, οι οποίοι αντιδρούσαν με σκληρότατα αντίποινα: με συλλήψεις και φυλακίσεις, με ανακρίσεις και βασανιστήρια, με θανατώσεις, ακόμα και με ομαδικές βάρβαρες εκτελέσεις αθώων πολιτών.
-      Μια από τις μορφές αντίστασης ήταν η δράση των μικρών σαλταδόρων, οι οποίοι ανέβαιναν κρυφά σε κινούμενα συνήθως γερμανικά οχήματα από το πίσω μέρος της καρότσας με ένα «σάλτο» (πήδημα) και έκλεβαν τρόφιμα, λάστιχα του αυτοκινήτου (συνήθως τη ρεζέρβα) και διάφορα άλλα χρήσιμα υλικά. Αυτά τα πετούσαν στο οδόστρωμα, από όπου τα μάζευαν τα υπόλοιπα μέλη της οργανωμένης παρέας.

Ερμηνευτικές επισημάνσεις
α. ...σε πείσμα κάθε λογικής εξακολουθεί να ζει και να υπάρχει. Ύστερα από τη φοβερή πείνα του χειμώνα του 1941-1942, κατά τον οποίο είχαν αποδεκατιστεί οι πληθυσμοί των μεγάλων πόλεων, υστέρα από τόσους θανάτους και εκτελέσεις, θα ήταν λογικό να είχε αφανιστεί όλος ο πληθυσμός της Ελλάδας. Βέβαια αυτή η σκέψη μπορεί να θεωρηθεί υπερβολική, αλλά έχει στόχο να τονίσει την αντοχή στις κακουχίες και στα δεινά του ελληνικού λαού ο οποίος, παρά τις απελπιστικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζει, προβάλλει αντίσταση κατά των κατακτητών.
β. .. .βρίσκει πως έχει δίκιο ο Χίτλερ να βραχνιάζει πως οι Γερμανοί είναι έξυπνος και περιούσιος λαός, που προορίστηκε από τη Θεία Πρόνοια να κάβαλήσει όλους τους λαούς που είναι κουτοί. Σύμφωνα με τις ρατσιστικές αρχές του χιτλερικού ναζισμού η γερμανική φυλή είναι βιολογικά, πνευματικά, πολιτισμικά κτλ. ανώτερη από όλες τις άλλες φυλές, που θεωρούνται κατώτερες, ενώ οι Γερμανοί είναι ο εκλεκτός λαός («περιούσιος»), που πρέπει να επικρατήσει σε όλο τον κόσμο υποτάσσοντας ή εξοντώνοντας τους άλλους λαούς. Αυτή η φράση, μαζί με όλο το περιεχόμενο της παραγράφου στην οποία ανήκει, αποτελεί τ ρ α γ ι κ ή ειρωνεία, γιατί στο τέλος του κειμένου θα αποδειχτεί ότι αυτό το μικροσκοπικό χαζόπραμα, όπως θεωρεί ο Γερμανός τον πιτσιρίκο, είναι πολύ πιο έξυπνο από τον εκπρόσωπο της εκλεκτής και έξυπνης φυλής...
Θεματικά κέντρα
     Η αγριότητα των Γερμανών κατακτητών αλλά και η αφέλειά τους.
     Το θάρρος και η ευρηματικότητα των μικρών αγωνιστών της ελευθερίας.

Γενικά σχόλια. Το διήγημα «Οι πιτσιρίκοι» συγκεντρώνει μερικά από τα βασικά γνωρίσματα του χρονογράφου και ευθυμογράφου Δημ. Ψαθά, όπως είναι η ρεαλιστική απεικόνιση της κοινωνικής και ιστορικής πραγματικότητας, η γρήγορη αφήγηση και ο χιουμοριστικός τόνος στην απόδοση δύσκολων καταστάσεων.


Η πονηριά αντιμετωπίζει τη δύναμη Ο αφηγητής παρομοιάζει το Γερμανό στρατιώτη με το μυθικό Κύκλωπα της Ομηρικής Οδύσσειας, επειδή τα δύο πρόσωπα έχουν κοινά γνωρίσματα: ο -Κύκλωπας είναι πανίσχυρος και γιγάντιος, με φοβερή σωματική δύναμη, αλλά και αφελής, αφού πέφτει στις παγίδες του Οδυσσέα. Και ο Γερμανός στρατιώτης του διηγήματος μπορεί να διαθέτει τρομερό οπλισμό, αλλά είναι και αυτός αφελής και πέφτει στην παγίδα του δεκάχρονου αγοριού - και τελικά νικιούνται και οι δύο: και ο Κύκλωπας και ο Γερμανός.
Από την άλλη ο μικρός σαλταδόρος παρομοιάζεται με τον ομηρικό Οδυσσέα. Είναι και αυτός πονηρός και ευρηματικός κι έτσι ξεγελάει το δυνατό Γερμανό και τον νικάει με την πονηριά. Όπως ο πολυμήχανος Οδυσσέας μεθάει τον Πολύφημο, τον τυφλώνει και στο τέλος βγαίνει με τους συντρόφους του από τη σπήλια με πονηριά, έτσι και ο «παμπόνηρος» και ευρηματικός πιτσιρίκος απασχολεί και ξεγελάει το Γερμανό με προσποιητή αφέλεια (προσπαθεί δήθεν να ανάψει το τσιγάρο από το φανάρι του αυτοκινήτου) και τελικά καταφέρνει να πετύχει το σκοπό του, όπως ο μυθικός Οδυσσέας

Το χιούμορ. Το πιο χαρακτηριστικό γνώρισμα της γραφής του Ψαθά είναι το χιούμορ, δηλαδή η εύθυμη διάθεση με την οποία αντιμετωπίζονται κάποιες καταστάσεις, οι οποίες μάλιστα είναι δύσκολες, ακόμα και δραματικές. Έτσι:
Με χιούμορ παρουσιάζονται οι πιτσιρίκοι, καθώς μιμούνται τους Ιταλούς και τους Γερμανούς.
Εύθυμη διάθεση δημιουργούν οι διάλογοι ανάμεσα στο παιδί και στο Γερμανό, με το ανακάτωμα γερμανικών και ελληνικών λέξεων την ίδια διάθεση δημιουργεί και η σύνταξη (Νιχτς ανάψει — Νιχτς καταλαβαίνει .. .εγώ εσένα καρπαζά κ.ά.).
Τέλος σε κλίμα ευθυμίας κινούνται και λέξεις και οι φράσεις που χρησιμοποιεί το παιδί από την καθημερινότητα: . ..εγώ εσένα καρπαζά. ΚλαπΙ' — Είσαι μάπας — ...ρε Χιτλερία κ.ά.


Κοντά στο χιούμορ διακρίνουμε και την ειρωνεία, δηλαδή τη χρήση με προσποίηση λέξεων ή φράσεων που το σημασιολογικό περιεχόμενο τους είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του ο συγγραφέας, με στόχο να δώσει αστείο ή χλευαστικό τόνο στο λόγο του. Ειρωνεία υπάρχει στα ακόλουθα κυρίως σημεία:
Ο ελληνικός λαός θεωρείται «αναιδέστατος», επειδή σε πείσμα κάθε λογικής εξακολουθεί να ζει και να υπάρχει.
Ο μικρός που συζητάει με το Γερμανό τον ειρωνεύεται, όταν του λέει ότι έμαθε τα ελληνικά {Μπράβο, ρε Χιτλερία. Τα 'μαθες τα ρωμέικά), αφού μπορεί να συλλαβίζει μία και μόνο λέξη (Εν-τά-ξεί).
Σε όλα τα χωρία στα οποία ο Γερμανός καμαρώνει υπεροπτικά για την εξυπνάδα και την υπεροχή της φυλής του, ενώ θεωρεί κουτό τον μικρό, είναι ξεκάθαρη η ειρωνεία του συγγραφέα, αφού στο τέλος αποδεικνύεται το αντίθετο.

Άλλα εκφραστικά μέσα.
α. Κυρίαρχη θέση στο κείμενο έχει ο διάλογος, ο οποίος με τη συντομία του συμβάλλει στη γοργότητα του ύφους και παράλληλα δίνει στην αφήγηση θεατρικότητα και ζωντάνια.
β. Σε πολλά σημεία χρησιμοποιείται η αντίθεση (κακουχίες των Ελλήνων γενικά - εύθυμη διάθεση των πιτσιρίκων, αδύνατοι πιτσιρίκοι - πανίσχυροι Γερμανοί, πονηριά του πιτσιρίκου - αφέλεια του Γερμανού).
γ. Αξιοπρόσεχτη είναι και η τραγική ειρωνεία: ο Γερμανός θεωρεί τους πιτσιρίκους της Ελλάδας «κουτούς» (και το συγκεκριμένο δεκάχρονο αγόρι «χαζόπραμα»), ενώ από την άλλη καμαρώνει για την υπεροχή της δικής του φυλής - και του εαυτού του φυσικά. Όμως η συνέχεια της ιστορίας θα δείξει τα αντίθετ


*Η εισαγωγή συντάχθηκε κυρίως για μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες για την ευκολότερη κατανόηση του κειμένου. Η υπόλοιπη ανάλυση προέρχεται από το blog http://filologikagymnasium.blogspot.gr(Φιλολογικά κατασκευάσματα Γυμνασίου). Επίσης πλούσιο υλικό για τους" πιτσιρίκους" θα βρείτε εδώ: https://sites.google.com/site/chroniangeliki1/greek_literature/a-gymnasiou από τον ιστότοπο "Ας μιλήσουμε φιλολογικά".

Κυριακή 20 Οκτωβρίου 2013

ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: Ειρήνη Μάρρα - Τα κόκκινα λουστρίνια.*

                                                ΤΑ ΚΟΚΚΙΝΑ ΛΟΥΣΤΡΙΝΙΑ
Το θέμα : Η αίσθηση του οικογενειακού καθήκοντος , η δυνατή αδελφική αγάπη που είναι πιο δυνατή από τον έρωτα.
Το περιεχόμενο: είναι κοινωνικό με ψυχογραφικά στοιχεία.

Τι σημαίνει η πρόταση: " Θα τον παίρναν στο μεζέ"
 Ο νεαρός φοβόταν πως αν αποκάλυπτε  το σκοπό του , θα τον κορόιδευαν γιατί θα ξόδευε πολλά χρήματα για ένα κορίτσι που ίσως να μην τον αγαπούσε.

Τι δηλώνει η φράση "ήταν κομμάτι σπάνιο, ένα κομμάτι από τη λαχτάρα της καρδιάς του";
 Η λέξη "σπάνιο" και η μεταφορά "ένα κομμάτι από τη λαχτάρα της καρδιάς του" δείχνουν πόσο μεγάλη αξία είχε το δώρο.

Ποια είναι τα στάδια παρασκευής των χειροποίητων παπουτσιών;
1) Αφαιρείται το δέρμα από τα σφαγμένα ζώα
2) Το δέρματα τα επεξεργάζεται ο βυρσοδέψης
3) Οι σχεδιαστές σχεδιάζουν τα παπούτσια
4) Τα δέρματα τα δουλεύουν οι τσαγκάρηδες.
5) Με βάση το σχέδιο οι τσαγκάρηδες φτιάχνουν τα παπούτσια

Τα παπούτσια σήμερα φτιάχνονται σε εργοστάσια. Παλαιότερα τα έφτιαχναν σε μικρά εργαστήρια, τα τσαγκαράδικα.

Τι γνωρίζεις για το μικρό τσαγκάρη; Γιατί έφτιαχνε τα κόκκινα λουστρίνια;
 Αγαπούσε την κόρη του δασκάλου και γι'αυτήν έφτιαχνε τα λουστρίνια. Αγαπά όμως περισσότερο την αδερφή του και κατάλαβε ότι αυτή άξιζε να πάρει τα παπούτσια γιατί ήταν φτωχή ενώ η κόρη του δασκάλου είχε τα πάντα και δεν θα μπορούσε να εκτιμήσει το δώρο του. Όταν κατάλαβε ο μικρός τσαγκάρης ότι η οικογένειά του είναι πιο σημαντική και από το δυνατό έρωτα, τότε ωρίμασε και έγινε άντρας ( πίνει καφέ). Επίσης  είναι οικονόμος (μαζεύει λεφτά) ,είναι έξυπνος γιατί έχει σχέδιο πώς θα φτιάξει κρυφά τα παπούτσια, είναι εργατικός, γνωρίζει τη δουλειά του, είναι άξιος. Όταν όμως πρέπει να εκφράσει τα συναισθήματά του , διστάζει, ντρέπεται. Τελικά δίνει τα παπούτσια στην αδερφή του και αποδεικνύεται υπεύθυνος και γνωρίζει ποιο είναι το καθήκον του.

Ποιο είναι το κύριο νόημα, το μήνυμα του κειμένου;
Η αδερφική αγάπη είναι πιο δυνατή από την ερωτική.

Να βρεις τις μεταφορές και την αντίθεση του κειμένου
Μεταφορές: του'χε λαβώσει την καρδιά, πόσο ξέθωρη ήταν μπροστά στην άλλη, σβήστηκε μονοκοντυλιά η κόρη του δασκάλου
Αντίθεση: Η κόρη του δασκάλου είναι τελείως διαφορετική από την αδερφή  του μικρού τσαγκάρη. Ο κόσμος των πλούσιων και ο κόσμος των φτωχών.

Ο αφηγητής: Διηγείται τα γεγονότα με τη σειρά που έγιναν. Δε συμμετέχει στην ιστορία. Μιλά σε γ' πρόσωπο.

Ο χώρος μας είναι άγνωστος ( καταλαβαίνουμε ότι αναφέρεται στο βυρσοδεψείο, το τσαγκαράδικο, το σπίτι του μικρού τσαγκάρη και- έμμεσα - το σπίτι του δασκάλου)

Ο χρόνος δεν προσδιορίζεται . Έτσι ο μικρός τσαγκάρης συμβολίζει όλους τους μικρούς εργαζόμενους του άδικου κόσμου μας που πρέπει να φροντίζει ώστε τα μικρά παιδιά να χαίρονται την παιδική ηλικία , να τη γεμίζουν με παιχνίδι , ξέγνοιαστες στιγμές αλλά και γνώσεις.

*( Οι παραπάνω  σημειώσεις δεν αποτελούν πλήρη ανάλυση και επεξεργασία του κειμένου. Δόθηκαν σε απλή γλώσσα κάποια στοιχεία  ώστε να βοηθηθούν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες .)
 
 

Τρίτη 15 Οκτωβρίου 2013

Ο ΦΤΩΧΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΓΡΟΣΙΑ



Ο φτωχός και τα γρόσια.
α) Ποια είναι η γλώσσα του κειμένου;
Η γλώσσα του κειμένου είναι η νεοελληνική με πολλά λαϊκά στοιχεία.
β) Να εντοπίσετε τις λαϊκές λέξεις και φράσεις.
μαθές, αξίνη, γρόσια, πραμάτεια, τσιχ
γ) Σε τι πρόσωπο γίνεται η αφήγηση;
Η αφήγηση γίνεται σε γ’ πρόσωπο.
δ) Τι είδους αφηγητή έχουμε; γιατί;
Ο αφηγητής είναι ετεροδιηγητικός, αφού δε συμμετέχει στα γεγονότα.
ε) Ποιοι αφηγηματικοί τρόποι χρησιμοποιούνται στο παραμύθι; (αφήγηση, περιγραφή, διάλογος, σχόλιο)
Στο παραμύθι χρησιμοποιούνται: η αφήγηση και ο διάλογος
στ) Υπάρχουν στοιχεία προφορικότητας στο παραμύθι; Αν ναι, να τα εντοπίσετε.
Δεν εντοπίζονται στοιχεία προφορικότητας.


Πώς νιώθει κάθε φορά ο ήρωας; Για ποιο λόγο νιώθει έτσι;
Στην αρχή ο φτωχός νιώθει χαρούμενος κι ευτυχισμένος. Κάθε βράδυ παρόλο που γυρίζει κουρασμένος από τη δουλειά παίζει με τη λύρα του και χορεύει μαζί με την οικογένειά του.
Όταν έρχεται ο πλούσιος και δίνει στο φτωχό χίλια γρόσια, ο φτωχός έχασε τη χαρά του και το χαμόγελο εξαφανίστηκε από τα χείλη του. Τώρα σκεφτόταν τι να κάνει τα λεφτά που του έδωσε ο πλούσιος.
Στο τέλος του παραμυθιού ο φτωχός είναι και πάλι χαρούμενος κι ευτυχισμένος, αφού στο μεταξύ είχε επιστρέψει τα λεφτά στον πλούσιο. Προτίμησε να είναι φτωχός και χαρούμενος, παρά πλούσιος και στεναχωρημένος.

Στα παραμύθια συνήθως διακρίνουμε διάφορα στάδια-μοτίβα από τα οποία περνά ο ήρωας:
α) Στην αρχή παρουσιάζεται ένα πρόβλημα. β) Στη συνέχεια προτείνεται από κάποιον μια λύση
γ) Ο ήρωας του παραμυθιού περνάει κάποιες δοκιμασίες, και καταφέρνει να λύσει το πρόβλημα. Στο παραμύθι που διαβάσαμε, αν νομίζετε ότι ο ήρωας περνά από τα παραπάνω στάδια, τότε συμπληρώστε τον παρακάτω πίνακα:
Στάδια εξέλιξης του παραμυθιού

α) Ποιος έχει πρόβλημα και ποιο είναι αυτό;
Το πρόβλημα το έχει ο πλούσιος καθώς προβληματίζεται για το πώς ο φτωχός απολαμβάνει τη ζωή του, ενώ αυτός που είναι πλούσιος δε χαίρεται καθόλου. Ο φτωχός δεν έχει κανένα πρόβλημα. Η φτώχεια του δεν τον απασχολεί καθόλου.
β) Ποιος προτείνει τη λύση και ποια είναι αυτή;
Τη λύση τη σκέφτεται ο πλούσιος. Δίνει στο φτωχό χίλια γρόσια και περιμένει την αντίδρασή του.
γ) Ποιες δοκιμασίες περνούν οι ήρωες; Κάνουν κάποιες δουλειές, όπως ο βασιλιάς στο παραμύθι «Το πιο γλυκό ψωμί» ή οι δοκιμασίες είναι άλλου είδους;
Ο πλούσιος δεν περνάει καμιά δοκιμασία. Αντίθετα, ο φτωχός έχασε τη χαρά του και όλη τη μέρα σκέφτεται πώς να αξιοποιήσει τα χρήματα που του έδωσε ο πλούσιος.
Ο φτωχός δεν κάνει καμιά σωματική δοκιμασία, όπως έκανε ο βασιλιάς στο παραμύθι «Το πιο γλυκό ψωμί». Οι δοκιμασίες του είναι ψυχικές.


 Ποιος έχει πρόβλημα και ποιο είναι αυτό;
Το πρόβλημα το έχει ο πλούσιος· υποφέρει, γιατί βλέπει το φτωχό κάθε μέρα να διασκεδάζει με την οικογένειά του.
 Ποιος θα περιμέναμε να έχει πρόβλημα και τι είδους; Αντιθέτως, τι διαπιστώνουμε; Θα περιμέναμε ο φτωχός του παραμυθιού να έχει πρόβλημα εξαιτίας της φτώχειας του.
Τι συμπέρασμα προκύπτει από το παραμύθι για τον πλούτο; Φαίνεται πως η κοινωνία θέλει να πιστεύει ότι οι πλούσιοι, παρόλο που είναι πλούσιοι, είναι δυστυχισμένοι, ενώ οι φτωχοί, παρόλο που είναι φτωχοί, είναι ευτυχισμένοι.
Άρα η αντίληψη της κοινωνίας είναι ότι ο πλούτος φέρνει δυστυχία στους ανθρώπους. Αυτός είναι ένας τρόπος άμυνας της κοινωνίας των φτωχών απέναντι στον πλούτο. Αφού δε θα γίνουν ποτέ πλούσιοι, τουλάχιστο θέλουν να πιστεύουν ότι περνάνε καλύτερα από τους πλούσιους. Αυτή η αντίληψη υπάρχει ακόμη και σήμερα.
Πηγή: 3o Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης.